Από τη διαβόητη καθημερινή ρουτίνα του Χάντερ Σ. Τόμσον να καταναλώνει κοκαΐνη, ουίσκι και LSD πριν γράψει μέχρι την αγάπη του Βίνσεντ Βαν Γκογκ για το αψέντι και τη συνήθεια του Αντυ Γουόρχολ για συνταγογραφημένες αμφεταμίνες, η άποψη ότι τα ναρκωτικά και το αλκοόλ ενισχύουν τη δημιουργικότητα στην τέχνη είναι βαθιά διαδομένη.
Ωστόσο, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι αυτό είναι στην πραγματικότητα ένας μύθος - πολλά ναρκωτικά, όπως οι αμφεταμίνες και η ψιλοκυβίνη (μαγικά μανιτάρια), αλλά και το αλκοόλ δεν προκαλούν έμπνευση. Αντίθετα, τα ταξίδια, η έκθεση σε πολιτιστικά δρώμενα, ο διαλογισμός και τα προγράμματα εκπαίδευσης είναι πολύ πιο αποτελεσματικά.
Ο Δρ. Πολ Χάνελ, από το τμήμα ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Eσσεξ, είπε στον Guardian: «Δεν προσφέρουν τίποτα όσον αφορά τη δημιουργικότητα. Οι άνθρωποι δεν επωφελούνται απ΄ αυτά - Δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα.
«Αυτό που ακούμε και διαβάζουμε συχνά στα μέσα ενημέρωσης είναι για καλλιτέχνες που ενισχύουν με επιτυχία τη δημιουργικότητά τους χρησιμοποιώντας ναρκωτικά. Ομως δεν ακούμε για περιπτώσεις όπου κάποιος-α πήρε ναρκωτικά και λιποθύμησε και επομένως η δημιουργικότητά του/της ήταν χαμηλότερη».
Οι ερευνητές, από το Πανεπιστήμιο του Εσσεξ και το Πανεπιστήμιο Χούμπολτ του Βερολίνου, εξέτασαν εκατοντάδες μελέτες για να καταλήξουν στα συμπεράσματά τους. Μια πρόσθετη διατριβή που δημοσιεύθηκε μετά την έρευνά τους διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που έκαναν χρήση ψιλοκυβίνης ένιωθαν ότι ήταν πιο δημιουργικοί ενώ έπαιρναν την ψυχοτρόπο ουσία, αλλά στην πραγματικότητα είχαν χαμηλότερη απόδοση σε σύγκριση με όταν ήταν νηφάλιοι.
Η Τζένιφερ Χάασε, συν-συγγραφέας της εργασίας στο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ, είπε: «Οι ιδέες που δημιουργούνται υπό την επιρροή συχνά φαίνονται ασύνδετες ή ακατάλληλες ως λύσεις αργότερα. Δεδομένων των πολυάριθμων παρενεργειών που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών, είναι επιστημονικά αβάσιμο να προτείνουμε την κατανάλωσή τους για την επιδίωξη βελτιωμένης δημιουργικής απόδοσης».
Ωστόσο, ο Χάνελ αναγνώρισε ότι μπορεί να υπάρχουν ορισμένα συγκεκριμένα πλαίσια στα οποία τα ναρκωτικά όντως ενισχύουν τη δημιουργικότητα – για παράδειγμα, εάν ένας ζωγράφος δει κάποιο όραμα από παραισθησιογόνα και ζωγραφίσει μια όμορφη εικόνα εμπνευσμένη από αυτά.
Τι λένε οι ίδιοι οι καλλιτέχνες
Πολλοί καλλιτέχνες διαφωνούν με τα συμπεράσματα των επιστημόνων. Μεγάλο μέρος του τελευταίου άλμπουμ του Χάρι Στάιλς, “Fine Line”, εμπνεύστηκε υπό την επήρεια μαγικών μανιταριών, κάτι που όπως ο ίδιος είπε τον βοήθησε να είναι «διασκεδαστικός και δημιουργικός». Ο ηλεκτρονικός παραγωγός Τζον Χόπκινς είπε ότι οι «τρελές κοσμικές εμπειρίες» των ψυχεδελικών ήταν μια από τις βασικές εμπνεύσεις για το τελευταίο του άλμπουμ, το οποίο σχεδιάστηκε να ακολουθεί την «το χτίσιμο, την κορύφωση και την απελευθέρωση» ενός παραισθησιογόνου ”ταξιδιού”.
H Καναδή τραγουδίστρια-τραγουδοποιός Lights είπε ότι είναι εποικοδομητικό να μην «βάζει κανείς όλα τα ναρκωτικά στο ίδιο τσουβάλι» και αντ′ αυτού να διερευνήσει προσεκτικά τα οφέλη και τα μειονεκτήματα και τις καταστάσεις στις οποίες αυτά μπορεί να είναι είτε χρήσιμα είτε επιβλαβή.
H Lights, εναλλάσσει ανά τρεις μείνες χρήση μικροδοσολογίας ψιλοκυβίνης και διαλλείματα από τις ναρκωτικές ουσίες, για να «επιταχύνει την ανάπτυξη θετικών μονοπατιών» ενώ κάνει παράλληλα «διαλογιστικά ή δημιουργικά πράγματα», τα οποία θεωρεί ότι τη βοηθούν να είναι σε μια ειρηνική και όχι καταθλιπτική κατάσταση. «Συνολικά, νομίζω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ότι είναι πιο δημιουργικοί όταν είναι σε θέση να διατηρούν και να απολαμβάνουν την εστίασή τους».
Ωστόσο θεωρεί ότι ο ρόλος των ναρκωτικών στη δημιουργία τέχνης γίνεται συχνά «ρομαντικοποιημένος», όταν η κακή χρήση τους αντικατοπτρίζει συχνά προβλήματα ψυχικής υγείας.
«Ο «προβληματικός καλλιτέχνης» ήταν πολύ πιο ελκυστικός στο παρελθόν από την ιδέα ενός καλλιτέχνη με υγιές μυαλό».
Ο Μπράιαν Σόντερς, ένας Αμερικανός καλλιτέχνης που δημιούργησε 50 αυτοπροσωπογραφίες υπό την επήρεια ναρκωτικών, συμφώνησε ότι η φροντίδα της ψυχικής υγείας είναι το κλειδί. Κατά τη διάρκεια του ”πειράματός” του υπέστη εγκεφαλική βλάβη και πλέον παίρνει μόνο φάρμακα που του έχει συνταγογραφήσει γιατρός. «Το κύριο πράγμα που έμαθα ήταν το εξής: ”Μην παίρνετε πάρα πολλά διαφορετικά ναρκωτικά ταυτόχρονα για πολλές μέρες!» είπε.
Εκτίμησε όμως τη σχέση μεταξύ των ναρκωτικών και της ανάληψης ρίσκων, της καινοτομίας και της νεανικής κουλτούρας. «Το να ξεκινήσω ένα σχέδιο ή μια ζωγραφική με αντιλήψεις για τις μεταβαλλόμενες φυσικές μου αισθήσεις έμοιαζε πάντα να μου δίνει μεγάλες δυνατότητες για δημιουργικότητα. Ειδικά όταν το ναρκωτικό λαμβάνεται για πρώτη φορά».
«Ξεπερασμένη η ιδέα του προβληματικού καλλιτέχνη»
Η Ρόνα Κραν, αναπληρώτρια καθηγήτρια αμερικανικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, είπε ότι η ρομαντική άποψη του εθισμένου-καλλιτέχνη πηγάζει από μια αντίδραση στην κοινωνικά συντηρητική μεταπολεμική κουλτούρα και αποτελεί ολοένα και περισσότερο ένα απολειφάδι του παρελθόντος.
Ερευνά συγγραφείς και ποιητές της γενιάς μπιτ (λογοτεχνικό κίνημα που έδρασε στην Αμερική τις δεκαετίες του 1950 και 1960) των οποίων το έργο και η ζωή συνδέθηκαν έντονα με ναρκωτικά όπως η μαριχουάνα, το σπιντ (αμφεταμίνη), η ηρωίνη και, σε μικρότερο βαθμό, το LSD.
«Η αντικουλτούρα της δεκαετίας του ’60, και το πρελούδιο της στη δεκαετία του 1950, ήταν επίσης μια κουλτούρα ποτών/ναρκωτικών», είπε. Τα ενοίκια ήταν φθηνά και επέτρεπαν στους καλλιτέχνες να περνούν τις μέρες και τις νύχτες τους σε μπαρ, πάρτι και κλαμπ της Νέας Υόρκης, «όπου γινόντουσαν γνωριμίες ,αντάλλαζαν ιδέες και φύτρωναν συνεργασίες».
Ωστόσο, αυτό έκρυβε τα ζητήματα εθισμού, το έγκλημα και τους πρόωρους θανάτους, καθώς και το γεγονός ότι ενθάρρυνε μια ατμόσφαιρα «αποξένωσης και αποκλεισμού» για πολλούς ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών, εκείνων που προέρχονταν από συγκεκριμένες θρησκευτικά υπόβαθρα και των ανθρώπων που χρειάζονταν σταθερές θέσεις εργασίας.
Οι περισσότεροι συγγραφείς του 20ου αιώνα δεν ήταν εθισμένοι στο αλκοόλ ή στα ναρκωτικά, πρόσθεσε. Ωστόσο η πολιτιστική εμμονή με την έμπνευση από τα ναρκωτικά αντανακλά το πώς «το ποτό και η χρήση ναρκωτικών σίγουρα γιορτάστηκε και ρομαντικοποιήθηκε», από την κουλτούρα των καφέ του Παρισιού της δεκαετίας του 1920 μέχρι την αντικουλτούρα των χίπις της δεκαετίας του ’60 και την πανκ σκηνή της δεκαετίας του ’70 και του ’80.
«Το σπιντ έδωσε στον Τζο Μπρέιναρντ την ενέργεια να παράγει πολλή τέχνη σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το ποτό έδωσε τη δυνατότητα στον Φρανκ Ο’Χάρα να είναι ο ”φλύαρος ποιητής” του οποίου το έργο εξακολουθεί να διαβάζεται και να αγαπιέται στις μέρες μας. Ο Γουίλιαμ Μπάροουζ, ισόβια εθισμένος στην ηρωίνη, σφυρηλάτησε το σύνολο της καριέρας του ως συγγραφέας σε συνάρτηση με τη χρήση ναρκωτικών», είπε.
Αλλά πρόσθεσε ότι αυτή η ρητορική αγνόησε το γεγονός ότι πολλοί καλλιτέχνες είχαν φρικτό τέλος: Ο Μπάροουζ πυροβόλησε τη γυναίκα του ενώ ήταν μεθυσμένος και πήγε να παραστήσει τον Γουλιέλμο Τέλλο, ο Ο’Χάρα δεν μπόρεσε να επιβιώσει από τα τραύματά του αφού χτυπήθηκε από ένα όχημα το 1966 επειδή το συκώτι ήταν πρησμένο, ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ αυτοπυροβολήθηκε και ο Τζακ Κέρουακ πέθανε στα σαράντα του από κίρρωση.
Ναρκωτικά και τέχνη: Παραδείγματα του 20ου αιώνα
Αμεντέο Μοντιλιάνι
Η παριζιάνικη καλλιτεχνική σκηνή στις αρχές του 20ου αιώνα άνθισε στα μπαρ, και ένας από τα πιο διαβόητα ”τέκνα” της ήταν ο Ιταλός ζωγράφος, Αμεντέο Moντιλιάνι. Λέγεται ότι αποτέλεσε το πρότυπο του προβληματικού καλλιτέχνη. Ανέπτυξε το ξεχωριστό στυλ πορτρέτων του υπό την επίδραση του αψεντιού , της κοκαΐνης και του χασίς, ενώ κάπνιζε όπιο μαζί με τον Πάμπλο Πικάσο στο ατελιέ του.
Ωστόσο, οι εθισμοί του απεδείχθησαν επίσης την αχίλλειο πτέρνα του: έμεινε πάμπτωχος προσπαθώντας να χρηματοδοτήσει τις συνήθειές του και πέθανε σε ηλικία 35 ετών από φυματίωση που επιδεινώθηκε από την κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών.
Χάντερ Σ. Τόμσον
Ο συγγραφέας που πιθανότατα σχετίζεται περισσότερο από κάθε άλλον με τα ναρκωτικά. Το πρόγραμμα του Tόμσον είναι διαβόητο. Ξύπνουσε στις 3 το μεσημέρι τα ξημερώματα, έπινε ουίσκι και κατανάλωνε εναλλάξ κοκαΐνη και χόρτο για ”να μετριάσει το μεθύσι”, ώσπου έπαιρνε LSD λίγο πριν τα μεσάνυχτα και ήταν πλέον έτοιμος να ξεκινήσει τη γραφή. Τελείωνε τις συνεδρίες του στη μπανιέρα με σαμπάνια και ένα πιάτο φετουτσίνι alfredo.
Αυτή η ... διατροφή και ασφαλώς τα καλτ μυθιστορήματά του ”Φόβος και Παράνοια στο Λας Βέγκας” και ”Το Μεθυσμένο Ημερολογίο” έκαναν τη λογοτεχνική του φήμη να αντέξει στο πέρασμα των ετών, και η τάση του να ζει μια ζωή στα άκρα συνέβαλε αναμφισβήτητα στο πρωτοποριακό στυλ γραφής του γνωστό ως δημοσιογραφία γκόντζο. Ως εκ θαύματος έζησε μέχρι τα 67 του χρόνια, όταν φοβούμενος την έλευση του γήρατος αυτοπυροβολήθηκε στο κεφάλι.
Άντυ Γουόρχολ
Αν και δεν έπαιρνε τόσα ναρκωτικά όσο πολλοί άλλοι από το περιβάλλον του στα μέσα του αιώνα στη Νέα Υόρκη, ο Γουόρχολ ήταν εθισμένος στο Obetrol –που κυκλοφορεί σήμερα ως Adderall– ένα χάπι αδυνατίσματος που περιέχει αμφεταμίνη και έχει παρόμοια επίδραση με το σπιντ.
Αν και αρχικά έπαιρνε το χάπι για τη ψυχική του υγεία, η καθημερινή του κατανάλωση πιστεύεται ότι τροφοδότησε το ολοένα και πιο φρενήρες καλλιτεχνικό του έργο καθώς προχωρούσε η καριέρα του, ενώ πιθανώς συνέβαλε και στον θάνατό του σε ηλικία 58 ετών.
Οι Beatles και η ροκ σκηνή της δεκαετίας του ΄60
Το ροκ είναι αναμφισβήτητα το είδος μουσικής που συνδέεται περισσότερο με τα ναρκωτικά και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το κίνημα της αντικουλτούρας της δεκαετίας του ’60. Οι Beatles ήταν οι πιο διάσημοι πρεσβευτές αμφοτέρων.
Ο Μπομπ Ντίλαν τους μύησε στη μαριχουάνα, αλλά οι πειραματισμοί τους με το LSD και τις ψυχεδελικές εμπειρίες είχαν τη μεγαλύτερη επιρροή, αποτελώντας την έμπνευση για το “Revolver”, που θεωρείται πλέον το πιο καινοτόμο άλμπουμ τους.
Ενώ άλλα συγκροτήματα της εποχής, συμπεριλαμβανομένων των Grateful Dead, Jefferson Airplane και The Doors, προσπάθησαν να συνθέσουν μουσική υπό την επιρροή, οι Beatles ήθελαν να συλλάβουν στη μουσική τους την αίσθηση του LSD.
Όπως είπε ο Ρίνγκο Σταρ: «Ανακαλύψαμε πολύ νωρίς ότι αν το παίζεις μαστουρωμένος ή λιώμα από οποιονδήποτε τρόπο, ήταν πραγματικά χάλια η μουσική, οπότε είχαμε πρώτα τις εμπειρίες μας και τις ενσωματώναμε στη μουσική αργότερα».
Πηγή: Guardian