Σε μια εποχή, όπου επανεξετάζονται οι ρόλοι των φύλων, είναι πολύ σημαντικό να μην παραβλέψουμε κάποιες όψεις της γυναικείας ύπαρξης, οι οποίες εδώ και δεκαετίες βρίσκονται στη σκιά. Αν η γυναίκα σήμερα αντιστέκεται απέναντι στην οποιαδήποτε ανδρική βία, αυτό δεν αρκεί. Η γυναίκα χρειάζεται να βρει τον δυνατό εαυτό της και να αγαπήσει αυτό που στ’ αλήθεια είναι. Να μην γίνεται τελικά θύμα του δυνατότερου σωματικά άντρα που την αντιμετωπίζει σαν σώμα για την απόλαυσή ή την εκτόνωσή του. Αλλά να μην γίνεται θύμα ούτε της βιομηχανίας της ομορφιάς που την αντιμετωπίζει σαν μια εμφάνιση, σαν πρόσωπο και σώμα που χρειάζονται διαρκώς επιδιόρθωση.
Έχει τύχει στα 23 μου να δεχτώ επίθεση στην είσοδο της πολυκατοικίας που έμενα με σκοπό την κλοπή του κινητού μου. Ευτυχώς είχα μόνο έναν ασήμαντο τραυματισμό αλλά ακόμη με ακολουθεί η πολύ δυσάρεστη η αίσθηση ότι μπορείς να γίνεις θύμα στον δρόμο ανά πάσα ώρα και στιγμή. Είχα ενθουσιαστεί πριν μερικά χρόνια, όταν διάβασα πως ένα έφηβο κορίτσι, που ήξερε πολεμικές τέχνες, είχε στείλει στο νοσοκομείο έναν υποψήφιο βιαστή, που της επιτέθηκε στον δρόμο. Υπάρχουν λύσεις, σκέφτηκα τότε και ονειρεύτηκα σχολεία, όπου τα κορίτσια θα μαθαίνουν αυτοάμυνα. Και τα αγόρια φυσικά, καθότι γίνονται επιθέσεις και σε άντρες, όπως και βιασμοί.
Ας πάμε, όμως, στις γυναίκες. Η απάντηση σε όλα αυτά τα καίρια ερωτήματα, που τίθενται πλέον καυτά στη σημερινή κοινωνία, δεν είναι να φοβηθούμε ή να μισήσουμε όλους τους άνδρες. Δεν είναι όλοι οι άνδρες βίαιοι, υπάρχουν άνδρες που σέβονται, που βοηθούν τις γυναίκες, που τους φέρονται ισότιμα, που τις αγαπούν. Αυτοί οι άνδρες αδικούνται πολύ, όταν τους ρίχνουμε στο καζάνι με τα δεινά της πατριαρχίας χωρίς καμία εκτίμηση για την προσπάθεια ή τη σωστή συμπεριφορά τους.
Πολλοί άντρες παραδέχονται πως οι τοξικές πλευρές της πατριαρχίας ήταν επιβαρυντικές και δυσάρεστες και για τους ίδιους. Αν στη δεκαετία του ’80 σου έλεγαν να μην μπεις σε ασανσέρ με άντρα και ένιωθες έναν κόμπο στο στομάχι, δεν θέλω να φαντάζομαι πως θα νιώθει ένα κορίτσι που μεγαλώνει σήμερα σε μια κοινωνία όπου οι άντρες-τέρατα προβάλλονται υπερβολικά εις βάρος των υπολοίπων. Η γνώμη μου είναι πως θα δούμε πολλά στην εφηβεία των κοριτσιών, που μεγαλώνουν με αυτές τις ειδήσεις.
Πέραν, όμως, της ανδρικής βίας υπάρχει μια άλλη καταπίεση που υφίσταται η γυναίκα σήμερα κι αυτή είναι η καταπίεση των προτύπων που την επιθυμούν εντελώς αλλαγμένη από αυτό που είναι φυσικά. Είναι άλλο να φροντίζουμε τον εαυτό μας, επειδή τον αγαπάμε κι επειδή θέλουμε να νιώθουμε όμορφα κι άλλο να διορθώνουμε τα πάντα πάνω μας. Στη δεύτερη περίπτωση είναι σαν να είμαστε διαρκώς με μια μάσκα. Μπορεί να είναι όμορφη μάσκα μα κάποτε χρειάζεται να ανασαίνουμε.
Τελικά η κοινωνική παρότρυνση να βελτιώνουμε διαρκώς την εμφάνισή μας μας καθιστά κι αυτή αντικείμενα, γιατί παραβλέπει τον εσωτερικό μας κόσμο, τις ικανότητές μας, το μυαλό μας, την ψυχή μας και οτιδήποτε άλλο μας χαρακτηρίζει ως άτομα. «Κι όμως δεν φτιαχτήκαμε για να είμαστε ασήμαντα πλασματάκια με απαλά μαλλάκια, ανήμπορες για χοροπηδητά, ανίκανες για κυνήγια, για γέννες, για δημιουργία», γράφει η Κλαρίσα Πίνκολα Εστές στο βιβλίο της, «Γυναίκες που τρέχουν με τους λύκους» (Εκδόσεις Κέλευθος). Όχι, δεν είμαι από τις φεμινίστριες που μιλούν για αξύριστες μασχάλες, ωστόσο δεν γίνεται να μην αντιδρώ στην υπερβολή που συνοδεύει τη βιομηχανία της ομορφιάς και στον τρόπο που επιβάλλεται στα κορίτσια πριν καν γίνουν γυναίκες.
Ο Τολστόι έχει γράψει πως η γυναίκα των ανώτερων κοινωνικών τάξεων στην εποχή του, καθυποταγμένη από τον άντρα, χρησιμοποιούσε τη σεξουαλικότητά της ως όπλο. Η σεξουαλικότητα έγινε γι’ αυτήν μια εξουσία με την οποία μπορούσε τελικά να τον ελέγχει εφ’ όσον δεν έλεγχε τη ζωή της. Ο Λακάν έχει γράψει πως η γυναίκα βλέπει τον εαυτό της μόνο μέσα από το βλέμμα του άντρα.
Κι όμως, οι γυναίκες μπορούν να είναι κάτι πολύ παραπάνω από αυτά. Οι γυναίκες στην παραδοσιακή κοινωνία ακόμη και ως «υποταγμένες» είχαν αστείρευτες δυνάμεις και ικανότητες. Δούλευαν ακούραστα στα χωράφια, κουβαλούσαν στα κεφάλια τους στάχυα, έπλεκαν κάλτσες για τους στρατιώτες, μεγάλωναν παιδιά, κεντούσαν υπέροχα, έραβαν ρούχα, αφηγούνταν παραμύθια, κούρευαν, έφτιαχναν κούκλες, ήταν νοσοκόμες στον πόλεμο και βοηθούσαν ακρωτηριασμένους και πολλά άλλα.
Είχαν επίσης την τεράστια δύναμη του δικτύου που αποτελούσαν. Βοηθούσαν η μία την άλλη. Ναι, δεν είχαν δικά τους χρήματα, οι περισσότερες δεν μορφώνονταν, έμεναν σε κακούς γάμους, δεν ψήφιζαν και όλα αυτά ήταν πολύ άσχημα κι ευτυχώς εξαλείφθηκαν ή προσπαθούμε να εξαλειφθούν. Στο όνομα της χειραφέτησης όμως είναι σημαντικό να μην τις ακυρώσουμε εντελώς, να μην τις θεωρήσουμε χαμένες υπάρξεις. Κυρίως, επειδή στην παραδοσιακή γυναίκα ανάβλυζαν φυσικά η δημιουργικότητα, η επινόηση και η φροντίδα. Με το παρόν άρθρο δεν θέλω σε καμία περίπτωση να πω πως δεν υπάρχουν σήμερα δυνατές και δημιουργικές γυναίκες. Υπάρχουν και είναι πολλές, αλλά συνήθως λειτουργούν περισσότερο παρά τα κοινωνικά πρότυπα, παρά ως πρότυπα.
«Εάν δεν δώσεις σημασία στους θησαυρούς σου, κάποιος θα σου τους κλέψει», γράφει η Κλαρίσα Πίνκολα Εστές στο βιβλίο που προανέφερα. Η εκπαίδευση, η ενδυνάμωση, η πληροφόρηση, τα σωστά πρότυπα θα κάνουν τα κορίτσια να βρίσκουν ξανά και ξανά τον ψυχικό τους πλούτο και την απίστευτη δύναμη των γυναικών που πέρασαν αόρατες και υποτιμημένες επί αιώνες Ιστορίας. Μπορούν ταυτόχρονα να είναι όμορφες αλλά όχι αυτό να είναι ο απώτερος αυτοσκοπός.
Μέσα σε μια εποχή υπέρμετρου καταναλωτισμού πολλές βιομηχανίες πλουτίζουν από την ανασφάλεια των γυναικών. Μερικές φορές η βιομηχανία της ομορφιάς θυμίζει βρικόλακα που τελικά παραμορφώνει, αλλοιώνει και παίρνει κάθε αλήθεια από τη θηλυκότητα. Για να συμπληρώσω την Εστές, όσο κι αν λάμπουν εντυπωσιακά μερικά πράγματα, οι θησαυροί είναι πάντα μέσα μας.
ΥΓΑν στο προσεχές μέλλον θα πάμε να ψηφίσουμε, το οφείλουμε σε κάποιες γυναίκες που αγωνίστηκαν. Δυστυχώς, η αφελής αδιαφορία για την Ιστορία που υπάρχει σε αυτή τη χώρα μας κάνει αγνώμονες απέναντι σε όσους μας σκέφτηκαν σε παλιότερες εποχές. Το ακόμη χειρότερο, μας κάνει να μην εκτιμάμε την αξία αυτών των κεκτημένων...