Η ανάγκη «προστασίας της φύσης» έχει απασχολήσει τη διεθνή κοινή γνώμη, με διαφορετικές κάθε φορά αφορμές και σε διαφορετικό βαθμό, αρκετά συχνά τις τελευταίες δεκαετίες. Ως ζητούμενο λοιπόν, λάμβανε θέση στην -πολιτική και κοινωνική- ατζέντα, ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες και συγκυρίες κάθε εποχής.
Σήμερα, είναι η πρώτη φορά ίσως που το ζήτημα της «προστασίας της φύσης» βρίσκεται τόσο ψηλά, αν όχι στην κορυφή, της διεθνούς ατζέντας.
Είναι επίσης η πρώτη φορά, ειδικά από την καθιέρωση του εορτασμού της «Ημέρας της Γης» το 1970, που πολίτες από όλο τον κόσμο αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες προς αυτή την κατεύθυνση, σε τέτοια έκταση και αριθμούς.
Τι άλλαξε σε σχέση με το παρελθόν; Ασφαλώς, ο χρόνος είναι ένας παράγοντας.
Χρειάζεται χρόνος προκειμένου οι πολίτες να ενημερωθούν σωστά, να ευαισθητοποιηθούν, να αφομοιώσουν οι κοινωνίες τα νέα δεδομένα και, εν τέλει, να ιεραρχήσουν ανάλογα τις προτεραιότητές τους.
Ακόμα περισσότερος χρόνος χρειάζεται, όπως έχει αποδειχθεί, προκειμένου οι πολιτικές δομές και οι θεσμοί να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα.
Στη διάρκεια αυτών των δεκαετιών σημειώθηκαν όμως και καταιγιστικές εξελίξεις που επιτάχυναν όλες αυτές τις διαδικασίες.
Εξελίξεις που οδήγησαν σε αυτό που σήμερα ονομάζουμε «δίδυμη απειλή», περιγράφοντας την παγκόσμια κρίση απώλειας βιοποικιλότητας και την κλιματική κρίση, και που υποχρεώνουν τους επιστήμονες να προειδοποιούν για τον υπαρξιακό κίνδυνο που αντιμετωπίζει πλέον η ανθρωπότητα.
Η πανδημία του COVID-19 με τις τραγικές της συνέπειες λειτουργεί τον τελευταίο χρόνο, δυστυχώς, ως μία ακόμα αφορμή για να τεθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο συζήτησης το ζήτημα της αν-ισόρροπης σχέσης του ανθρώπου με τη φύση.
Συνειδητοποιούμε πια πόσο στενά συνδέεται η υγεία του πλανήτη με τη δική μας υγεία και καθημερινότητα. Καθώς τα επιστημονικά δεδομένα τεκμηριώνουν την ανθρωπογενή προέλευση των περισσότερων και μεγαλύτερων περιβαλλοντικών προκλήσεων, βρισκόμαστε στην… περίεργη θέση να πρέπει να προστατέψουμε τον πλανήτη από τον ίδιο μας τον εαυτό, προκειμένου να προστατέψουμε -και- τον ίδιο μας τον εαυτό.
Τα ευχάριστα νέα είναι ότι η κινητοποίηση που παρατηρείται, σε όλα τα επίπεδα, έχει πράγματι παγκόσμιες διαστάσεις. Στον διάλογο που διεξάγεται συμμετέχουν διεθνείς οργανισμοί, περιφερειακά σχήματα (όπως η Ε.Ε.), ανώτατοι πολιτειακοί ηγέτες, επιχειρήσεις από όλους τους κλάδους, επιστήμονες, περιβαλλοντικές οργανώσεις και κινήματα πολιτών.
Ένα ακόμα ευχάριστο νέο είναι ότι, σε μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με το παρελθόν, γνωρίζουμε ακριβώς τι πρέπει να κάνουμε προκειμένου να επιβραδύνουμε τις αρνητικές εξελίξεις και, σταδιακά, να οδηγηθούμε σε μια (πιο) βιώσιμη σχέση με τη φύση.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, ένα μέρος των λύσεων που χρειαζόμαστε το έχουμε ήδη στη διάθεσή μας. Για την ακρίβεια, έχουμε στη διάθεσή μας «εργαλεία» που μπορούν να οδηγήσουν σε λύσεις, έστω κι αν στη χώρα μας δεν τα έχουμε αξιοποιήσει μέχρι σήμερα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Είναι οι προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000. Στο πρώτο άκουσμα, ίσως κάποιοι φέρουν στο νου τους… περιφραγμένα κομμάτια γης όπου απαγορεύεται κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Όμως δεν πρόκειται καθόλου για κάτι τέτοιο.
Η χώρα μας φιλοξενεί ήδη ένα μέρος του μεγαλύτερου δικτύου προστατευόμενων περιοχών στον κόσμο, του ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000, που δημιουργήθηκε για να προστατέψει τις περιοχές με τη μεγαλύτερη οικολογική αξία, αλλά και είδη φυτών και ζώων που απειλούνται με εξαφάνιση.
Στη χώρα μας καλύπτει συνολικά 446 περιοχές. Πρόκειται για μια πολύτιμη «ομπρέλα» προστασίας καθώς η Ελλάδα, παρά το μικρό της μέγεθος, είναι μια από τις πλουσιότερες σε βιοποικιλότητα χώρες στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και διεθνώς.
Τι διαφοροποιεί τις περιοχές Natura 2000 από άλλες κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών;
Το γεγονός ότι όχι μόνο δεν αποκλείονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες, αλλά σε πολλές περιπτώσεις θεωρούνται απαραίτητες προκειμένου οι περιοχές αυτές να προσφέρουν αποτελεσματική προστασία στο φυσικό περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα.
Η αποτελεσματική τους διαχείριση μπορεί λοιπόν να συμβάλει ουσιαστικά στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας της κοινωνίας μας απέναντι στη «δίδυμη απειλή» που προαναφέραμε.
Στην ανάδειξη της σημασίας αυτών των περιοχών μπορούμε να συμβάλλουμε όλοι και όλες. Αυτό είχαμε κατά νου, ξεκινώντας από φέτος τον ετήσιο διαγωνισμό φωτογραφίας «Click στη φύση» για τις περιοχές Natura 2000. Να αναδειχθεί δηλαδή όχι μόνο η ομορφιά τους και ο φυσικός πλούτος που φιλοξενούν, αλλά και το γεγονός ότι οι περιοχές αυτές μπορούν να προσφέρουν το υπόδειγμα που αναζητούμε για μια ισορροπημένη σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης.
Η φετινή «Ημέρα της Γης» ας είναι μια αφορμή για να γνωρίσουμε αυτές τις περιοχές, που συχνά είναι πολύ πιο κοντά μας απ’ όσο φανταζόμαστε και μας προσφέρουν πολλά περισσότερα από όσα μπορούμε να δούμε δια γυμνού οφθαλμού.
Δημήτρης Ζάντζας
Υπεύθυνος Επικοινωνίας για τη Βιοποικιλότητα, WWF Ελλάς
Υπεύθυνος Επικοινωνίας του Έργου LIFE-IP 4 NATURA