Η παραγωγή και η κατανάλωση ενέργειας στην Ελλάδα έχει αλλάξει την τελευταία δεκαετία. Η πραγματική παραγωγή έχει σημασία και όχι τόσο τα μερίδια αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς δεν είναι όλοι οι πάροχοι και παραγωγοί. Η βασική αλλαγή που συνέβη είναι ότι, στην ηλεκτρική ενέργεια, τη θέση του λιγνίτη την έχει πάρει το φυσικό αέριο και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ), δηλαδή η αιολική, η ηλιακή και η υδροηλεκτρική. Η γεωθερμία που επίσης είναι μια δυνατότητα, δεν έχει αξιοποιηθεί ακόμα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αλλά μόνο σε μικρή έκταση για θερμοκήπια στην Ξάνθη και την Καβάλα. Ενώ οι μικρές ποσότητες βιομεθανίου που παράγονται από την αναερόβια ζύμωση λυμάτων κτηνοτροφικών μονάδων καταναλώνονται κυρίως τοπικά.
Οι στόχοι που έχουν τεθεί στην Ελλάδα για το 2030 προβλέπουν μηδενισμό του λιγνίτη και μερίδιο ΑΠΕ στην συνολική ενέργεια 45% και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας 80%, αύξηση των ΑΠΕ στις μεταφορές στο 32%, με επέκταση της ηλεκτροκίνησης και των συνθετικών πράσινων καυσίμων. Η προσπάθεια μηδενισμού του λιγνίτη έχει σχεδόν επιτευχθεί πλήρως με την υποκατάστασή του από εισαγόμενο φυσικό αέριο, είτε με αγωγούς είτε υγροποιημένου (LNG).
Από το 2025, απαγορεύεται η πώληση και η εγκατάσταση καυστήρων πετρελαίου θέρμανσης, ενώ από το 2030, γίνεται υποχρεωτική η χρήση πετρελαίου το οποίο θα είναι αναμεμειγμένο με βιοκαύσιμα σε ποσοστό 30%. Τα κτήρια πάνω από 500 τ.μ. θα πρέπει να έχουν στο 30% τουλάχιστον της επιφάνειάς τους φωτοβολταϊκά. Από το 2026 όλα τα νέα ταξί και το 1/3 των ενοικιαζόμενων οχημάτων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη θα πρέπει να είναι ηλεκτροκίνητα. Επίσης αναμένεται να αποφασιστεί σε επίπεδο Ε.Ε. η ημερομηνία μετά την οποία θα απαγορεύεται η ταξινόμηση νέων οχημάτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης. Αυτή η ημερομηνία μετατίθεται συνεχώς, καθώς επιδιώκεται να προσαρμοστούν οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες και γιατί από τις τιμές των νέων οχημάτων φαίνεται ότι το κόστος είναι πολύ υψηλότερο για τους καταναλωτές.
Οι περισσότεροι που εξετάζουν την ενέργεια κάνουν το λάθος να βλέπουν μόνο την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ίσως διότι όλα τείνουν στην σχεδόν αποκλειστική χρήση της. Όμως το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο εξακολουθούν να κυριαρχούν στην συνολική κατανάλωση ενέργειας στην βιομηχανία και τις μεταφορές. Η Ελλάδα εξαρτάται από εισαγωγές μεγάλων ποσοτήτων αργού πετρελαίου και μόνο μια μικρή εγχώρια παραγωγή πετρελαίου πραγματοποιείται από την εταιρεία Energean, στα δύο ενεργά πεδία του Πρίνου βορειοδυτικά της Θάσου. Όμως η χώρα παρουσιάζει σημαντικές εξαγωγές σε πετρελαϊκά προϊόντα που παράγονται από τους δύο διυλιστικούς ομίλους (ΕΛΠΕ και Motor oil) και τέσσερα διυλιστήρια, βελτιώνοντας το ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών του κράτους.
Το φυσικό αέριο που σταθεροποιεί το δίκτυο είναι σχεδόν μονόδρομος για την παραγωγή ηλεκτρισμού μέσω καύσης και για τον λόγο αυτό το νέο σύγχρονο εργοστάσιο λιγνίτη, η Πτολεμαΐδα 5, λειτουργεί με αέριο. Μεγάλο ποσοστό του φυσικού αερίου εισάγεται, μέσω των χερσαίων αγωγών, από Ρωσία και Αζερμπαϊτζάν, με τον δεύτερο αγωγό να ελέγχεται από την Τουρκία. Λειτουργεί όμως και ο Σταθμός Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου στην Ρεβυθούσα ενώ βρίσκονται σε εξέλιξη οι Πλωτοί Σταθμοί Αλεξανδρούπολης (σε φάση κατασκευής) και Θερμαϊκού (σε φάση ολοκλήρωσης των μελετών). Το LNG προέρχεται κατά σειρά ποσοτήτων από ΗΠΑ (48%), Κατάρ (22%), Αλγερία (9%), Νιγηρία (9%), Νορβηγία, Αίγυπτο, Ομάν, Γαλλία, Ολλανδία, Ρωσία. Για την ασφάλεια εφοδιασμού προβλέπεται Υπόγεια Αποθήκη Φυσικού Αερίου (ΥΑΦΑ) στον κόλπο της Καβάλας, σε θέση όπου έχει εξαντληθεί η εξόρυξη πετρελαίου. Ο αγωγός EastMed (Ισραήλ, Κύπρος, Ελλάδα, Ιταλία), που είναι σημαντικός για την ενεργειακή επάρκεια της Ευρώπης, είναι άγνωστο πια κατάληξη θα έχει για λόγους γεωπολιτικούς, αλλά και οικονομικούς, καθώς είναι ένα πολύ ακριβό έργο.
Στο σύνθετο και ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον που προβάλλει, η επιδίωξη ενεργειακής αυτάρκειας πρέπει να τίθεται πλέον ως βασικός στόχος κάθε ενεργειακής στρατηγικής. Πολλά κράτη αναθεωρούν την ενεργειακή τους στρατηγική και προχωρούν τις έρευνες για υδρογονάνθρακες στην επικράτειά τους, καθώς καταστρώνουν σχέδια για απεξάρτηση από τις ρωσικές εισαγωγές ενεργειακών προϊόντων. Για την Ελλάδα είναι σαφές ότι οι υδρογονάνθρακες, και ειδικότερα το φυσικό αέριο, θα εξακολουθούν να συμμετέχουν σε ποσοστό περισσότερο από 50% στο ενεργειακό μείγμα της χώρας, όπως και παγκοσμίως άλλωστε, για αρκετές δεκαετίες ακόμη.
Άλλωστε τα ορυκτά καύσιμα δεν πρόκειται να υποκατασταθούν πλήρως από ΑΠΕ, τουλάχιστον μέχρι το 2050. Η μόνη εναλλακτική λύση θα είναι ίσως η πυρηνική σύντηξη η οποία ερευνάται εντατικά σε Ε.Ε., ΗΠΑ και Κίνα. Για τον λόγο αυτόν η χώρα πρέπει να προχωρήσει χωρίς παλινωδίες σε επιτάχυνση του προγράμματος έρευνας και εξόρυξης εγχώριων υδρογονανθράκων. Οι πολύχρονες καθυστερήσεις σε δικαστήρια που είναι βασικό πρόβλημα στην Ελλάδα σε όλους τους τομείς, και οι περίεργες ανακοινώσεις κυβερνητικών στελεχών δημιουργούν προβλήματα στις διεθνείς συνεργασίες. Τα έργα στον Πρίνο δείχνουν ότι οι εξορύξεις είναι περιβαλλοντικά ασφαλείς.
Οι σχεδιασμοί της χώρας προβλέπουν την επέκταση των ΑΠΕ και την σταθεροποίηση του δικτύου με την αποθήκευση της ενέργειας όλων των τεχνολογιών χρησιμοποιώντας μπαταρίες, τεχνολογία αντλησιοταμίευσης κλπ. Η αποθήκευση είναι μονόδρομος, διότι η παραγόμενη, από αιολικά και φωτοβολταϊκά, ενέργεια δεν είναι σταθερή και απορρίπτεται όταν δεν είναι αναγκαία στο σύστημα ή μεταφέρεται σε άλλες χώρες αν εκεί υπάρχει ζήτηση.
Τα συστήματα αυτά είναι ακριβά. Οι μπαταρίες απαιτούν σχετικά σπάνια μέταλλα και έχουν το επιπλέον πρόβλημα ότι δεν μπορούν να αποθηκεύσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα την ενέργεια. Χρησιμοποιούνται από τους παραγωγούς κυρίως στα φωτοβολταϊκά ή σε αιολικά με λίγες ανεμογεννήτριες, αποθηκεύοντας την ενέργεια για λίγες ώρες, ώστε να την αποδώσουν όταν η ζήτηση είναι αυξημένη και συνεπώς η τιμή της πιο ενδιαφέρουσα.
Τα συστήματα αντλησιοταμίευσης προβλέπουν το ανέβασμα του νερού ψηλότερα όταν υπάρχει μικρή ζήτηση ενέργειας και την λειτουργία υδροηλεκτρικού σταθμού για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Υπάρχουν δύο τέτοια συστήματα που συνδέονται με φράγματα στον Νέστο (φράγμα Θησαυρού) και στον Αλιάκμονα (φράγμα Σφηκιάς). Στον Αχελώο όπου υπάρχουν επάλληλα φράγματα δεν υπάρχει τέτοια εγκατάσταση. Σήμερα βρίσκεται υπό κατασκευή ένα έργο αντλησιοταμίευσης της ΤΕΡΝΑ στην Αμφιλοχία που θα χρησιμοποιεί ως κάτω ταμιευτήρα τον ταμιευτήρα Καστράκι επί του Αχελώου και δύο άνω πολύ μεγάλες δεξαμενές των 2 και 5 εκ. κυβικών μέτρων. Πρόσφατα, εκδόθηκαν όλες οι άδειες για την ίδια εταιρεία για παρόμοιο έργο στο Αμάρι της Κρήτης. Τα έργα αυτά χρηματοδοτούνται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων· με 150 από τα 650 εκατομμύρια το πρώτο έργο. Για έργα αυτού του τύπου έχουν κατατεθεί πολλές προτάσεις, ακόμα και σε τόπους Natura, όπως και στην περίπτωση των αιολικών. Καθώς είναι πολύ μεγάλες κατασκευές, στον τομέα αυτό κινούνται οι μεγάλες εργολαβικές εταιρείες.
Μια καθαρή μορφή ενέργειας είναι το υδρογόνο που μπορεί να παραχθεί από ορυκτά καύσιμα, βιομάζα ή νερό. Αν παράγεται από ΑΠΕ ονομάζεται πράσινο, και με πολλά άλλα χρώματα αν κατά την παραγωγή του χρησιμοποιούνται άλλες μέθοδοι, ή προκαλείται εκπομπή άνθρακα. Το υδρογόνο μπορεί να αποθηκευτεί ως υγρό, αέριο ή χημική ένωση και μετατρέπεται σε χρησιμοποιήσιμη ενέργεια μέσω κυψελών καυσίμου ή με καύση. Οι δυνατότητες στην Ελλάδα, λόγω της μεγάλης παραγωγής από ΑΠΕ, είναι ένα πολύ ανοικτό πεδίο. Το υδρογόνο, εκτός από τις κυψέλες καυσίμων για οχήματα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πλοία, κάτι που ενδιαφέρει ιδιαίτερα την χώρα. Πέντε έργα βρίσκονται σε εξέλιξη στην Ελλάδα και χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε., ενώ μερικοί αγωγοί φυσικού αερίου είναι ήδη «hydrogen ready».
Το στοίχημα εδώ είναι αν θα κερδίσει το υδρογόνο την μάχη έναντι του απόλυτου εξηλεκτρισμού. Η μάχη μεταξύ των εταιρειών θα το δείξει, καθώς μεγάλοι κολοσσοί της αυτοκινητοβιομηχανίας στρέφονται στις κυψέλες καυσίμου, έναντι των ηλεκτρικών κινητήρων με μπαταρίες. Για την Ελλάδα και την Ευρώπη η κατεύθυνση αυτή θα ήταν πολύ πιο ευνοϊκή για το περιβάλλον, αντί των φαραωνικών έργων αντλησιοταμίευσης και της εξάρτησης από τα υλικά των μπαταριών, αλλά και λόγω της γενικευμένης χρήσης του. Αντιθέτως, με μπαταρίες μόνο μικρά συστήματα μπορούν να λειτουργήσουν. Η στοχευμένη έρευνα για να καλυφθεί η απόσταση από τις μπαταρίες μπορεί να κάνει το υδρογόνο πολύ πιο ελκυστικό στα επόμενα χρόνια.