Μιχαήλο Μάρκοβιτς, Σαμίρ Αμίν, Έντβαρντ Καρντέλι. Οι τρεις Μετα-Μαρξιστές που στα θεωρητικά τους μοντέλα για τον “σοσιαλιστικό κοινωνικό μετασχηματισμό”, όσο και στις θεωρήσεις του Κεϋνσιανιστή Τζων Κένεθ Γκαλμπρέιθ, στηρίχτηκε η προσπάθεια για τη κεντροαριστερή διακυβέρνηση της χώρας μας,τον Οκτώβρη του ΄81!
Κλεισθένης και Περικλής
Παρ΄όλο που ο Ελλαδικός χώρος είναι η περιοχή όπου γεννήθηκε η έννοια της Δημοκρατίας, στην Αρχαία Αθήνα του Κλεισθένη και του Περικλή, ο Ελληνικός λαός δυστυχώς δεν αξιώθηκε να γευτεί τα αγαθά της, παρά μόνο 2.500 τόσα χρόνια αργότερα, στη 3η δεκαετία του 1800, όταν πιά είχε απελευθερωθεί από τους Οθωμανούς. Η πρώτη φορά που στην Ελληνική ιστορία εφαρμόστηκαν οι πρωταρχικοί Δημοκρατικοί θεσμοί, ήταν η Α΄Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου όπου και ψηφίστηκε το 1ο Ελληνικό σύνταγμα τον Δεκέμβριο του 1821 .
Η ιστορική ειρωνία
Μερικά χρόνια αργότερα, το 1829 οργανώθηκαν από τον Ι. Καποδίστρια οι πρώτες εκλογές στην τότε Ελληνική επικράτεια, για την εκλογή πληρεξουσίων στην Δ΄ Εθνοσυνέλευση στο Άργος. Ως γεγονός ιστορικής ειρωνείας, τα πρώτα Ελληνικά πολιτικά κόμματα που εμφανίστηκαν εκείνη την περίοδο, ήταν το Αγγλικό με τον Αλ.Μαυροκορδάτο, το Γαλλικό με τον Ιωάν. Κωλέτη και το Ρωσικό με τον Ανδρ. Μεταξά! Λες και δεν υπήρχαν δόκιμες Ελληνικές λέξεις για να τιτλοφορηθεί το κάθε ένα από αυτά, ανάλογα με την πολιτική του τοποθέτηση!
Και τα τρία αυτά κόμματα έπαψαν να υπάρχουν τη περίοδο 1863-1865, όταν υπήρξε η μετάβαση από τον βασιλιά Όθωνα στον νέο βασιλιά τον Γεώργιο τον Α΄. Στη νέα αυτή περίοδο της επίσης βασιλευομένης Δημοκρατίας, ιδρύθηκαν νέα κόμματα που τα επικρατέστερα από αυτά ήταν: To Εθνικόν κόμμα , με τον Θεοδ.Δηλιγιάννη, το Νεωτερικό κόμμα με τον Χαρ.Τρικούπη, και το Τρίτο κόμμα με τον Δημ.Ράλλη. Κανένα όμως από τα τρία αυτά κόμματα δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ότι ανήκε στον κεντρώο και προοδευτικό χώρο .
Από τους ”Ξυπόλητους” στους Φιλελεύθερους”
Έπρεπε να περάσουν μερικές δεκαετίες ακόμη, για να καταφέρει ο πολιτικός κόσμος να προσανατολιστεί σε παρατάξεις που να έχουν αναγωγή, σε κοινωνικές θέσεις και λαϊκές διεκδικήσεις.
Στην πραγματικότητα, η πρώτη φορά που κάποιες από τις πολιτικές δυνάμεις προσπάθησαν να καθορίσουν και να εκφράσουν τις αρχικές ιδεολογικές τους θέσεις, απαλλαγμένες από τις στρεβλώσεις και τη κηδεμονία του παλατιού, ήταν τον Αύγουστο του 1910, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος ίδρυσε το κόμμα των Φιλελευθέρων που έμελλε να καθορίσει τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μας ως και το πρώτο μισό του 1900.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, τότε είχε κληθεί από τον ″Στρατιωτικό σύνδεσμο’’ τον Δεκέμβριο του 1909 για να αναλάβει Πρωθυπουργός της Ελλάδας, ενώ βρισκόταν στην επαναστατημένη Κρήτη που ήταν ακόμη στο καθεστώς της Αυτονομίας. Την μήτρα για τις ιδεολογικές θέσεις του νεοϊδρυθέντος κόμματος, ο Βενιζέλος την είχε φέρει από την Κρήτη, όπου και εκεί ήδη από το 1889 ηγούνταν της προοδευτικής παράταξης ”των Ξυπόλητων’’ που κυριαρχούσε στα πολιτικά δρώμενα της Αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας .
Η Ένωση Κέντρου
Η παράταξη των Φιλελευθέρων του 1910, που πρωτοστάτησε στο πολιτικό προσκήνιο της Ελλάδας είτε με την ακριβή του ονομασία, είτε με διάφορες παραλλαγές και παρακλάδια του, όπως ”Κοινωνιστές”, ‘’ΕΠΕΚ’’, ”Αγροτικό κόμμα’’, ”Σοσιαλιστικό κόμμα”, ως και το 1961, όταν ο Γεώργιος Παπανδρέου κατάφερε να τις ενοποιήσει στη παράταξη που την ονόμασε “Ένωση Κέντρου’’. Η παράταξη αυτή θα έμελλε να βάλει τα θεμέλια για τις θεμελιώδεις εξελίξεις που θα ήρχοντο στο πολιτικό σύστημα της χώρας μας μερικά χρόνια αργότερα. Δυστυχώς όμως η λαμπρή της πορεία διακόπηκε βάναυσα από την επιβολή της δικτατορίας έξι χρόνια αργότερα.
Η πρώτη Κεντροαριστερή παράταξη
Με την επάνοδο της Δημοκρατίας, ο Ανδρέας Παπανδρέου τον Σεπτέμβριο του ΄74 όντας οραματιστής των λαϊκών πόθων και μεταφέροντας την εμπειρία των σύγχρονων προοδευτικών ρευμάτων θα ιδρύσει το ΠΑΣΟΚ. Στην κίνησή του αυτή έλαβε υπόψιν του τόσο τα πολιτικά προοδευτικά κινήματα της Ευρώπης όσο και του υπόλοιπου κόσμου που εκφραζόταν μέσω του ισχυρότατου τότε “Κινήματος των Αδεσμεύτων”. Ήταν η πρώτη φορά που στη χώρα μας, ο Κεντροαριστερός πολιτικός χώρος, θα αποκτήσει μια συγκροτημένη ιδεολογική βάση, στηριγμένη στις θεωρήσεις του ‘’Σοσιαλιστικού κοινωνικού μετασχηματισμού‘’.
Τις θέσεις αυτές, οι θεωρητικοί του Μετα –Μαρξιστικού χώρου, προσπαθούσαν να τις περιγράψουν και να τις καθορίσουν, απαλλαγμένες από τις σκληρές δογματικές θέσεις που μέχρι τότε δεν είχαν στεφθεί με ιδιαίτερη επιτυχία.
Η παράταξη στηρίχθηκε σε αυτές τις πολιτικές θέσεις, που την περίοδο αυτή εξέφραζαν διανοούμενοι του Σοσιαλιστικού κοινωνικού μετασχηματισμού, όπως ο κορυφαίος Γαλλο-Αιγύπτιος Μαρξιστής οικονομολόγος και ο θεωρητικός της “οικονομικής εξάρτησης’’, ο Σαμίρ Αμίν, ο επίσης κορυφαίος Σέρβος καθηγητής φιλοσοφίας και θεωρητικός της αυτοδιαχείρησης, ο Μιχαήλο Μάρκοβιτς, όπως επίσης και ο Σλοβένος παρτιζάνος και επίσης θεωρητικός της εργατικής αυτοδιαχείρησης στο πείραμα της Γιουγκοσλαβίας του Τίτο, ο Έντβαρντ Καρντέλι και βέβαια και αρκετοί άλλοι στοχαστές της αριστεράς. Σημαντική συμβολή επίσης στην διαμόρφωση των θέσεων αυτών, είχε και ο σπουδαίος Καναδός οικονομολόγος Τζων Κένεθ Γκαλμπρέϊθ, καθηγητής του Χάρβαρντ και προσωπικός φίλος του Ανδρέα Παπανδρέου, ένθερμος οπαδός των θεωριών του Κέϋνς και του Αμερικάνικου προοδευτισμού.
Οι Πολιτικές Θέσεις
Οι τελικές πολιτικές θέσεις της παράταξης συνδιαμορφώθηκαν με τη λαϊκή της βάση, σε συνδυασμό με τους ιδεολογικοπολιτικούς αγώνες του λαού μας. Οι θέσεις αυτές χαρακτηρίζονταν από μια πληρότητα τόσο ως προς το ιδεολογικό όσο και ως προς το τεχνοκρατικό – αναπτυξιακό τους περιεχόμενο. Και ακόμη το σπουδαιότερο: Η πλατιά λαϊκή συμμετοχή που είχε επιτύχει η παράταξη, με τις πολιτικές και κοινωνικές της διεργασίες, εξασφάλιζε το ζύμωμά του λαού με αυτές τις θέσεις και τις απόψεις, και που τελικά κατέληγαν να γίνουν κτήμα του.
Αυτή η διαδικασία που ξεκίνησε το ΄74 συνεχίστηκε ως και μια τουλάχιστον δεκαετία μετά, ως και το 1ο ιδεολογικό συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 1984 και ίσως και κάποια χρόνια αργότερα. Η παράταξη που είχε κερδίσει την κυβέρνηση ήδη από τον Οκτώβριο του ΄81, πάλευε να εφαρμόσει τα ιδεολογικά της οράματα, άλλοτε με επιτυχία, και άλλοτε ανεπιτυχώς, όταν δεν κατάφερνε να κάμψει τις ισχυρές αντιστάσεις που συναντούσε.
Το Σύνδρομο της Κυβερνησιμότητας
Η επεξεργασία των πολιτικών θέσεων της παράταξης, όπως και η παραγωγή νέων, συνεχίστηκε και για μερικά χρόνια μετά την ανάληψη της κυβέρνησης, όχι όμως και για πολύ.
Η πολιτική κατάσταση στην παράταξη είχε ήδη από τότε ενδυθεί τον μανδύα της κυβερνησιμότητας, και αναλώνονταν καθημερινά με εσωτερικές κυβερνητικές και κομματικές προστριβές, με αποτέλεσμα η επεξεργασία, ο εμπλουτισμός και η ανανέωση των πολιτικών θέσεων να είναι πια σε δεύτερη ή και τρίτη προτεραιότητα.
Έκτοτε η παράταξη βάδιζε χωρίς βασικό μπούσουλα με απόλυτη αδυναμία ανανέωσης και συμπλήρωσης του ιδεολογικού της πεδίου.
Παράλληλα, στους κόλπους της παράταξης, όπου ποτέ δεν υπήρχε ένα πολιτικοκοινωνικό σχέδιο εμπλουτισμού και ανανέωσης του στελεχιακού της δυναμικού, είχαν δημιουργηθεί από πολύ ενωρίς, στεγανά και συγκυριακές συμμαχίες, που οδηγούσαν σε κατεστημένες αντιλήψεις και συμπεριφορές.
Η κατάσταση αυτή δυσκόλευε αφάνταστα τις αλλαγές πρακτικών και αντιλήψεων στις οποίες αλλαγές είχε επενδύσει σε μεγάλο βαθμό η παράταξη, και που οι ιδέες αυτές προήρχοντο από την εξέλιξη που συντελούνταν στις κοινωνίες της μεταπολεμικής Ευρώπης.
Για μια σύγχρονη χώρα
Μια ισχυρή προσπάθεια προς τη κατεύθυνση της απόκτησης Ευρωπαϊκής σύγχρονης σκέψης και πρακτικής , επιχειρήθηκε από τον νέο αρχηγό της παράταξης τον Κώστα Σημίτη όταν ανέλαβε καθήκοντα Προέδρου και πρωθυπουργού το 1986. Ωστόσο και αυτές οι ομολογουμένως τολμηρές προσπάθειες του Κώστα Σημίτη, συνάντησαν τις ισχυρές αντιδράσεις από τις κατεστημένες τακτικές που είχαν ήδη εγκαθιδρυθεί σε μεγάλο βαθμό στη παράταξη.
Με την απώλεια της κυβερνητικής πλειοψηφίας στις εκλογές του 2004, η παράταξη κατέληξε σε μια δίνη εσωστρέφειας, και φυσικά το μόνο που δεν την απασχολούσε ήταν η ιδεολογική και πολιτική της ανασυγκρότηση.
Ένα ήταν το ζητούμενο εκείνης της περιόδου για την παράταξη. Το πώς θα κατάφερνε να επανακτήσει την πολιτική εξουσία, αφού η διαχείρησή της, της είχε γίνει άκρως απαραίτητη! Η προσπάθεια αυτή ευοδώθηκε μεν το 2009 εν μέσω της οικονομικής κρίσης που ενώ κυοφορούνταν ήδη μερικά χρόνια πριν ξέσπασε ακριβώς με την ανάληψη της κυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ με τελικό αποτέλεσμα η μεγάλη εκλογική επιτυχία της παράταξης να λήξει εντελώς άδοξα δύο χρόνια μετά.
Η εξαϋλωση της εκλογικής δύναμης
Έκτοτε οι περιπέτειες της παράταξης δεν έχουν πιά τελειωμό .Η εκλογική βάση εξαϋλώθηκε κυριολεκτικά! Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ‘’νανοποίησης‘’του εκλογικού ποσοστού αποτελεί ο νομός Χανίων, όπου σε μια εκλογική περιφέρεια όπου η παράταξη κέρδιζε ποσοστά της τάξης του 55,4 % το 1981, 55 % το 1985, 49 % το 1989, 54,6 % το 1993, 52 % το 1996, 52,3 % το 2000, 48,8 % το 2004, 51,1 % το 200, έφτασε στο θλιβερό ποσοστό του 2,8 % τον Ιανουάριο του 2015, για να καταλήξει στο 6,5 % στις τελευταίες εκλογές του 2019.
Η Λαϊκή Αξιοπρέπεια
Βρισκόμαστε λοιπόν τώρα εν έτει 2021 , και από την πάλαι ποτέ κραταιά παράταξη, σώζονται μόνο τα σύμβολα της, η παρεντολογηθείσα της φήμη, και τα λίγες χιλιάδες συνεπή μέλη και στελέχη της στο σύνολο της χώρας, που όμως στερούνται παντελώς ενθουσιασμού και έμπνευσης! Ωστόσο τόσο από την ιστορική έρευνα όσο και από την δυναμική που αναπτύσσονταν στους κοινωνικούς αγώνες και τα ανάλογα κινήματα στο 2ο μισό του 1900 και ως και σήμερα, τεκμηριώνεται ότι ο χώρος της κεντροαριστεράς στη χώρα μας, ήταν και είναι το πλέον δυναμικό κομμάτι του λαϊκού μας κινήματος.
Είναι ο κοινωνικός χώρος που με τους αγώνες του, βοήθησε περισσότερο από κάθε άλλο πολιτικό χώρο, στην κατάκτηση και την ενδυνάμωση της αξιοπρέπειας του λαού μας. Είναι ο πολιτικός χώρος που συγκρούστηκε με τις βαθιά κατεστημένες αντιλήψεις και πρακτικές που κυρίως εκφράζονταν από το παλάτι και τους δορυφόρους του, που κρατούσαν σε μια “ιδιότυπη Ομηρία‘’ το λαό μας και διαφεντένευαν τις τύχες του.
Και αργότερα τη δεκαετία του ΄80, οι πολιτικοί χειρισμοί των κυβερνήσεων της κεντροαριστερής παράταξης, έδωσαν στον Ελληνικό λαό την ευκαιρία να κατοχυρώσει για τον εαυτό του τέτοιο επίπεδο αξιοπρέπειας, όσο δεν είχε καταφέρει ποτέ πια έως και τότε.
Η αιωρούμενη άυλη οντότητα
Αυτός λοιπόν ο δυναμικός χώρος ”σαν τελική λύση’’ δεν έχει απορροφηθεί ως σήμερα από κανένα άλλον πολιτικό χώρο αλλά “ως όλον’’, παραμένει σήμερα σε μια “ιδιότυπη αδράνεια’’ αιωρούμενος ως μια “άϋλη οντότητα”.
Κυριολεκτικά βρίσκεται χαμένος σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα που καλύπτεται από τα υπόλοιπα κόμματα, χωρίς καθοδήγηση και χωρίς ουδεμία ελπίδα προοπτικής. Ωστόσο είμαστε σίγουροι πως τόσο οι πολιτικές καταβολές του χώρου όσο και η πολιτική συνέπεια που τον διακρίνει τον δεσμεύουν σε ένα ″συνειδησιακό συμβόλαιο τιμής και εμπιστοσύνης”.
Είναι εκείνο το κοινωνικό συμβόλαιο το οποίο η παράταξη εγγυήθηκε για το λαό από τη μεταπολίτευση και εντεύθεν, και συνεχίζει να είναι διαρκώς σε ισχύ. Απλά βρίσκεται σε μια κατάσταση αδρανοποίησης, που όμως σε κατάλληλη στιγμή θα συμβεί ξανά η ενεργοποίησή του.
Η κατάσταση αναμονής
Επίσης είμαστε πεπεισμένοι πως ο πολιτικός χώρος βρίσκεται σε αναμονή, προσβλέποντας και αναμένοντας την στιγμή της ανασυγκρότησης της παράταξης. Όμως η ανασυγκρότηση αυτή θα πρέπει να περάσει μέσα από στέρεες και εποικοδομητικές πολιτικές διεργασίες όπως και σε παλαιότερες χρονικές περιόδους έχει ξανασυμβεί. Οι διεργασίες αυτές θα πρέπει να διαπνέονται από τα δεδομένα που χαρακτηρίζουν τους σύγχρονους κοινωνικούς χώρους με τις νέες μεθόδους επικοινωνίας και μετα-επικοινωνίας, εμπνευσμένες από την εμπειρία των Ευρωπαϊκών κεντροαριστερών και σοσιαλδημοκρατικών πολιτικών σχηματισμών.
Ανάγκη πίστωσης κοινωνικού χρόνου
Παράλληλα οι διεργασίες αυτές , θα συνθέτουν ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσεων και πολιτικών, ως ένας νέος “οδικός χάρτης’’, που πρέπει να μπούν σε εφαρμογή για να χτιστεί ξανά, σιγά-σιγά και με πίστωση κοινωνικού χρόνου μια νέα σχέση εμπιστοσύνης του λαού και της παράταξης. Το χτίσιμο αυτό της σχέσης εμπιστοσύνης του λαού και της παράταξης θα οδηγήσει στη κατάσταση ώστε να ενεργοποιηθεί ξανά το κοινωνικό συμβόλαιο στο οποίο αναφερθήκαμε. Είναι λοιπόν ηλίου φαεινότερο, πως η ανασυγκρότηση της παράταξης είναι μια πολύ πιο σύνθετη διεργασία και δεν μπορεί να ολοκληρωθεί και μόνον από την εκλογή της νέας ηγεσίας του ΚΙΝΑΛ!