Οι συνεννοήσεις γίνονταν από καιρό. Οι αποφάσεις πάρθηκαν ακαριαία.
-Κε Τατσόπουλε, καλημέρα σας. Συγγνώμη, για το short notice, αλλά δεδομένης της κατάστασης μήπως θα μπορούσατε αύριο το απόγευμα να κάνουμε την παρουσίαση; Το να μιλήσουμε για τον Παπαγιώργη ενόψει lockdown είναι κάτι που θα μας δώσει έμπνευση ώστε να αντέξουμε και το δεύτερο απαγορευτικό. Τι λέτε;
-OK. Θα έρθω αύριο κατά τις 5.15 στον «Αρμό». Ευχαριστώ.
Ομοίως ανταποκρίθηκαν και οι δύο έτεροι της τριανδρίας που θα μιλούσαν για το «Κωστής Παπαγιώργης: Ήταν όλοι εκεί», o Ζαχαρίας Σώκος και ο Θανάσης Λάμπρου.
Εκείνο το απόγευμα Παρασκευής το να διασχίσει κανείς την Αττική για να βρεθεί στο κέντρο ήταν άθλος, αν όχι απονενοημένο διάβημα. Όλοι έτρεχαν να προλάβουν, για την ακρίβεια να αγοράσουν. Κι εμείς για να αγοράσουμε πνεύμα σπεύδαμε. Έστω να δανειστούμε κάτι από την υποψιασμένη σοφία του Παπαγιώργη.
Πρώτος μίλησε ο Θανάσης Λάμπρου, ο οποίος είχε καταφθάσει με τρία αντίτυπα του καινούργιου του «Χαίλντερλιν», ένα για τον καθένα μας. Τον Κωστή τον είχε γνωρίσει στα γραφεία του Θανάση Καστανιώτη καθώς προ εικοσαετίας μοιράζονταν τον ίδιο εκδότη. Τον είχε κερδίσει η αμεσότητα στην πένα του, ο μοναδικός τρόπος που συνδύαζε τα πιο δυσνόητα φιλοσοφικά αναγνώσματα με την πηγαία σχέση του με τη ζωή. «Πρώτη φορά διάβαζα δοκίμιο χωρίς τίποτα από τη μούχλα του δοκιμιογράφου».
Ο Ζαχαρίας Σώκος, συγγραφέας, σκηνοθέτης και επιστήθιος φίλος του Κωστή, -«Ο Κ.Π. υπήρξε πολύ στενός μου φίλος, σχεδόν καθημερινή σχέση κυρίως τη νύχτα μετά την επιστροφή του από τη Γαλλία»-, παραδόθηκε στις μνήμες. Εξιστορούσε με ένταση περιστατικά και επεισόδια της νεότητός τους, αλλά και τη χειρωνακτική σχέση του Παπαγιώργη με την ανάγνωση -κουσούρι από τον χειρώνακτα όπως έλεγε πατέρα του-. Παρά τα ανελέητα ξενύχτια τους, το πρωί βρισκόταν πάνω στα βιβλία όπως ένας χειρώνακτας εργάτης πάει στη δουλειά του. Η εργασία του Κ.Π. ήταν τα βιβλία και αυτή την εργασία την έκανε με σχεδόν ψυχαναγκαστική συνέπεια. Ήταν μανιώδης βιβλιοφάγος.
Ο Πέτρος Τατσόπουλος με τιθασευμένη συγκίνηση αναφέρθηκε στις ιδιαίτερες συνθήκες συγκατοίκησής του με τον Κωστή και τη γυναίκα του Ράνια τη δεκαετία του ’80, ενώ είχαν πρόσφατα χάσει και οι δύο τις μητέρες τους. Ο Τατσόπουλος τόνισε την παντελή έλλειψη πόζας στον Κωστή, καθώς ήταν κάτι το οποίο αποστρεφόταν. «Πέτρο, μου έλεγε, εμείς δεν είμαστε καταναλωτές κουλτούρας, είμαστε δημιουργοί κουλτούρας, δεν γίνεται να έχουμε πόζα». Για τον ίδιο λόγο απέφευγε και τη σύγχρονη ποίηση, εξαιτίας της οίησης και των φληναφημάτων ορισμένων ποιητών. Ο Παπαγιώργης κατά τον Τατσόπουλο εργαζόταν ακαταπαύστως, καθώς δεν διαχώριζε την εργασία από την ανάπαυλα ή την αναψυχή. Η δουλειά του Κωστή ήταν να σκέφτεται, και στοχαζόταν συνεχώς, ακόμη και όταν περπατούσε ή έπαιζε μπάλα. Αυτός ο στοχασμός στάθηκε η μήτρα τόσων βιβλίων και τόσων κειμένων στον ημερήσιο Τύπο. Ακόμα και μετά θάνατον η μήτρα αυτή γεννά βιβλία. Ο Κωστής Παπαγιώργης υπήρξε ένας ανορθόδοξος δοκιμιογράφος, διατηρούσε μία ανορθόδοξη σχέση με τη ζωή και τη συγγραφή, συνήθιζε να γράφει μέσα στο θόρυβο, ακούγοντας ταυτόχρονα δύο-τρεις σταθμούς ραδιοφώνου.
Αν κάτι φωνάζει το «Κωστής Παπαγιώργης: Ήταν όλοι εκεί» είναι «διαβάστε τα βιβλία του Παπαγιώργη, επιστρέψτε στα κείμενα του Κωστή», και εκείνος με τη σειρά του παραπέμπει σε άλλα αναγνώσματα, σε άλλους στοχαστές.
Κατεβαίνοντας την ξύλινη σκάλα από το πατάρι του «Αρμού», ο Τατσόπουλος μέμφθηκε την πανδημία αναπολώντας την ελευθερία να γυρνάει όλη την Ελλάδα κάνοντας παρουσιάσεις για τα καινούργια του βιβλία. Η δουλειά του συγγραφέα είναι μοναχική, οι περισσότεροι, -με εξαίρεση τον Κωστή που δεν έκανε ποτέ ούτε συμμετείχε σε παρουσιάσεις-, λαχταρούν την επαφή με τους αναγνώστες, μουρμούριζε. O Πέτρος Τατσόπουλος «είναι και φαίνεται»* συγγραφέας.
Ορισμένοι άνθρωποι πιάνουν περισσότερο χώρο μέσα στην πραγματικότητα. Ορισμένοι άνθρωποι πιάνουν περισσότερο χρόνο μέσα στα πράγματα και τους ανθρώπους. Ο Κωστής Παπαγιώργης ήταν ένας από αυτούς. Εκείνο το απόγευμα είχαμε τρυπώσει στο βιβλιοπωλείο για μία τελευταία συνάντηση, μία τελευταία τζούρα από βιβλία, για να αντεπεξέλθουμε. Την ύστατη στιγμή στα κείμενα, στους στοχαστές καταφύγαμε για να αντλήσουμε δύναμη και να πορευτούμε.
Θα μπορούσαν άραγε να μείνουν και τα βιβλιοπωλεία ανοιχτά κατά τη διάρκεια του δεύτερου απαγορευτικού; Όπως στο Βέλγιο και την Ιταλία; Να λειτουργούν με τους όρους των φαρμακείων; Η παραγγελία να γίνεται τηλεφωνικά ή διαδικτυακά, και ο αναγνώστης, όχι απλώς πελάτης, να παραλαμβάνει κατόπιν ραντεβού τα αντίτυπα στην πόρτα του βιβλιοπωλείου της γειτονιάς του. Το σώμα, την αίσθηση, τη μυρωδιά, την ιεροτελεστία, το στοχασμό, τη μέθεξη, που προσφέρει ένα βιβλίο, δεν είναι δυνατόν να την αναπληρώσει καμία πολύβουη και πολυάσχολη οθόνη.
Θα ήταν αυτό και ένα στοίχημα δημόσιας διπλωματίας; Αυτή τη φορά όχι μόνο να επικρατήσει στο εξωτερικό η εικόνα της πειθαρχημένης και αλληλέγγυας Ελλάδος απέναντι στον νέο ιό. Αλλά η εικόνα μίας χώρας, -μετά από μία δεκαετία οικονομικής κρίσης, μία πενταετία οιονεί ακυβερνησίας και εν μέσω της πλέον απρόβλεπτης οικονομικής αναταραχής-, η οποία διαθέτει τον πολιτισμό να παραμείνει σπίτι με τα βιβλιοπωλεία ανοιχτά και ένα βιβλίο στο χέρι.
Προσώρας, επικρατεί ορθώς η τήρηση των μέτρων που εισηγούνται οι ειδικοί ανάλογα με τα δεδομένα και τις συνθήκες σε κάθε χώρα. Όμως, η σκέψη αυτή για τα πνευματικά φαρμακεία, τα βιβλιοπωλεία, θα μπορούσε να εξετασθεί σε έναν δεύτερο χρόνο.
*Λογοπαίγνιο με τον τίτλο του τελευταίου βιβλίου του Πέτρου Τατσόπουλου «Είσαι και φαίνεσαι» από τις Εκδόσεις «Μεταίχμιο».
**Η παρουσίαση του βιβλίου «Κωστής Παπαγιώργης: Ήταν όλοι εκεί» θα μεταδοθεί αύριο Δευτέρα 9/11/2020 από το διαδικτυακό κανάλι των Εκδόσεων «Αρμός».