«Εσύ έκανες παιδί». Ήταν άλλη μια φορά που ένιωσα πως το να είσαι γυναίκα χειρουργός είναι πρόβλημα. Ήμουν ήδη έμπειρη χειρουργός για αρκετά χρόνια. Τον πρώτο χρόνο έκανα αγροτικό σε δύσκολη περιοχή. Τόσο δύσκολη, που ένα βράδυ αναγκάστηκα να ζητήσω από συνάδελφο να δούμε μαζί έναν ασθενή γιατί η οικογένεια του οπλοφορούσε με άγριες διαθέσεις.
Μετά στο Γενικό Κρατικό Νίκαιας. Οι βραδινές εφημερίες μπορεί να είχαν και 100-150 περιστατικά. Μεθυσμένοι, βία, τροχαία (πολλά και άσχημα), οικογένειες σε κρίση, τρόφιμοι των φυλακών Κορυδαλλού, από όλα είχε ο μπαξές. Κάποτε μπήκα σε δωμάτιο με κρατούμενο. Ο αστυνομικός είχε πάει τουαλέτα και είχε αφήσει το περίστροφο στο τραπέζι δίπλα από τον ασθενή. Περίμενα υπομονετικά με το όπλο και τον κοιμισμένο μέχρι να γυρίσει. Με τον καιρό συνήθισα να τα βάζω με ματωμένους χούλιγκαν στις δύο το πρωί κάθε φορά που είχε σημαντικό ματς στον Πειραιά.
Από τις εφημερίες του Γενικού Κρατικού στο Ωνάσειο, στις εφημερίες του Ευαγγελισμού και από εκεί στο Χέρφιλντ του Λονδίνου (ναι, αυτό του Ανδρέα Παπανδρέου, ένα από τα καλύτερα της Ευρώπης), επτά σχεδόν χρόνια να μάθω καλά καρδιοχειρουργική. Έμεινα οκτώ μήνες σε ένα δωμάτιο-τρύπα μέσα στο νοσοκομείο. Μερικά χρόνια αργότερα εκεί, ένας φρέσκο-χειρουργημένος ασθενής έπαθε ανακοπή στην καρέκλα που καθόταν. Τον ξάπλωσα στον πάτωμα και τον χειρούργησα επιτόπου για να του σώσω τη ζωή. Οι παριστάμενοι, ανεξαρτήτως φύλου, αρχικά σοκαρίστηκαν. Μετά το έβαλαν στα εγχειρίδια τους.
Όμως και στην «πολιτισμένη» Βρετανία, φαίνεται πως το φύλο ήταν καθοριστικό. Ο προϊστάμενος μου φοβόταν πως η μητρότητα θα μου αλλάξει τις προτεραιότητες. Παρά την εμπειρία μου, όταν γύρισα μετά την άδεια μητρότητας χρειάστηκε να αποδείξω ξανά, μετά από αρκετά στη σειρά δύσκολα χειρουργεία, πόσο επικεντρωμένη ήμουν στην δουλειά μου. Το απέδειξα. Όπως και στον υπεύθυνο εκπαίδευσης ο οποίος, εξ ’ανατολικών χωρών ορμώμενος, δεν πίστευε γενικά πως οι γυναίκες έχουν την αντοχή για αυτό το επάγγελμα. Τόσες «ιστορίες από το στρατό», και εκατοντάδες ακόμα τέτοιες, πτυχίο, μεταπτυχιακά, διδακτορικό, και πάλι έπρεπε συνέχεια και αδιάκοπα να αποδεικνύω την αξία μου.
Σύμφωνα με τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο, 54% των εισακτέων στις Ιατρικές σχολές είναι γυναίκες. Στη Μ. Βρετανία αγγίζει το 60%. Όμως τα ποσοστά παγκοσμίως των γυναικών στην χειρουργική πέφτουν δραματικά, περίπου μία για κάθε οκτώ άνδρες. Στην καρδιοχειρουργική είναι περίπου μία για κάθε είκοσι άνδρες. «Και πως θα κάνεις οικογένεια αν γίνεις χειρουργός;»
Και αυτή που θα τα καταφέρει να είναι και μητέρα, και σύζυγος και χειρουργός, αντιμετωπίζει πάλι σκεπτικισμό. Έρευνες δείχνουν πως για τον πολύ κόσμο, η έννοια «γιατρός» είναι συνυφασμένη κατά 95% με άνδρες. Για τη λέξη «χειρουργός» δεν θέλω καν να ξέρω. Η έννοια του νοσηλευτή πάλι, είναι 65% συνυφασμένη με γυναίκες. Ας είναι καλά το Χόλυγουντ.
Ξέρετε ποιο είναι το μεγαλύτερο τέστ; Όταν θα μιλήστε τελικά με την οικογένεια του ανθρώπου που μόλις σώσατε μετά από πεντάωρο χειρουργείο και κάποιος σας πει: «Μπορώ να μιλήσω και με το γιατρό;»
Οι δέκα κανόνες επιβίωσης
Ελπίζω σήμερα, τη μέρα της γυναίκας, κάποιο νεαρό κορίτσι, ή και κάποιος που θα πάρει απόφαση σε ποιόν θα εμπιστευτεί τη ζωή του, να τους διαβάσει.
1. Γίνεται. Και δύσκολο επάγγελμα και οικογένεια και εκπαίδευση. Δεν χρειάζεστε σκεπτικισμό. Στήριξη χρειάζεστε. Όποιος έχει αμφιβολίες, ας τις κρατάει για τον εαυτό του.
2. Διαλέξτε «συμπαίκτες». Μια γυναίκα που δουλεύει 20 και 30 συνεχόμενες ώρες μπορεί να κατηγορηθεί ως «απούσα μητέρα». To όνειρο σας μετράει. Εσείς μετράτε. Αλλά δεν μπορείτε μόνη. Χρειάζεται χρόνος και υποστήριξη. Πιο όνειρο μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς στήριξη; Η επιλογή του συντρόφου, οι σχέσεις και τα όρια με την οικογένεια θα καθορίσουν τη ζωή σας.
3. Να συμμετέχετε σε μικτές ομάδες. Όχι για λόγους «διαφορετικότητας». Μελέτες δείχνουν πως οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν διαφορετικό τρόπο σκέψης. Μια ομάδα που αποτελείται και από τα δύο φύλα, είναι μια ομάδα στην οποία η άποψη σας θα μετρήσει και μάλιστα προς όφελος του ασθενούς.
4. Μην μπαίνετε σε στερεότυπα. Δεν χρειάζεται να είστε «αντράκια» για να τα καταφέρετε, ούτε χρειάζεται να κάνετε όλες τις χαμαλοδουλειές που δεν καταδέχονται άλλοι. Βάλτε το πόδι μπροστά και φροντίστε να μιλάει η επιστημονική σας κατάρτιση. Είναι το καλύτερο διαβατήριο.
5. Να έχετε αυτοπεποίθηση. Ο ασθενής δεν φταίει αν θεωρεί πως «γιατρός» = «άνδρας». Εκτός από στερεότυπο είναι και θέμα αυτοπεποίθησης. Πολύ συχνά στη ζωή κερδίζει αυτός με το υψηλότερο φρόνημα. Λογικό. Όταν ο άλλος σου εμπιστεύεται τη ζωή του, χρειάζεται να αποπνέεις σιγουριά. Μελέτη του Χάρβαρντ δείχνει πως οι άνδρες είναι πολύ καλύτεροι στο να προβάλλουν αυτοπεποίθηση από ότι οι γυναίκες. Δεν έχει αυτό όμως σχέση με το τελικό αποτέλεσμα.
6. To φύλο δεν παίζει ρόλο στην απόδοση. Μελέτες μάλιστα δείχνουν ότι σε πολλές περιπτώσεις οι γυναίκες μπορεί να έχουν τα ίδια και καλύτερα αποτελέσματα σε σχέση με τους άνδρες. Αν νιώσετε άνετα εσείς με αυτό, θα νιώσει και ο ασθενής.
7. Παίξτε έξυπνα. Όταν ένας άντρας σηκώνει φωνή, είναι κυρίαρχος. Όταν μια γυναίκα κάνει το ίδιο είναι… ας πούμε «γκρινιάρα». Αυτή είναι η ζωή. Δεν μπορείτε να πολεμήσετε όλα τα στερεότυπα μαζί. Η πείρα μου λέει πως οι ικανότητες, η εμπειρία, η σκέψη, μπορεί να μιλήσουν πολύ πιο δυνατά από οποιονδήποτε.
8. Φτιάξτε δίκτυο. Βρείτε μεγαλύτερες γυναίκες που τα κατάφεραν, και που μπορείτε να εμπιστευτείτε τις συμβουλές τους. Και άντρες ανοιχτόμυαλους, που δεν βλέπουν φύλο αλλά ικανότητες. Μικρότερες κοπέλες, αλλά και άντρες που μπορείτε να συμβουλέψετε. Οι μεγάλες αλλαγές δεν έγιναν ποτέ από έναν άνθρωπο.
9. Μην τα παρατάτε όταν οι επικρίσεις γίνουν πολλές, οι ώρες ατελείωτες και τα λεφτά λίγα, όταν σας επιτεθούν συνάδελφοι και διευθυντές. Μην τα παρατάτε όταν οι ασθενείς και οι συνοδοί θα σας φωνάξουν, όταν το παιδί θέλει τη μαμά του, όταν η οικογένεια θα δηλώσει παραμελημένη. Είναι πολύ εύκολο να υποχωρήσετε σε όλα τα στερεότυπα για το «ρόλο της γυναίκας». Είναι δύσκολο επάγγελμα, και όχι για όλους. Και οι παραδοσιακοί «ρόλοι» δεν βοηθούν. Πολλοί θεωρούν πως για να τα καταφέρει μια γυναίκα στην ιατρική δεν πρέπει καν να έχει οικογένεια. Το παιδί όμως θα μεγαλώσει και θα είναι υπερήφανο. Ο σύζυγος, αν είναι πραγματικός συνοδοιπόρος, θα καταλάβει και θα συμμετέχει σε όλο αυτό που είστε, όχι σε μέρος του. Γιατί στο τέλος υπάρχετε εσείς, ένας άνθρωπος που δεν παρατάει τα όνειρα του.
10. Να είστε πάντα σε ετοιμότητα. «Μπορώ να μιλήσω με το γιατρό;». Είναι εύκολο να υποθέσει κανείς ότι το είπε μεγάλος σε ηλικία άνδρας. Θα υπέθετε λάθος. Οι διακρίσεις μπορεί να έρθουν από παντού, ιδιαιτέρως από εκεί που δεν το περιμένετε.
***
*Η Μαρία Καλλιόπη Κωνσταντινίδου είναι Καρδιοχειρουργός στο Ιατρικό Κέντρο Αθηνών.