Εχουν περάσει λίγες μέρες από την πυρκαγιά που ξέσπασε στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης Προσφύγων της Μόριας - αφήνοντας περισσότερους από χιλιάδες αιτούντες άσυλο στο δρόμο - και μία σειρά από αναπάντητα ερωτήματα που θα απαιτηθεί χρόνος και συστηματική έρευνα για να απαντηθούν.
Μέχρι τότε, όμως, ένα νέο εφιαλτικό σκηνικό διαμορφώνεται στην Λέσβο: Χιλιάδες ανθρώποι χωρίς εστίες, στοιβαγμένοι ο ένας πάνω στον άλλον, χωρίς τη δυνατότητα να απολυμαίνουν συχνά τα χέρια τους και να ακολουθούν τους βασικούς κανόνες υγιεινής. Ενήλικες αλλά και παιδιά, με ήδη εξουθενωμένο ανοσοποιητικό σύστημα, που καλούνται επειγόντως να θωρακίσουν τον οργανισμό τους απέναντι στον Covid-19.
Οι τοπικές Αρχές απαγορεύουν την μετακίνηση των προσφύγων μεταναστών σε κατοικημένες περιοχές του νησιού - ακόμα και την διέλευσή τους από άλλα σημεία, πολλοί ντόπιοι να τους θεωρούν πηγή μόλυνσης, ορισμένοι τους θεωρούν πράκτορες της Τουρκίας, ενώ πολιτικοί εκμεταλλεύονται την κατάσταση για άλλους σκοπούς. Κόντρα σε όλα αυτά τα εμπόδια, πρόσφυγες και μετανάστες - εκ των οποίων οι περισσότεροι οικογενειάρχες - πασχίζουν να σταθούν ακλόνητοι και οδηγοί για τους ίδιους και τα παιδιά τους.
Την ίδια ώρα, οι αρμόδιες Αρχές στρέφουν την προσοχή τους στην αναζήτηση των υπαιτίων της πυρκαγιάς και υπάρχουν και σχετικές εξελίξεις.
Ωστόσο, το πρόβλημα που αποκτά χαρακτήρα κατεπείγοντος είναι άλλο: η συνύπαρξη χιλιάδων ανθρώπων σε ένα χώρο που αντέχει πολύ λιγότερους και εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους. Μεταξύ άλλων, σημαίνει αυτόματα ότι μόλις λίγα κρούσματα αρκούν για να φτάσουν τα πράγματα στο απροχώρητο.
Αυτό ισχύει όχι μόνο για τους καταυλισμούς που βρίσκονται στη χώρα μας, αλλά για όλες τις αποθήκες ψυχών, σε κάθε μέρος της υφηλίου. Είναι η Συρία, το Μπαγκλαντές, η Υεμένη. Είναι δεκάδες μέρη, πέρα από τα γεωγραφικά όρια της Ελλάδας, που μυρίζουν μπαρούτι.
Διεθνείς -και μη- οργανώσεις, γιατροί, αλλά και δομές που γνώριζαν την κατάσταση εκ των έσω είχαν προειδοποιήσει για την άμεση εκκένωση των προσφυγικών καταυλισμών στα νησιά του Αιγαίου από τον περασμένο Απρίλιο. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της πρωτοβουλίας, #SOSMoria, την οποία υπέγραφαν πάνω από 5.000 γιατροί από ολόκληρη την Ευρώπη.
Η Διεθνής Αμνηστία, οι Γιατροί χωρίς Σύνορα και η οργάνωση Terre des hommes Hellas, φορείς που έχουν δραστηριοποιηθεί σημαντικά, εδώ και χρόνια, τόσο στο ΚΥΤ της Μόριας, όσο και σε άλλα camps στον κόσμο, σχολιάζουν στη HuffPost, τι θα έπρεπε ή τι δεν θα έπρεπε να γίνει όσον αφορά την περίπτωση της Λέσβου και διατυπώνουν τις απόψεις τους για το πώς θα αποφύγουμε κάτι αντίστοιχο στις υπόλοιπες δομές παγκοσμίως.
Καμία φυσική απόσταση υπό αυτές τις συνθήκες
«Τα γεγονότα στη Μόρια δεν είναι, δυστυχώς, τίποτε άλλο από μια προαναγγελθείσα τραγωδία. Με τις συνθήκες που επικρατούσαν, τους ανθρώπους που ζούσαν μέσα στην αθλιότητα και με κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων τους, χωρίς πρόσβαση σε στοιχειώδεις υποδομές, και επιπλέον, μέσα στην πανδημία του κορονοϊού, που το τελευταίο εξάμηνο δυσχέρανε δραματικά την κατάσταση και συρρίκνωσε ακόμα περισσότερο την πρόσβαση τους σε στοιχειώδεις συνθήκες ασφαλείας, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν γνώριζε τι θα ακολουθούσε», τονίζει η υπεύθυνη Εκστρατειών του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, κ. Ειρήνη Γαϊτάνου.
Η κ. Γαϊτάνου αναφέρεται στην παγκόσμια δράση που η οργάνωση έτρεχε από την άνοιξη, καλώντας στην προστασία των ανθρώπων που ζουν στους καταυλισμούς, αλλά και σε ασφαλή μεταφορά των ανθρώπων από τα νησιά σε κατάλληλους χώρους διαμονής στην ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά και στην πρόσφατη πρωτοβουλία για παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας ώστε να δοθεί προτεραιότητα στην αποσυμφόρηση των καταυλισμών στα νησιά με την ενίσχυση των μεταφορών στην ηπειρωτική Ελλάδα και των μετεγκαταστάσεων σε άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
«Εν μέσω πανδημίας, η κυβέρνηση ανανέωνε διαρκώς τις αποφάσεις για lockdown στους καταυλισμούς, εισάγοντας μια ακόμη διάκριση σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, και χωρίς να λαμβάνει κανένα μέτρο για τη στοιχειώδη προστασία των κατοίκων τους. Ήταν λοιπόν θέμα χρόνου να ξεσπάσουν γεγονότα σαν αυτά της περασμένης βδομάδας, που οδηγούν στην απόλυτη εξαθλίωση 12.500 ανθρώπων: στον δρόμο, έχοντας χάσει τα λιγοστά υπάρχοντα και τα έγγραφά τους, χωρίς πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως νερό, τρόφιμα και ιατρική περίθαλψη. Και φυσικά, μέσα σε αυτούς βρίσκονται ομάδες υψηλού κινδύνου, ηλικιωμένοι/ες, άτομα με χρόνιες παθήσεις, παιδιά, έγκυες γυναίκες, νέες μητέρες και άτομα με αναπηρία», συμπληρώνει η ίδια.
200 άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες παρέμεναν στον καταυλισμό
«Τα γεγονότα της Μόριας και όσα επακολούθησαν αυτών αποτελούν μία σύγχρονη τραγωδία, που οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα δεν είχαν σταματήσει να καταγγέλλουν εδώ και χρόνια. Σκεφτείτε πώς είναι να ζεις σε μία σκηνή ελάχιστων τετραγωνικών μαζί με άλλα 6 ή 7 άτομα. Πώς είναι δυνατόν να κρατηθούν οι φυσικές αποστάσεις όταν πρέπει να περιμένεις ώρες στην ουρά για φαγητό; Πώς είναι δυνατόν να πλένεις τακτικά τα χέρια σου, όταν χρησιμοποιείς μία τουαλέτα με εκατοντάδες άλλα άτομα; Ή να ανήκεις σε ευπαθείς ομάδες και να βλέπεις να κλειδώνουν την πόρτα και να πετούν και το κλειδί; Τουλάχιστον 200 άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες παρέμεναν στον καταυλισμό», λέει από την πλευρά της η Γενική Διευθύντρια του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, κ. Χριστίνα Ψαρρά.
Η ίδια εξηγεί πως η οργάνωση έκρουε από την αρχή τον κώδωνα του κινδύνου για την κατάσταση που επικρατεί στους καταυλισμούς, την αδυναμία εφαρμογής των προληπτικών μέτρων κατά του Covid-19, αλλά και την επικινδυνότητα του περιορισμού των μετακινήσεων για τον προσφυγικό πληθυσμό.
«Δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι η απομόνωση ολόκληρων δομών φιλοξενίας περιορίζει αποτελεσματικά τη μετάδοση του ιού σε χώρους υποδοχής και κράτησης ή παρέχει πρόσθετα προστατευτικά αποτελέσματα για το γενικό πληθυσμό, εκτός εκείνων που επιτυγχάνονται με συμβατικά μέτρα περιορισμού και προστασίας που ισχύουν καθολικά για όλον τον πληθυσμό», επισημαίνει απαντώντας στα ερωτήματά μας, η Υποδιευθύντρια της οργάνωσης, Terre des hommes Hellas, κ. Λήδα Αυγουστή.
Ψυχολογική πίεση και αυξημένο άγχος στους πρόσφυγες
Η εκπρόσωπος του φορέα αποκαλύπτει πως το διάστημα από την καραντίνα και έπειτα, σε πολλές δομές, έχει παρατηρηθεί αυξημένη ψυχολογική πίεση και άγχος που δύνανται να οδηγούν στη γενικότερη επιδείνωση της υγείας των αιτούντων άσυλο, και μάλιστα των παιδιών.
«Πολλά παιδιά που βλέπουμε στα camps όπου δουλεύουμε έχουν τραυματιστεί ψυχικά και σωματικά από βίαια γεγονότα στις χώρες τους και κατά το μεταναστευτικό τους ταξίδι. Οι κακές συνθήκες ζωής σε ένα camp όπως η Μόρια, όπως και ο αδικαιολόγητος εγκλεισμός τα επανατραυματίζουν.
Επιπλέον, ο περιορισμός της κυκλοφορίας θέτει εμπόδια στην πρόσβαση των αιτούντων άσυλο σε υπηρεσίες ζωτικής σημασίας (ιατρικές, νομικές κ.λπ) που βρίσκονται έξω από τις δομές όπου διαμένουν», σχολιάζει η ίδια, ενώ εξηγεί πως μια ορθολογική στρατηγική για την πρόληψη και την προστασία του προσφυγικού πληθυσμού από την εξάπλωση του Covid-19 πρέπει να επικεντρώνεται στη βελτίωση των συνθηκών επισφαλούς στέγασής, εκείνων που καθιστούν αδύνατη την κοινωνική απόσταση (social distancing) στα υπερπληθή κέντρα φιλοξενίας. Έως σήμερα, ωστόσο, δεν έχουν υπάρξει επαρκείς κινήσεις σ’ αυτή την κατεύθυνση.
Η κ. Αυγουστή σημειώνει πως η οργάνωση έχει επανειλημμένως ζητήσει ήδη από τις αρχές της πανδημίας την άμεση εφαρμογή μέτρων που πραγματικά διασφαλίζουν την υγεία του προσφυγικού πληθυσμού και κατά συνέπεια και του συνολικού πληθυσμού της χώρας, ήτοι:
1. Tην αποσυμφόρηση όλων των υπερπληθών δομών με προτεραιότητα στις ομάδες υψηλού κινδύνου, τα ασυνόδευτα παιδιά, τις μητέρες με βρέφη, τις έγκυες, τα θύματα έμφυλης βίας.
2. Την ορθή και ευέλικτη χρήση των διαθέσιμων από την ΕΕ κονδυλίων για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης με τη μέγιστη δυνατή διαφάνεια και γρήγορη επανεγκατάσταση των ασυνόδευτων παιδιών σε άλλες χώρες της Ευρώπης.
3. Τη συμπερίληψη στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας όλων των μεταναστευτικών ομάδων - συμπεριλαμβανομένων των μη καταγεγραμμένων αιτούντων άσυλο και αυτών σε “λίμπο”.
4. Την εξασφάλιση υπηρεσιών ύδρευσης, απολύμανσης, υγιεινής.
5. Τη διανομή ειδών προσωπικής υγιεινής.
6. Την εκτενή, κατανοητή πληροφόρηση στις προσφυγικές κοινότητες.
Οι ευάλωτοι πληθυσμοί σε ακόμα δυσμενέστερη θέση
Η Μόρια όμως είναι η αφορμή για να τεθεί στο προσκήνιο το ζήτημα της υγειονομικής προστασίας στους καταυλισμούς γενικότερα. Tα camps στη Βόρεια Συρία, η περίπτωση ολόκληρης της Μέσης Ανατολής, ακόμα και οι φαβέλες στη Λατινική Αμερική δεν αφήνουν χώρο και χρόνο για εφησυχασμό. Η κρίση του κορονοϊού γεννά επιμέρους κρίσεις και θέτει στο περιθώριο ήδη ευάλωτες ομάδες. Κι αυτό είναι ουσιαστικά θέμα δημόσιας υγείας, παγκόσμιας ασφάλειας και κυρίως ανθρωπισμού.
Η κυρία Ψαρρά εκτιμά πως όσο οι πόλεμοι, η βία και οι συγκρούσεις συνεχίζονται σε όλο τον κόσμο, πληθυσμοί θα βρίσκονται σε μία διαρκή μετακίνηση προς αναζήτηση ενός ασφαλέστερου περιβάλλοντος που θα τους εξασφαλίσει ένα πιο βέβαιο μέλλον. Αναγνωρίζει πως η πανδημία του κορονοϊού μεγέθυνε προβλήματα και ανισότητες που ήδη υπήρχαν και έθεσε ακόμη περισσότερο στο περιθώριο τους πιο φτωχούς και αδύναμους.
«Αυτό που όλοι θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι ότι μιλάμε για ανθρώπους που δεν είχαν την τύχη να γεννηθούν σε ένα ασφαλές περιβάλλον. Αυτή είναι η μόνη τους διαφορά. Έχουν όμως τα ίδια δικαιώματα. Οι ελληνικές και ευρωπαϊκές αρχές πρέπει να σταματήσουν να εθελοτυφλούν και να συνειδητοποιήσουν πως η μέχρι τώρα διαχείριση του ζητήματος έχει αποτύχει πλήρως», συμπληρώνει.
«Οι ανησυχίες μας είναι πολλές, δεδομένου ότι αυτή η πανδημία είναι ακόμη κάτι καινούργιο για όλους μας και εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά ερωτήματα σχετικά με τον ρυθμό μετάδοσης και τη μολυσματική κλίμακα του ιού. Γενικότερα, ανησυχούμε ιδιαίτερα για τις επιπτώσεις της επιδημίας COVID-19 σε χώρες με ήδη εύθραυστα συστήματα υγείας, όπως η Κεντροαφρικανική Δημοκρατία ή η Υεμένη. Σε πολλές περιοχές όπου εργαζόμαστε, λίγοι ιατρικοί φορείς είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε μια υπερφόρτωση του συστήματος υγείας», λέει επίσης.
«Έχουμε υποχρέωση βάσει συμφωνιών, εθνικών και διεθνών νομοθεσιών να προστατεύουμε τα δικαιώματά των ανθρώπων που μετακινούνται και να διευκολύνουμε το ταξίδι τους με γνώμονα το σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη και αξιοπρέπεια, με έμφαση στους πλέον ευάλωτους όπως είναι τα παιδιά –με οικογένεια ή φροντιστή ή ασυνόδευτα», υπογραμμίζει σχετικά η Υποδιευθύντρια της οργάνωσης, Terre des hommes Hellas, η οποία το διάστημα μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, ενίσχυσε τις ομάδες της και προσάρμοσε τις δράσεις της, τηρώντας όλα τα μέτρα προστασίας που επέβαλε το ελληνικό κράτος, ενώ παράλληλα εκπόνησε πλήθος διαδικτυακών σεμιναρίων για την ανάπτυξη δεξιοτήτων άλλων οργανώσεων και δημοσίων λειτουργών ως προς την ικανότητά τους να προστατεύονται και να προστατεύουν επαρκώς τα παιδιά μέσα σε συνθήκες πανδημίας.
Κινδυνεύουν οι διαδικασίες ασύλου;
Ακόμα ένα σημαντικό ερώτημα που χρήζει απάντησης και ανέδειξε η πανδημία του κορονοϊού σχετικά με τον προσφυγικό πληθυσμό που φτάνει στη χώρα μας, είναι και αυτό της αναστολής της διαδικασίας ασύλου, δεδομένης της προσωρινής διακοπής της Υπηρεσίας Ασύλου στο πλαίσιο διαχείρισης του Covid-19.
Η εκπρόσωπος της Διεθνούς Αμνηστίας σχολιάζει πως η διακοπή των διαδικασιών ασύλου δεν μπορεί να μπαίνει σε καμία περίπτωση στο πεδίο της συζήτησης, αφού το δικαίωμα σε αυτό είναι θεμελιώδες, και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.
Η πανδημία του κορονοϊού επιτάσσει, ως υποχρέωση των χωρών, την παροχή επιπλέον υποστήριξης στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, όπως είναι οι πρόσφυγες, και ακόμα περισσότερο οι ομάδες υψηλού κινδύνου εντός τους. «Συνεπώς, η κατάσταση απαιτεί αύξηση της προστασίας, και σε καμία περίπτωση συρρίκνωσή της, κάτι που θα αποτελούσε μέγιστο κίνδυνο τόσο για τους ίδιους/ες, όσο και για τον συνολικό πληθυσμό της ελληνικής κοινωνίας», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Η ίδια θεωρεί πως είναι αναγκαία μια ριζική αλλαγή πολιτικής, που θα ιεραρχεί τον σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, τη διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης, μέσα στις πόλεις και όχι υπό αποκλεισμό και περιορισμό, την κοινωνική ένταξη, την ενδυνάμωση της αλληλοβοήθειας και της αλληλεγγύης.
Περισσότερα περιστατικά ρατσισμού εν μέσω πανδημίας
«Πράγματι έχουμε καταγράψει αύξηση των ρατσιστικών επεισοδίων από πολίτες το διάστημα αυτό», είναι η απάντηση της κ. Γαϊτάνου στο ερώτημα της HuffPost, σκάβοντας ακόμα πιο βαθιά σε ένα πρόβλημα που δεν γεννήθηκε χθες στην ελληνική κοινωνία. Άλλωστε, η δαιμονοποίηση των προσφύγων, κυρίως δε κάθε φορά που μια νέα κρίση ανακύπτει, είναι μια τάση που κινείται μόνο ανοδικά, γεγονός που επιβεβαιώνουν και οι σχετικές έρευνες του ΟΗΕ.
Πού αποδίδει το πρόβλημα; Η υπεύθυνη Εκστρατειών του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, εστιάζει σε τρία σημεία. Πρώτον, στα πέντε χρόνια αποτυχίας και αδιεξόδου των ελληνικών και ευρωπαϊκών μεταναστευτικών πολιτικών, που σηματοδοτούνται από την άρνηση να ληφθούν ουσιαστικά μέτρα και την ανυπαρξία ουσιαστικού σχεδίου δράσης. Δεύτερον, στο δημόσιο διάλογο που συχνά χαρακτηρίζεται από τοξικότητα και διασπορά μίσους, με ευθύνη αρκετών μέσων ενημέρωσης αλλά και πολιτικών. Και τρίτον, σε ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας με ξενοφοβικά και ρατσιστικά αντανακλαστικά, που κάθε φορά ενεργοποιείται ενάντια στους πρόσφυγες.
Απάντηση σε αυτό δεν μπορεί παρά να είναι η οργάνωση του κόσμου της αλληλεγγύης, η υπενθύμιση των ανθρωπιστικών αξιών, η επανενεργοποίηση των αντανακλαστικών των εκατοντάδων χιλιάδων που πίσω στο 2015 και πολλές φορές από τότε, στα νησιά και πανελλαδικά, μίλησαν, κινητοποιήθηκαν, έδρασαν σε αλληλεγγύη με τους πρόσφυγες.
Εξάλλου, ας λάβουμε υπόψιν πως υπάρχει και η μερίδα εκείνη του πληθυσμού που γνωρίζει καλά πως οι πρόσφυγες στη Μόρια έκαναν τη δική τους αξιοπρεπή προσπάθεια ενάντια στην πανδημία. Και τα κατάφεραν μια χαρά, με το πρώτο κρούσμα να καταγράφεται τελικά στις 2 Σεπτέμβρη, αρκετούς μήνες μετά την εμφάνιση του ιού στη χώρα μας.
Οι αυτοοργανωμένες πρωτοβουλίες, Moria Corona Awareness Team και Moria White Helmets, είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις. Στις σχετικές τους σελίδες στα social media μπορεί κανείς να ενημερωθεί για το έργο τους. Παιδιά εκπαιδεύονταν για τη χρήση μάσκας και τη φυσική απόσταση, όσο αυτό ήταν δυνατό υπό τέτοιες συνθήκες- στο αυτοσχέδιο «σχολείο» του καταυλισμού, ενώ γυναίκες της Μόριας, σε καθημερινή βάση, έφτιαχναν μάσκες για τους διαμένοντες. Κι όλα αυτά σε μια άνιση μάχη, ενάντια στη λογική που τους παρουσιάζει μόνιμα σαν αποδιοπομπαίο τράγο.