Τον μήνα αυτόν η Θεραπευτική Κοινότητα ΙΘΑΚΗ, η πρώτη που ιδρύθηκε στην Ελλάδα, γιορτάζει τα 40 χρόνια λειτουργίας της.
Στα χρόνια που ακολούθησαν η ανάπτυξη υπήρξε ραγδαία. Ιδρύθηκε το ΚΕΘΕΑ που σήμερα αριθμεί μιάμιση εκατοντάδα δομών στη Ελλάδα, τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία Αθήνας και Θεσσαλονίκης ίδρυσαν αντίστοιχες Θεραπευτικές Κοινότητες ενώ παράλληλα αναπτύχθηκαν δομές χορήγησης υποκατάστατων του ΟΚΑΝΑ και Κέντρα Πρόληψης. Όλα αυτά χαρακτήρισαν την Ελλάδα ως μια πολιτεία που αποδέχεται τον κοινωνικό χαρακτήρα της εξάρτησης, εκπονεί πολιτικές και δαπανά πόρους για την αντιμετώπιση του, σε αντίθεση με το Αμερικάνικο και Ευρωπαϊκό main streamimg, που όλο και περισσότερο αναγορεύει την χρήση και την εξάρτηση σε προσωπική αποκλειστικά υπόθεση και την αντιμετώπιση τους στον ιδιώτη γιατρό.
Όλα αυτά βέβαια δεν ήταν και τόσο δημοφιλή στους κόλπους των κυβερνώντων.
Απ’ ότι φαίνεται τώρα κάποιοι θεωρούν πως ήρθε η ώρα να τελειώνουν με το ΚΕΘΕΑ, το 18 Άνω, το ΨΝΘ, τον Διάπλου.
Το Νομοσχέδιο για την Ψυχιατρική “Μεταρρύθμιση” περιλαμβάνει και μια ριζική αλλαγή της γεωγραφίας της απεξάρτησης, με την ίδρυση ενός τερατώδους “Εθνικού Οργανισμού Πρόληψης και Αντιμετώπισης των Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ). Τερατώδους όχι επειδή επιχειρεί να συντονίσει τις πολιτικές και τους φορείς αλλά από τον τρόπο που αυτό επιχειρείται.
Είναι μια οργανογραμματική αποτύπωση της (διαμεσολαβημένης από τα ψυχιατρικά στερεότυπα) αντίληψης για την εξάρτηση που επικρατεί στο Υπουργείο: μια χρόνια υποτροπιάζουσα νόσος που χρήζει κλινικής και φαρμακευτικής αγωγής.
Κατά τα άλλα οι υπάρχουσες δομές χάνουν την ταυτότητα τους, η επιστημονική προσέγγιση θα αποτελεί έργο μιας διορισμένης “επιστημονικής” επιτροπής και τα “Εθνικά Σχέδια Δράσης παίρνουν την άγουσα για τον κάλαθο. Ο πλουραλισμός των θεραπευτικών προτάσεων που σήμερα δίνει δυνατότητα στον εξαρτημένο να επιλέξει ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες του αντικαθίσταται από ένα σύστημα παραπομπών μιας πύλης εισόδου με κριτήρια μάλλον DSM (κώδικας ασθενειών της Ψυχιατρικής Εταιρίας των ΗΠΑ).
Η επανένταξη διαχωρίζεται από την απεξάρτηση κατακερματίζοντας το θεραπευτικό συνεχές, εκτός κι αν ως επανένταξη ορίζεται η διαχείριση κονδυλίων για επιδόματα αγοράς εργασίας.
Η σχέση των δομών με τις τοπικές κοινωνίες, ένα πολύτιμο κεφάλαιο για την κινητοποίηση και την διευκόλυνση της κοινωνικής επανεισόδου πετιέται στον κάλαθο, το κράτος δεν μπορεί παρά να είναι συγκεντρωτικό και αθηνοκεντρικό.
Μαζί και η διεθνής αναγνώριση που κατέστησε το ΚΕΘΕΑ Σύμβουλο στην Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων του ΟΗΕ. Η είσοδος των ιδιωτών είτε με την νομιμοποίηση των ιδιωτικών “θεραπευτηρίων” είτε με την παροχή δικαιώματος συνταγογράφησης σε ιδιώτες γιατρούς (ενθάρρυνση όπως περιγράφεται στο σχέδιο), καραδοκεί στον ορίζοντα. Προσθέστε επίσης την απουσία εγγυήσεων για τον δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα της απεξάρτησης, την κατάργηση συλλογικών εργασιακών δικαιωμάτων και κατακτήσεων, πολλαπλασιάστε επί την γνωστή σε όλους μας παθογένεια του ΕΣΥ και θα πάρετε μια ιδέα για το τι περιμένει τους εξαρτημένους συνανθρώπους μας.
Τι θέλουν να καταργήσουν; Τι είναι η θεραπεία στις Κοινότητες; Είναι απλή παροχή υπηρεσιών; Όχι. Είναι ένα ασφαλές περιβάλλον όπου τα εξαρτημένα άτομα υποστηρίζονται για να ξαναδούν την σχέση τους με τον εαυτό και τους άλλους, να καταφέρουν να τιθασεύσουν τους δαίμονες τους, να φροντίζουν τον εαυτό τους και την ομάδα, να εξυπηρετούν τις ανάγκες τους με έναν συλλογικό τρόπο, αποποιούμενοι την ιδιότυπη “κοινωνικότητα” της πιάτσας.
Είναι ακόμη η υποστήριξή τους να καλύψουν τα ελλείμματα που άφησε η εξάρτηση στην εκπαίδευση τους και στην επαγγελματική τους κατάρτιση, κενά κρίσιμα για μια επιτυχημένη κοινωνική επανένταξη. Όλα αυτά αποτελούν συστατικά μιας πολυδιάστατης προσέγγισης που περιλαμβάνει τόσο τις κύριες δομές θεραπείας όσο και ένα σύνολο δομών εκπαίδευσης και κατάρτισης.
Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελούν τα Παραγωγικά Εργαστήρια που συνδυάζουν παραγωγή και επαγγελματική κατάρτιση με το βασικό μήνυμα της αυτοδιαχείρισης της ζωής, ένα σύνολο από μονάδες με κορυφαίες αυτές της ΙΘΑΚΗΣ και του Λιθογραφείου.
Το θεραπευτικό έργο του ΚΕΘΕΑ στα 40 χρόνια προσφοράς στην ελληνική κοινωνία αποτυπώνεται και στα απολογιστικά του στοιχεία.
Στις δομές απεξάρτησης από παράνομες ουσίες (σε όλες τις φάσεις) συμμετείχαν 62.463 άτομα, εκ των οποίων 4.562 σε προγράμματα υποστήριξης μεταναστών και 2.467 άτομα με συνδυασμό εξάρτησης με ψυχιατρικά προβλήματα.
Στα προγράμματα υποστήριξης οικογενειών και οικείων προσώπων συμμετείχαν 3.2345 άτομα.
Στα προγράμματα για τις νέες εξαρτήσεις (διαδίκτυο, τζόγος κλπ, συμμετείχαν 14.800 άτομα.
Η τηλεφωνική γραμμή ΣΟΣ απάντησε σε 52.345 κλήσεις.
Σε δομές άμεσης πρόσβασης συμμετείχαν 37.353 άτομα.
Τέλος οι δομές πρόληψης του ΚΕΘΕΑ δέχτηκαν στις δράσεις τους 100.889 άτομα.
Αυτοί δεν είναι μόνο αριθμοί, είναι πρόσωπα. Κι ακόμη περισσότερο, στο βαθμό που το θεραπευτικό μοντέλο του ΚΕΘΕΑ καθιστά τον εξαρτημένο ουσιαστικό παράγοντα της θεραπευτικής του πορείας, θα μπορούσε να πει κάποιος πως το σημερινό ΚΕΘΕΑ είναι έργο της συλλογικής προσπάθειας όχι μόνο των εργαζόμενων και των διοικήσεων αλλά όλων αυτών των προσώπων.
Είθισται οι νόμοι να θεσπίζονται για να θεραπεύσουν προβλήματα και δυσλειτουργίες. Είναι η λειτουργία των Θεραπευτικών Κοινοτήτων το πρόβλημα, κι αν ναι για ποιόν είναι πρόβλημα;
Απέναντι σε όλον αυτό τον πλούτο το υπουργείο Υγείας τι προτείνει; Τον “ξηρό απεθισμό” κατά την διατύπωση του, επηρεασμένο ίσως από τις πρόσφατες πλημμύρες και την κλιματική αλλαγή. Οι λέξεις μιλάνε από μόνες τους.
Φέτος η Θεραπευτική Κοινότητα ΙΘΑΚΗ γιορτάζει τα τεσσαρακοστά γενέθλια της. Άραγε του χρόνου θα έχουμε μνημόσυνο;