«Περπατώντας μέσα στο δάσος της Γκάνας, ο αγρότης Μποάμα Σονκάα περπατάει προσεκτικά. Κάτω από τα πόδια του, δαμάσκηνα είναι διάσπαρτα στο έδαφος – πολλά με σημάδια από δαγκώματα από νυχτερίδες. Το μολυσμένο από το σάλιο του ζώου φρούτο μπορεί να μεταφέρει ιούς νυχτερίδων, αλλά οι κάτοικοι κατά καιρούς ταΐζουν με τα υπολείμματα από την τροφή των νυχτερίδων στα ζώα. Μερικές φορές οι άνθρωποι τρώνε ακόμη και οι ίδιοι αυτά τα δαγκωμένα φρούτα», περιγράφει το πρακτορείο Reuters κάνοντας εισαγωγή σε μία αποκαλυπτική δημοσιογραφική έρευνα.
Για χιλιετίες, οι ιοί των νυχτερίδων καραδοκούσαν στα δάση στη Δυτική Αφρική και σε άλλα μέρη του κόσμου. Ανενόχλητοι, αποτελούσαν μικρή απειλή για την ανθρωπότητα. Αλλά σήμερα, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταπατούν τον βιότοπο των νυχτερίδων, βοηθούν άθελά τους ώστε ιοί που μεταδίδονται από τις νυχτερίδες να μεταλλαχθούν, να πολλαπλασιαστούν και να μολύνουν άλλα είδη.
Αυτή η σύγκρουση μεταξύ νυχτερίδων και ανθρώπων δημιουργεί κινδύνους για την υγεία σε ολόκληρο τον κόσμο, σύμφωνα με ανάλυση δεδομένων που ολοκλήρωσε το πρακτορείο Reuters. Και οι ειδικοί λένε ότι θα μπορούσε να πυροδοτήσει την επόμενη πανδημία.
Τον Ιούνιο του 2022, ένας φίλος του αγρότη Σονκάα πέθανε από μυστηριώδη ασθένεια. Οι εργαστηριακές εξετάσεις επιβεβαίωσαν αργότερα ότι ο 26χρονος αγρότης είχε Marburg: έναν θανατηφόρο ιό που βρέθηκε στην αιγυπτιακή νυχτερίδα Rousettus, μια κοινή αφρικανική νυχτερίδα των φρούτων.
Ο Σονκάα θυμάται ότι πήγε στο νοσοκομείο και μετέφερε το σώμα του φίλου του στο νεκροτομείο.
«Είπαν ότι έβγαινε αίμα από τα αυτιά, το πρόσωπο, τα δόντια και τη μύτη του. Το σώμα του άρχισε να πρήζεται αμέσως μετά τον θάνατό του», είπε ο Σονκάα στο Reuters.
«Όταν πήγα να τον δω, δεν μπορούσα να τον αναγνωρίσω γιατί το σώμα του είχε γίνει σκοτεινό».
Ο γιος του φίλου του πέθανε επίσης από Marburg αμέσως μετά. Ο θάνατός τους έβγαλε από την «μπλε κατηγορία (ακίνδυνο)» τον συγκεκριμένο ιό: αυτή ήταν η πρώτη γνωστή εμφάνιση του σε ανθρώπους στην Γκάνα.
Ωστόσο, μια ανάλυση δεδομένων του Reuters διαπίστωσε ότι η περιοχή όπου ζούσε και εργαζόταν ο αγρότης ήταν μεταξύ των πιο πιθανών σημείων στη Γη για μια τέτοια εστία κινδύνου.
«Οι νυχτερίδες είναι δεξαμενές όλων των ειδών ασθενειών που μπορούν να περάσουν στον άνθρωπο», δήλωσε ο γιατρός Ρίτσαρντ Σουίρε, ερευνητής νυχτερίδων στο Πανεπιστήμιο της Γκάνα.
«Οι περισσότερες από αυτές τις ζωονοσογόνες ασθένειες προέρχονται από την άγρια ζωή. Και οι νυχτερίδες είναι ένα από τα βασικά είδη που αποβάλλουν την ιογενή ζωονόσο».
Οι νυχτερίδες που έχουν μελετηθεί ευρέως από ερευνητές όπως ο Σουίρε, είναι η κορυφαία δεξαμενή ιών: 72.000 σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις.
Οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη καθορίσει την πηγή του ιού που προκάλεσε τον COVID-19, την πιο θανατηφόρα πανδημία αυτού του αιώνα. Αλλά για ένα πράγμα είναι βέβαιοι: η προέλευσή του εντοπίζεται σε μια οικογένεια ιών που απαντώνται σε Νυχτερίδες Πέταλο, έναν τύπο κοινό στην τροπική Ασία.
Άλλοι ιοί νυχτερίδων έχουν επίσης συνδεθεί με μερικές από τις πιο θανατηφόρες ασθένειες του τελευταίου μισού αιώνα, όπως ο Έμπολα, ο Νίπα και ο SARS.
Αυτοί οι ιοί μεταπηδούν από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους είτε μέσω ενός ενδιάμεσου ξενιστή, όπως ένας χοίρος ή ένας χιμπατζής, είτε πιο άμεσα μέσω ανθρώπινης επαφής με ούρα, κόπρανα, αίμα ή σάλιο νυχτερίδας.
Τέτοια άλματα είναι γνωστά ως «ζωονοσογόνος διάχυση».
Για να εξετάσει πού μπορεί να εμφανιστεί η επόμενη πανδημία, το Reuters χρησιμοποίησε δύο δεκάδες τοποθεσιών εστίασης ασθενειών σε συνδυασμό με δεκάδες περιβαλλοντικές μεταβλητές. Το Reuters είναι ο πρώτος φορέας που συνδύασε τους παράγοντες αυτούς με αυτόν τον τρόπο για μια συνολική ανάλυση, με στόχο να εντοπίσει τα μέρη στη Γη που είναι πιο ευάλωτα στη διάχυση ιών νυχτερίδων.
Το Reuters εντόπισε περισσότερα από 9 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα στη Γη όπου οι συνθήκες το 2020 ήταν ώριμες για να διαχυθεί ένας ιός που μεταδίδεται από νυχτερίδες στους ανθρώπους. Αυτές οι περιοχές, που ονομάζονται «ζώνες μετάδοσης», καλύπτουν το 6% της Γης και φιλοξενούν 1,8 δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Οι ζώνες άλματος του Reuters δεν δίνουν μια πλήρη εικόνα του κινδύνου διάχυσης. Καμία ανάλυση δεν μπορεί να συμπεριλάβει όλες τις μεταβλητές που θα μπορούσαν να συμβάλουν στη διάχυση.
Πολλοί επιστήμονες λένε ότι ο καταλύτης για τα ξεσπάσματα δεν είναι η συμπεριφορά των νυχτερίδων, αλλά η δική μας. Η δίψα για πόρους - σιδηρομετάλλευμα, χρυσό και καουτσούκ, για να αναφέρουμε μερικά παραδείγματα - προκαλεί ανεξέλεγκτη αναστάτωση στις άγριες περιοχές και αυξάνει τις πιθανότητες να μεταπηδήσει ένας ιός από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους.
«Πρέπει να κοιτάξουμε ολόκληρη τη χώρα: πού έχουμε τον τύπο ή το είδος νυχτερίδων, πώς αλληλεπιδρούν οι άνθρωποι μαζί τους - και μετά έχουμε τις σπηλιές, τα ορυχεία, τις τρύπες και άλλα πράγματα στη χώρα που είναι ανησυχητικά, ώστε να αποτελούν κίνδυνο για τις ζωές των ανθρώπων», είπε ο Σουίρε.
Ωστόσο, οι κυβερνήσεις και οι εταιρείες κάνουν ελάχιστα για να αξιολογήσουν τον κίνδυνο.
Στην πλούσια σε νυχτερίδες Γουινέα, τη Σιέρα Λεόνε, τη Λιβερία, την Ακτή του Ελεφαντοστού και τη Γκάνα, οι εκκρεμείς αιτήσεις θα διπλασιάσουν προσεχώς την περιοχή που χρησιμοποιείται για εξορύξεις, σύμφωνα με ανάλυση του Reuters.
Στη Λιβερία, ο υπουργός Οικονομικών είπε στο Reuters ότι οι συζητήσεις για τον κίνδυνο μετάδοσης μπορεί να τρομάξουν τους επενδυτές, που χρειάζεται η χώρα για οικονομική ανάπτυξη και βελτιωμένο βιοτικό επίπεδο. Ωστόσο, ο υπουργός Ορυχείων και Ενέργειας δηώνει, ότι η διαχείριση του κινδύνου ασθένειας πρέπει να γίνει μέρος των τυπικών πρακτικών εξόρυξης.
Σχεδόν το ένα τρίτο αυτής της επέκτασης θα γίνει θεωρητικά σε υπάρχουσες «ζώνες μετάδοσης...Οπότε η συμβουλή μου θα ήταν να ξυπνήσουμε και να ακούσουμε τους επιστήμονες και να αρχίσουμε να λαμβάνουμε μέτρα για την πρόληψη ασθενειών που είμαστε σε θέση να αποτρέψουμε», καταλήγει ο Σουίρε.