Περισσότερα από 90.000 κρούσματα και 2.900 θάνατοι έχουν μέχρι σήμερα καταγραφεί παγκοσμίως από τη νόσο Covid-19, την οποία προκαλεί ο νέος κοροναϊός SARS-CoV-2. Το 95% των κρουσμάτων και το 97% των θανάτων έχουν σημειωθεί στην Κίνα, όμως η νόσος έχει πλέον εξαπλωθεί σε περισσότερες από 60 χώρες, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα.
Μέσα σε δύο μήνες έχουν γίνει περισσότερες από 400 σχετικές δημοσιεύσεις σε ιατρικά περιοδικά και σε ιστοσελίδες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Ινστιτούτων, φαινόμενο που δείχνει τη σημαντική κινητοποίηση της επιστημονικής κοινότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Με βάση αυτές τις πηγές, το Πανεπιστήμιο Αθηνών παρουσίασε μια σειρά από νέες απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις.
Μεταδίδεται ο νέος κοροναϊός Covid-19 από άνθρωπο σε άνθρωπο;
Ναι, πιθανότατα με τα σταγονίδια σιέλου και βλέννης κατά τον βήχα, το φτάρνισμα, τη χειραψία και την από κοινού κατανάλωση φαγητού ή ποτού. Πρόσφατα δεδομένα αναφέρουν ότι ο ιός μεταδίδεται με μεγάλα σταγονίδια που «ταξιδεύουν» λιγότερο από δύο μέτρα.
Ποια είναι η περίοδος επώασης;
Ως περίοδος επώασης ορίζεται ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ της επαφής του ατόμου με την πηγή του ιού και της εμφάνισης των πρώτων συμπτωμάτων. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα συμπτώματα εμφανίζονται μέσα στις πρώτες πέντε ημέρες, ωστόσο η περίοδος επώασης ποικίλλει από μία έως 14 ημέρες. Υπάρχουν και αναφορές για μεγαλύτερη περίοδο επώασης, αλλά αυτές αποτελούν μάλλον εξαιρέσεις του γενικού κανόνα.
Ποια είναι τα συμπτώματα, τα εργαστηριακά ευρήματα και η πρόγνωση της λοίμωξης από τον ιό;
Πρόσφατη μελέτη από την Κίνα, που δημοσιεύθηκε στο «New England Journal of Medicine» και περιλάμβανε 1.099 ασθενείς που νοσηλεύθηκαν σε 552 νοσοκομεία της Κίνας, ανέφερε τα παρακάτω στοιχεία:
-Η διάμεση ηλικία των ασθενών ήταν 47 έτη, ενώ το 58% ήταν άνδρες.
-Πυρετός (σε 90% των ασθενών), ξηρός βήχας (σε 68% των ασθενών), δύσπνοια (σε μικρότερο ποσοστό) είναι τα συνηθέστερα συμπτώματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρήθηκε ναυτία, έμετος, διάρροια (περίπου 5%).
-Παθολογικά ακτινολογικά ευρήματα διαπιστώθηκαν σε 86% των ασθενών που υπεβλήθησαν σε αξονική τομογραφία θώρακα.
-Χαμηλός αριθμός λεμφοκυττάρων διαπιστώθηκε σε 83% των ασθενών.
-Μηχανική υποστήριξη της αναπνοής απαιτήθηκε για το 6% των ασθενών.
-Θάνατος διαπιστώθηκε στο 1,4% των ασθενών.
Μπορούν οι ασυμπτωματικοί φορείς να μεταδίδουν τον ιό;
Ναι, μπορούν. Ωστόσο, δεν έχει εξακριβωθεί πόσο εύκολα γίνεται αυτό και πόσο συχνά συμβαίνει.
Επιβιώνει ο ιός σε επιφάνειες;
Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι ο κοροναϊός μπορεί να μεταδοθεί από μαλακές επιφάνειες, όπως υφάσματα και χαλιά. Είναι πιθανό να μεταδίδεται μέσω σκληρών επιφανειών που τις ακουμπάμε συχνά, όπως πόμολα πόρτας, κουμπιά ανελκυστήρα. Ωστόσο, αυτό προϋποθέτει κάποιος ασθενής ή φορέας του ιού να τις έχει ακουμπήσει, αφού έχει φταρνιστεί ή βήξει στο χέρι του ή έχει τρίψει τα μάτια του. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας η επιβίωση των ιϊκών σωματιδίων στις σκληρές επιφάνειες δεν ξεπερνά τις μερικές ώρες.
Υπάρχει περίπτωση να κολλήσω από το κατοικίδιό μου;
Παρόλο που πρόσφατα αναφέρθηκε μία περίπτωση ανίχνευσης του νέου κοροναϊού σε κατοικίδιο, δεν έχει αναφερθεί και δεν αναμένεται ότι τα κατοικίδια ζώα, όπως οι σκύλοι και οι γάτες, θα μπορούν να μεταδίδουν τον ιό στον άνθρωπο και αντίστροφα.
Πρέπει να φοράω μάσκα;
Δε συστήνεται η χρήση μάσκας από το γενικό πληθυσμό για προληπτικούς λόγους. Η μάσκα συστήνεται για τους ασθενείς με κλινική συμπτωματολογία (βήχας, φτάρνισμα), προκειμένου να προφυλάξουν τον κοινωνικό τους περίγυρο. Επίσης υπάρχουν ειδικές συστάσεις για τη μάσκα και τον τύπο αυτής για τους εργαζόμενους σε υγειονομικές δομές. Οι ίδιοι κανόνες ισχύουν και για τους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς, εκτός αν έχουν λάβει διαφορετική οδηγία από τον προσωπικό τους ιατρό.
Μπορώ να αποδέχομαι με ασφάλεια πακέτα από Κίνα ή από άλλα κράτη που ενδημεί ο ιός;
Ναι, όπως και με τον ιό της γρίπης δεν τίθεται θέμα μετάδοσης του ιού.
Μπορεί να κολλήσω τον ιό με τη βρώση τροφής;
Δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα σχετικά με τη μετάδοση του ιού μέσω της τροφής. Ο νέος ιός, όπως και άλλοι κοροναϊοί έχουν ανιχνευτεί στα κόπρανα ασθενών. Εκτιμάται ότι αυτός ο τρόπος μετάδοσης, εάν επαληθευτεί, μάλλον θα αποτελεί εξαίρεση. Το καλό μαγείρεμα μειώνει σαφέστατα τις πιθανότητες.
Μπορώ να ταξιδέψω στο αεροπλάνο;
Οι ταξιδιωτικές οδηγίες υφίστανται διαρκώς τροποποιήσεις με βάση τα διαρκώς ανανεωμένα δεδομένα. Η χρήση της μάσκας ακολουθεί τους ίδιους γενικούς κανόνες που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Εάν κάποιος έχει συμπτώματα από το αναπνευστικό και πυρετό, καλό είναι να αναβάλει το αεροπορικό ταξίδι. Επιπλέον, εάν δεν είναι απαραίτητο, καλό θα ήταν να αναβάλει κανείς ταξίδια προς χώρες με μεγάλη συρροή κρουσμάτων. Τα αεροπορικά ταξίδια πρέπει να αποφεύγονται από τους ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς.
Ποια μέτρα πρόληψης μπορώ να λάβω στην καθημερινότητά μου;
Το σημαντικότερο είναι η επιμελής προσωπική υγιεινή και το σχολαστικό πλύσιμο των χεριών με βάση τις οδηγίες του ΕΟΔΥ. Εάν έχω έρθει σε επαφή με πιθανό κρούσμα, επικοινωνώ με τον προσωπικό μου ιατρό ή τον ΕΟΔΥ και ακολουθώ πιστά τις οδηγίες που μπορεί να περιλαμβάνουν απομόνωση κατ′ οίκον για 14 ημέρες και παρακολούθηση.
Υπάρχει εμβόλιο;
Δεν υπάρχει διαθέσιμο εμβόλιο, ωστόσο προκλινικές και κλινικές μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη προς αυτό το σκοπό. Δεν αναμένουμε να υπάρχει εμβόλιο εμπορικά διαθέσιμο για το γενικό πληθυσμό σε λιγότερο από έξι μήνες.
Υπάρχει θεραπεία;
Δεν υπάρχει ειδική αντι-ιική θεραπεία. Η θεραπεία είναι υποστηρικτική είτε κατ′ οίκον είτε σε επίπεδο νοσοκομείου για τις σοβαρότερες περιπτώσεις. Υπάρχει ισχυρό ερευνητικό ενδιαφέρον σε παγκόσμιο επίπεδο για την ανεύρεση αποτελεσματικών αντι-ιικών θεραπειών και πολλές σχετικές κλινικές μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη. Αντιρετροικοί παράγοντες, όπως η λοπιναβίρη και η ριτοναβίρη, ο αντι-ιικός παράγοντας ρεμντεσιβίρη, που είχε σχεδιαστεί αρχικά εναντίον του ιού Ebola, αλλά δεν είχε την αναμενόμενη αποτελεσματικότητα, και το ανθελονοσιακό φάρμακο χλωροκίνη έχουν δείξει ιδιαίτερα ενθαρρυντικά προκαταρκτικά αποτελέσματα.
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Η διάγνωση γίνεται με βάση την κλινική συμπτωματολογία και το ειδικό τεστ που πραγματοποιείται σε εξειδικευμένα εργαστήρια όπως στο ινστιτούτο Παστέρ και στα Μικροβιολογικά Εργαστήρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και του ΑΠΘ με την τεχνική της αλυσιδωτής αντίδρασης πολυμεράσης. Σε παγκόσμιο επίπεδο, αποτελεί πρόκληση η απλοποίηση της διαδικασίας, ώστε το τεστ να γίνει ευρέως διαθέσιμο. Ιδανικά, ένα απλό τεστ με γρήγορα αποτελέσματα που θα γινόταν ακόμα και κατ′ οίκον (κατά αναλογία με το τεστ εγκυμοσύνης), θα βοηθούσε αποτελεσματικά στον έγκαιρο εντοπισμό και απομόνωση των κρουσμάτων.
Πόσο θανατηφόρος είναι ο ιός;
Με βάση δεδομένα που έχουμε έως σήμερα, η θνητότητα υπολογίζεται στο 1%. Ωστόσο, το ποσοστό μπορεί να είναι χαμηλότερο δεδομένου ότι πολλοί ολιγοσυμπτωματικοί ασθενείς ή ασυμπτωματικοί φορείς δεν θα αναζητήσουν ιατρική φροντίδα και δεν θα διαγνωσθούν. Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι η πρόγνωση των ασθενών εκτός Κίνας είναι μάλλον πολύ καλύτερη. Ως εκ τούτου προβλέπεται ότι η θνητότητα από τον ιό αυτό μπορεί να είναι όσο και αυτής του ιού της γρίπης, δηλαδή γύρω στο 0,1%.
Τι πρέπει να κάνω εάν νομίζω ότι έχω λοίμωξη από τον νέο κοροναϊό;
Εάν έχετε ταξιδέψει σε περιοχή με συρροή κρουσμάτων ή έχετε έρθει σε επαφή με κρούσμα και έχετε συμπτώματα όπως πυρετό, βήχα και δύσπνοια, ο ΕΟΔΥ συστήνει ψυχραιμία και επικοινωνία με τον οικογενειακό ιατρό ή/και τον ΕΟΔΥ, οι οποίοι θα αξιολογήσουν την κατάσταση και τον κίνδυνο και σας καθοδηγήσουν αναλόγως. Δεν ενδείκνυται να μεταβείτε απευθείας στα επείγοντα ιατρεία εφημερεύοντος νοσοκομείου.
Μπορεί κάποιος που έχει αναρρώσει να συνεχίσει να είναι φορέας και να μεταδίδει τον ιό;
Προς το παρόν τα στοιχεία δείχνουν ότι σχεδόν όλοι οι ασθενείς θα αναρρώσουν. Η περίοδος ανάρρωσης ποικίλλει από μερικές ημέρες για όσους έχουν ήπια συμπτωματολογία έως πολύ περισσότερο (εβδομάδες) για όσους έχουν πνευμονία ή και μήνες για όσους επιβίωσαν από σοβαρές, δυνητικά θανατηφόρες επιπλοκές. Υπάρχουν αναφορές περιπτώσεων όπου το τεστ για τον κοροναϊό παρέμεινε θετικό αρκετές μέρες μετά την ύφεση των συμπτωμάτων, ωστόσο δεν έχει εξακριβωθεί η ικανότητα μετάδοσης σε αυτή την περίπτωση.
Η έλευση της άνοιξης και του καλοκαιριού θα βοηθήσουν στην εξάλειψη του ιού;
Η απάντηση είναι πως πιθανώς θα βοηθήσουν στον περιορισμό, αλλά δεν αποτελεί ικανή συνθήκη για την εξάλειψη του ιού και σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί αφορμή για εφησυχασμό. Με βάση την προηγούμενη εμπειρία με άλλους κοροναϊούς και τον ιό της γρίπης, το ζεστό και το υγρό κλίμα δεν ευνοούν τη μετάδοση, ενώ πιθανότατα ο χρόνος ημίσειας ζωής του κοροναϊού μειώνεται δραματικά. Επιπλέον, η μείωση του συγχρωτισμού σε κλειστούς χώρους μειώνει τον κίνδυνο μετάδοσης. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε τι ισχύει επακριβώς για τον νέο κοροναϊό και αν θα ακολουθήσει την εκτιμώμενη πορεία. Επιπλέον, ως νέο στέλεχος, δεν υπάρχει ο αντίστοιχος βαθμός ανοσίας στην κοινότητα, όπως με άλλους κοροναϊούς και τη γρίπη.
Πρόσφατες θεραπευτικές εξελίξεις
Το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ ανακοίνωσε την έναρξη τυχαιοποιημένης κλινικής δοκιμής με εικονικό φάρμακο για να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα της ρεμντεσιβίρης σε νοσηλευόμενους ασθενείς με επιβεβαιωμένη λοίμωξη Covid-19. Η ρεμδεσιβίρη είναι ένα νουκλεοτιδικό ανάλογο, που αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό του ιικού γενετικού υλικού και έχει δοκιμαστεί προηγουμένως σε ασθενείς που είχαν μολυνθεί από τον ιό Έμπολα. Παρόλο που υπάρχουν μεμονωμένες περιπτώσεις χορήγησης ρεμδεσιβίρης σε ασθενείς με Covid-19, η τυχαιοποιημένη μελέτη θα μπορέσει να δώσει αξιόπιστη απάντηση ως προς την αντικειμενική αποτελεσματικότητα.
Όσον αφορά στον τομέα των εμβολίων, η εταιρεία Moderna ανακοίνωσε την αποστολή της πρώτης παρτίδας εμβολίου έναντι της νόσου Covid-19 στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε κλινική μελέτη φάσης 1 σε ανθρώπους. Σκοπός της μελέτης είναι ο προσδιορισμός της ασφάλειας και της πρώιμης αποτελεσματικότητας του νέου εμβολίου που φέρει την κωδική ονομασία mRNA-1273. Το καινοτόμο εμβόλιο εμπεριέχει το αγγελιαφόρο RNA (mRNA) που κωδικοποιεί για την πρωτεΐνη S, η οποία είναι απαραίτητη για να εισβάλει ο κοροναϊός στα φυσιολογικά κύτταρα του ξενιστή. Αυτή η προσέγγιση έχει δοκιμαστεί στο παρελθόν για άλλους κοροναϊούς που προκάλεσαν τις επιδημίες MERS και SARS.
Παράλληλα, οι εταιρείες Clover Biopharmaceuticals και GlaxoSmithKline σύναψαν σύμφωνο ερευνητικής συνεργασίας για την ανάπτυξη ενός άλλου εμβολίου έναντι της Covid-19, του COVID-19 S-Trimer. Όπως και με το εμβόλιο της Moderna, στόχος είναι η ιική πρωτεΐνη S, που είναι ζωτικής σημασίας για την εισβολή του ιού στο κύτταρο-ξενιστή. Επιπλέον, το COVID-19 S-Trimer χρησιμοποιεί ανοσοενισχυτικό και η δομή του μοιάζει κατά μεγάλο ποσοστό στη φυσική πρωτεΐνη του ιού. Με αυτό τον τρόπο, αναμένεται ισχυρή ανοσιακή απάντηση και προστασία έναντι της Covid-19. Θα χρειαστεί όμως τουλάχιστον ένα έτος κλινικών δοκιμών και παραγωγής σε μεγάλη κλίμακα, ώστε να υπάρξει εμπορικά διαθέσιμο εμβόλιο για όλο τον πληθυσμό παγκοσμίως.
Μια άλλη ελπιδοφόρος προσέγγιση είναι η παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα ειδικών μονοκλωνικών αντισωμάτων, που στρέφονται έναντι του νέου κοροναϊού. Ήδη έχουν ανακοινωθεί συμπράξεις μεταξύ εταιρειών βιοτεχνολογίας, ώστε να απομονωθούν τα ειδικά μονοκλωνικά αντισώματα από ιαθέντες ασθενείς που έχουν ανοσία έναντι του κοροναϊού ή να κατασκευαστούν εκ νέου μονοκλωνικά αντισώματα που να στρέφονται έναντι αντιγόνων του ιού.