Μια έκθεση που συγκεντρώνει στην Αθήνα 180 μοναδικά αριστουργήματα - πολλά από τα οποία βγήκαν για πρώτη φορά από τις Κυκλάδες- από όλα σχεδόν τα μουσεία των νησιών -Αμοργό, Άνδρο, Δήλο, Θήρα, Ίο, Κέα, Κύθνο, Μήλο, Μύκονο, Νάξο, Πάρο, Σέριφο, Σίκινο, Σίφνο, Σύρο, Τήνο και Φολέγανδρο-, η οποία μετά από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, θα παρουσιαστεί αυτούσια τον Ιούνιο στο ανακαινισμένο Αρχαιολογικό Μουσείο Θήρας, που θα ανοίξει επίσημα τις πύλες του με αυτήν, είναι η έκθεση «Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων», που εγκαινιάζεται στις 12 Δεκεμβρίου.
Μία «έκθεση - αντίδωρο του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης προς τις ίδιες τις Κυκλάδες», όπως τη χαρακτήρισε ο Δημήτρης Αθανασούλης, διευθυντής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, ο οποίος συνυπογράφει την επιμέλεια με τους επιστημονικούς διευθυντές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Δρ Παναγιώτη Ιωσήφ, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας και Δρ Ιωάννη Φάππα, επίκουρο καθηγητή Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Από την κόρη της Θήρας στην τοιχογραφία των γυναικών του Ακρωτηρίου και στη νησίδα με τις Αρτέμιδες
«Ένα μεγάλο ποσοστό των εκθεμάτων που βρίσκεται σήμερα εδώ προέρχονται από το νησί της Θήρας -το οποίο βέβαια έχει ένα ασύλληπτο μνημειακό απόθεμα- μέσα στα οποία περιλαμβάνονται δύο αριστουργήματα: Η τοιχογραφία των γυναικών από το ”άδυτο” του κτιρίου Ξεστή 3, από το Ακρωτήρι της Θήρας, και το άγαλμα κολοσσικής κόρης από τη Θήρα. Για πρώτη φορά εκτίθενται επίσης η Νεικώ, η αρχόντισσα που ήταν κρυμμένη στα έγκατα της Επισκοπής Σικίνου, και η Άρτεμις Ελαφηβόλος από τη Δήλο, ένα από τα σπουδαιότερα εκθέματα των Αρχαιολογικού Μουσείου Δήλου που συνεκτίθεται με άλλες Αρτέμιδες, την κατεξοχήν θεά των Κυκλάδων, γεννημένη στη Δήλο», πρόσθεσε ο ίδιος.
«Είναι μια μεγάλη αρχαιολογική έκθεση που αφορά τη γυναίκα. Τη γυναίκα του Αιγαίου και την ιστορία της όπως εξελίχθηκε στο πέρασμα των αιώνων… Οι ”Κυκλαδίτισσες” είναι η πρώτη παν-κυκλαδική έκθεση που έχει διοργανωθεί ποτέ, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και ευρύτερα. Μια έκθεση ιστορική, καθώς συγκεντρώνει για πρώτη φορά τόσα αριστουργήματα των Κυκλάδων μαζί», δήλωσε η Σάντρα Μαρινοπούλου, πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του ΜΚΤ, για την έκθεση που αποτελεί τον πρώτο «καρπό» του Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και ΥΠΠΟ, που υπογράφηκε τον Μάιο του 2024 με στόχο τη μελέτη και προβολή του κυκλαδικού πολιτισμού.
«Η έκθεση ”Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων” προσπαθεί να συγκεράσει δύο πάρα πολύ επίκαιρα πράγματα. Το ένα είναι η θέση της γυναίκας διεθνώς και διαχρονικά στην ιστορία και τον πολιτισμό. Το δεύτερο είναι η νησιωτικότητα. Η νησιωτικότητα είναι αυτή που προσδιορίζει -και προσδιόριζε από την προϊστορική περίοδο μέχρι και τις μέρες μας- την πορεία και το ιστορικό γίγνεσθαι των συγκεκριμένων νησιών. Η γυναίκα είναι αυτή η οποία έχει μία ξεχωριστή θέση στη νησιωτική κοινωνία και αυτό αποτυπώνεται είτε μέσω των λατρειών, σε συγκεκριμένες θεότητες είτε στις γραπτές μαρτυρίες, τις επιγραφές των Κυκλάδων, που ακριβώς έχουν διασώσει τον ρόλο της γυναίκας, στον ιδιωτικό χώρο -μέσα από πληθώρα κειμένων- είτε στη δημόσια παρουσία της. Ακόμα και από τον τρόπο του πένθους, έτσι όπως το βιώνουν και έτσι όπως εκδηλώνονται, είναι δηλωτικό της θέσης της γυναίκας σε αυτές τις αρχαίες νησιωτικές κοινωνίες. Η γυναίκα, στη συγκεκριμένη έκθεση, είναι η πρωταγωνίστρια στην ιδιωτική και τη δημόσια σφαίρα: Στην οικογένεια, τη θρησκεία, την οικονομία, την πολιτική. Το δίπολο μεταξύ του περιορισμού και της δυναμικής παρουσίας αντανακλά ταυτόχρονα την ανθεκτικότητα, την προσαρμοστικότητα και την ικανότητα των γυναικών των Κυκλάδων να επανακαθορίζουν την ταυτότητα και τον ρόλο τους με βάση τις συνθήκες της εκάστοτε εποχής», δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
«Η θέση της γυναίκας ποτέ δεν βελτιώθηκε δραματικά, ποτέ δεν βγήκε από το περιθώριο»
«Επιλέξαμε να ψάξουμε συνθέσεις οι οποίες είναι πολλές φορές αναπάντεχες, συνθέσεις οι οποίες εντυπωσίασαν και εμάς στη διάρκεια της έρευνας όταν δουλεύαμε την έκθεση, ώστε να πούμε ποια ήταν εντέλει αυτή η θέση των γυναικών στις Κυκλάδες μέσα στη διαχρονία… Απογοητευτήκαμε. Η θέση της γυναίκας ποτέ δεν βελτιώθηκε δραματικά. Ποτέ δεν βγήκε από το περιθώριο. Υπήρχαν περίοδοι κατά τις οποίες όντως η θέση των γυναικών βελτιωνόταν, όπως στα τέλη της ελληνιστικής περιόδου ή στη ρωμαϊκή εποχή, έννοιες όμως όπως του φεμινισμού και της ισότητας είναι πολύ μοντέρνες», δήλωσε ο Παναγιώτης Ιωσήφ, επιστημονικός διευθυντής του ΜΚΤ, καθηγητής Αρχαίας Νομισματικής στο Πανεπιστήμιο Radboud, Nijmegen, Ολλανδία, ο οποίος σημείωσε ότι αφιερώνει την έκθεση «όχι στη σύζυγο και στην κόρη μου, που θα ήταν η πιο προφανής επιλογή, αλλά στον γιο μου».
Η χωρίς προηγούμενο έκθεση, που υλοποιήθηκε σε διάστημα μόλις έξι μηνών από την υπογραφή του Μνημονίου Συνεργασίας -εξού και ο Δημήτρης Αθανασούλης την αποκάλεσε «Mission Impossible»- αρθρώνεται σε 12 ενότητες με συνθέσεις πραγματικά αναπάντεχες. Από τις πιο εντυπωσιακές, με την ουσιαστική έννοια της λέξης, είναι οι ενότητες Ταυτότητες Γυναικών και Βία.
Γιατί ναι μεν, το πρώτο έργο που αντικρύζει ο επισκέπτης μόλις διαβαίνει το κατώφλι του Μεγάρου Σταθάτου είναι το περίφημο, επιβλητικό άγαλμα της κολοσσικής Κόρης από λευκό ναξιώτικο μάρμαρο, ύψους 2,48 μ. (α’ τέταρτο 6ου αι. π.Χ.) και λίγο μετά, η μαγική τοιχογραφία των γυναικών από το Ακρωτήριο της Θήρας (περ. 1600 π.Χ.) που -κυριολεκτικά κόβει την ανάσα με την ομορφιά της-, όμως, οι άγνωστες ιστορίες των Κυκλαδιτισσών αποκαλύπτονται σταδιακά. Και ίσως μόνο στο πλαίσιο ξενάγησης μπορεί ο επισκέπτης να κατανοήσει πλήρως τα αόρατα νήματα που τις συνδέουν μέσα στους αιώνες και να μάθει τις περιπέτειες τους.
«... Ενώ η επιμέλεια της έκθεσης από τρεις άνδρες θα μπορούσε να εκληφθεί ως υπόρρητη υπόμνηση της επιβίωσης των πατριαρχικών δομών που ορίζουν τις κοινότητες στον χώρο και στον χρόνο από την προϊστορία έως και σήμερα, σπεύδουμε να δηλώσουμε ότι αυτή η συμπτωματική αντίστιξη μάς δίνει την ευκαιρία ως επιμελητές να προβάλλουμε μέσα από την έκθεση όχι μόνο την ανδρική ματιά για την εποποΐα της γυναικείας δράσης σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο, αλλά κυρίως τον απροκάλυπτο θαυμασμό μας για τους πολυμήχανους τρόπους, με τους οποίους οι γυναίκες υπερέβησαν το ασφυκτικό πατριαρχικό πλαίσιο διεκδικώντας πρωταγωνιστικούς ρόλους και κατακτώντας against all odds, ισότιμη θέση στην ιστορική διαδρομή του homo sapiens. Ταυτόχρονα, η πρόσληψη του θέματος από τις γυναίκες υπηρετείται στην έκθεση μέσα από τα εισαγωγικά κείμενα που τη συνοδεύουν, όλα πονήματα διακεκριμένων γυναικών-μελετητριών των Κυκλάδων, αλλά και από τη συγγραφή της συντριπτικής πλειοψηφίας των επιστημονικών κειμένων που συνοδεύουν τα εκθέματα από γυναίκες αρχαιολόγους», αναφέρουν με νόημα οι τρεις επιμελητές στον κατάλογο.
Το corpus των μαρμάρινων ειδωλίων και αγγείων της πρωτοκυκλαδικής περιόδου
Πέραν την έκθεσης, στο πλαίσιο του Μνημονίου Συνεργασίας, ξεκινά «και μια άλλη σημαντική δράση με καθαρά επιστημονικό και ερευνητικό χαρακτήρα που στοχεύει στο να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη μελέτη του πολιτισμού των Κυκλάδων της 3ης χιλιετίας π.Χ.», όπως σημείωσε ο Ιωάννης Φάππας, επιστημονικός διευθυντής του ΜΚΤ, επίκουρος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. «Είναι το corpus, στα ελληνικά το ονομάζουμε σύνταγμα, των μαρμάρινων ειδωλίων και αγγείων της πρωτοκυκλαδικής περιόδου που βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές όπου γης, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό».
Η μουσειογραφική μελέτη της έκθεσης εκπονήθηκε από τους τρεις επιμελητές, ενώ για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό υπήρξε στενή συνεργασία τους με την αρχιτέκτονα Δέσποινα Τσάφου και την Κατερίνα Αποστόλου.
Η έκθεση συνοδεύεται από δίτομο κατάλογο ο οποίος περιλαμβάνει δοκίμια σημαντικών μελετητών και εκτενή λήμματα των αντικειμένων της έκθεσης, πολλά από τα οποία δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Ο πρώτος τόμος του καταλόγου αποτελείται από 520 σελίδες και παρουσιάζει όλα τα αντικείμενα της έκθεσης ανά ενότητα. Επίσης, με στόχο την προαγωγή της έρευνας για τις γυναίκες στις Κυκλάδες, θα διοργανωθεί σχετικό επιστημονικό συνέδριο την Άνοιξη.
Info
«Κυκλαδίτισσες: Άγνωστες ιστορίες γυναικών των Κυκλάδων»
12 Δεκεμβρίου 2024 μέχρι 4 Μαΐου 2024
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης - Μέγαρο Σταθάτου
Ξεναγήσεις κοινού:
Aπό 21/12 και κάθε Πέμπτη, 18:00 – 19:00 και κάθε Σάββατο και Κυριακή, 13:00 – 14:00
20 άτομα ανά ξενάγηση
Οι κρατήσεις για τις ξεναγήσεις πραγματοποιούνται μόνο ηλεκτρονικά στο cycladic.gr
Ώρες λειτουργίας:
Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο: 10.00-17.00
Πέμπτη: 10.00-20.00
Κυριακή: 11.00-17.00
Τρίτη: Κλειστή
Εορταστικό Ωράριο από τις 17/12
Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Σάββατο: 10:00-17:00
Πέμπτη, Παρασκευή: 10:00-20:00
Κυριακή: 11:00-17:00
* Την Τρίτη 17/12 οι Μόνιμες Εκθέσεις, το Cycladic Shop και το Cycladic Café δεν θα είναι προσβάσιμα.
*Κλειστά τις αργίες: 25/12, 26/12 και 1/1
Το εορταστικό ωράριο ισχύει έως 6/1.