Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε την Τρίτη (11/3) τη δημιουργία ενός κοινού Ευρωπαϊκού Συστήματος Επιστροφών με ταχύτερες, απλούστερες και αποτελεσματικότερες διαδικασίες επιστροφής σε ολόκληρη την ΕΕ, θέτοντας παράλληλα τη νομική βάση για τη δημιουργία «κόμβων επιστροφών» σε τρίτες χώρες εκτός Ενωσης.
Το νέο νομικό πλαίσιο για τις επιστροφές, εφόσον εγκριθεί, θα αποτελεί βασικό κομμάτι που θα συμπληρώσει το Σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, το οποίο εγκρίθηκε πέρυσι.
Όσον αφορά τους «κόμβους επιστροφής» σε τρίτες χώρες μπορεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μην αποφασίζει ρητά τη δημιουργία τους, ωστόσο θέτει την απαραίτητη νομική βάση που θα επιτρέψει διμερείς συμφωνίες με κράτη που είναι διατεθειμένα να δεχθούν μετανάστες με οικονομικά ανταλλάγματα.
Η πρόταση για τους κόμβους επιστροφής θα διαφέρει από το παράδειγμα της συμφωνίας που είχε συνάψη η Ιταλία με την Αλβανία καθώς όπως διευκρινίζει η Κομισιόν η μεταφορά θα γίνεται μόνο αφού ο αιτών έχει εξαντλήσει όλες τις νομικές οδούς για να λάβει άσυλο και του έχει δοθεί οριστική εντολή επιστροφής.
Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν: «όσοι δεν έχουν δικαίωμα παραμονής πρέπει να απομακρύνονται ... θα υπάρχουν σαφείς συνέπειες για όσους δεν συνεργάζονται.»
Όπως δήλωσε η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν με τα ποσοστά επιστροφής σε ολόκληρη την ΕΕ να ανέρχονται σήμερα μόλις στο 20% και με τον κατακερματισμό των διαφόρων συστημάτων να προσφέρεται για κατάχρηση, απαιτείται ένα σύγχρονο, απλούστερο και αποτελεσματικότερο νομικό πλαίσιο.
Για τη φον ντερ Λάιεν το ποσοστό του 20% των ατόμων που εγκαταλείπουν την Ευρώπη είναι πολύ χαμηλό.
«Γι’ αυτόν τον λόγο, θα εφαρμόσουμε κοινούς κανόνες για τις αποφάσεις επιστροφής, με την καθιέρωση ευρωπαϊκής εντολής επιστροφής και την αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής μεταξύ των κρατών μελών. Θα διασφαλίσουμε πάντα τον απόλυτο σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του διεθνούς δικαίου, αλλά όσοι δεν έχουν δικαίωμα παραμονής πρέπει να απομακρύνονται άμεσα, ενώ θα υπάρχουν σαφείς συνέπειες για όσους δεν συνεργάζονται.».
Σύμφωνα με την πρόταση, η απόφαση επιστροφής σε μια χώρα θα ισχύει πλέον σε ολόκληρη την ΕΕ, σε μια προσπάθεια να σταματήσουν οι αιτούντες να υποβάλλουν αιτήσεις ασύλου σε άλλες χώρες για να αποφύγουν την απέλαση. Όσοι δεν συνεργάζονται, π.χ. καταστρέφοντας τα έγγραφα ταυτότητάς τους, θα μπορούν να κρατούνται έως και δύο χρόνια.
«Η Επιτροπή προτείνει ένα σύνολο αποτελεσματικών και σύγχρονων διαδικασιών επιστροφής – κανόνες που είναι θεμελιώδεις για τη διασφάλιση του χώρου ελεύθερης κυκλοφορίας της ΕΕ χωρίς εσωτερικά σύνορα.
Με το νέο ευρωπαϊκό σύστημα επιστροφών, θα διασφαλίσουμε ότι όσοι δεν έχουν δικαίωμα παραμονής στην ΕΕ επιστρέφουν πράγματι. Αυτό θα ενισχύσει σημαντικά την εμπιστοσύνη στο κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου και μετανάστευσης» δήλωσε ο Ευρωπαίος Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων και Μετανάστευσης Μάγκνους Μπρούνερ.
Βασικά σημεία της πρότασης
Συγκεκριμένα η πρόταση αφορά έναν κανονισμό που καθορίζει κοινούς κανόνες για τις διαδικασίες και τις αποφάσεις επιστροφής σε όλα τα κράτη μέλη, περιορίζοντας τον κατακερματισμό λόγω των 27 διαφορετικών συστημάτων.
Υπάρχουν προβλέψεις για άτομα που είναι επικίνδυνα για την ασφάλεια των κρατών μελών, όπως επίσης και αύξηση του χρονικού ορίου κράτησης, όταν αυτό απαιτείται από τους 18 στους 24 μήνες.
Επιπλέον θεσπίζει έναν νέο μηχανισμό αναγνώρισης και εκτέλεσης των αποφάσεων επιστροφής που εκδίδονται από άλλο κράτος μέλος, με τη χρήση μιας ευρωπαϊκής εντολής επιστροφής που διατίθεται σε κοινές βάσεις δεδομένων
Θέτει σαφείς κανόνες για την αναγκαστική επιστροφή, με ταυτόχρονη παροχή κινήτρων για την εθελοντική επιστροφή.
Για παράδειγμα: Θα εκδίδεται εντολή απομάκρυνσης για αναγκαστική επιστροφή για κάποιο άτομο που διαμένει παράνομα στην ΕΕ όταν: δεν συνεργάζεται, διαφεύγει σε άλλο κράτος μέλος - ακόμη και κατά τη διάρκεια της περιόδου που επιτρέπεται για οικειοθελή αναχώρηση, δεν εγκαταλείπει την ΕΕ κατά την ημερομηνία που επιτρέπεται για οικειοθελή αναχώρηση ή αποτελεί κίνδυνο για την ασφάλεια.
Επιπλέον, ο νόμος θεσπίζει μια ταχεία διαδικασία για την κράτηση και την απέλαση αιτούντων άσυλο που θεωρείται ότι αποτελούν ”κίνδυνο για την ασφάλεια”.
Πιο ειδικά...
Τι περιλαμβάνουν οι νέοι κοινοί κανόνες:
1. Ένα πραγματικά ευρωπαϊκό σύστημα με τη μορφή κανονισμού με κοινές διαδικασίες για την έκδοση αποφάσεων επιστροφής και μια ευρωπαϊκή εντολή επιστροφής που θα εκδίδεται από τα κράτη μέλη. Με 27 διαφορετικά συστήματα επί του παρόντος, αυτό θα περιορίσει τον κατακερματισμό σε επίπεδο Ένωσης.
2. Αμοιβαία αναγνώριση των αποφάσεων επιστροφής θα επιτρέψει σε ένα κράτος μέλος να αναγνωρίζει και να εκτελεί άμεσα μια απόφαση επιστροφής που έχει εκδοθεί από άλλο κράτος μέλος χωρίς να χρειάζεται να ξεκινήσει νέα διαδικασία.
Έως την 1η Ιουλίου 2027, ένα έτος μετά την έναρξη εφαρμογής του Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, η Επιτροπή θα επανεξετάσει κατά πόσον τα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει κατάλληλες ρυθμίσεις για την αποτελεσματική επεξεργασία των ευρωπαϊκών αποφάσεων επιστροφής και θα εκδώσει εκτελεστική απόφαση που θα καθιστά υποχρεωτική την αναγνώριση και την εκτέλεση μιας απόφασης επιστροφής που έχει εκδοθεί από άλλο κράτος μέλος.
3. Καθαροί κανόνες για την αναγκαστική επιστροφή, με ταυτόχρονη παροχή κινήτρων για εθελοντική επιστροφή:
Η αναγκαστική επιστροφή θα είναι υποχρεωτική όταν ένα άτομο που διαμένει παράνομα στην ΕΕ δεν συνεργάζεται, διαφεύγει σε άλλο κράτος μέλος, δεν εγκαταλείπει την ΕΕ εντός της δεδομένης προθεσμίας για οικειοθελή αναχώρηση ή αποτελεί κίνδυνο για την ασφάλεια. Η προσέγγιση αυτή αποτελεί κίνητρο για την οικειοθελή επιστροφή εντός των καθορισμένων προθεσμιών αναχώρησης από την ΕΕ.
4. Αυστηρότερες υποχρεώσεις για τους επαναπατριζόμενους που εξισορροπούνται με σαφείς εγγυήσεις:
Ρητές υποχρεώσεις συνεργασίας με τις εθνικές αρχές καθ′ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας επιστροφής. Αυτές συμπληρώνονται από καθαρές συνέπειες σε περίπτωση μη συνεργασίας όπως η μείωση ή η άρνηση χορήγησης επιδομάτων ή η κατάσχεση ταξιδιωτικών εγγράφων. Ταυτόχρονα, θα ενισχυθούν τα κίνητρα συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της στήριξης της εθελοντικής επιστροφής.
5. Ισχυρές διασφαλίσεις κατά τη διάρκεια ολόκληρης της διαδικασίας επιστροφής:
Όλα τα μέτρα που σχετίζονται με την επιστροφή πρέπει να διεξάγονται με πλήρη σεβασμό των θεμελιωδών και διεθνών προτύπων για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό διασφαλίζεται μέσω σαφών διαδικασιών, όπως το δικαίωμα προσφυγής, η στήριξη των ευάλωτων ατόμων, οι ισχυρές εγγυήσεις για τους ανηλίκους και τις οικογένειες και η τήρηση της αρχής της μη επαναπροώθησης.
6. Στενότεροι κανόνες για τον περιορισμό της κατάχρησης και τη διαχείριση της φυγής:
Τα κράτη μέλη θα εξοπλιστούν με ενισχυμένους κανόνες για τον εντοπισμό των επαναπατριζόμενων, με τη δυνατότητα να ζητούν οικονομική εγγύηση, τακτική υποβολή εκθέσεων ή να διαμένουν σε τόπο που ορίζεται από τις εθνικές αρχές. Οι νέοι κανόνες καθορίζουν σαφείς προϋποθέσεις για την κράτηση σε περίπτωση κινδύνου φυγής, καθώς και εναλλακτικές λύσεις για την κράτηση. Η κράτηση μπορεί να φθάσει τους 24 μήνες, σε σύγκριση με τους 18 μήνες που ισχύει σήμερα. Επιπλέον, το ανασταλτικό αποτέλεσμα των αποφάσεων επιστροφής δεν θα είναι πλέον αυτόματο, εκτός εάν υπάρχουν ζητήματα σχετικά με τη μη επαναπροώθηση.
7. Ειδικοί κανόνες για άτομα που ενέχουν κινδύνους για την ασφάλεια:
Τα κράτη μέλη θα πρέπει να ελέγχουν έγκαιρα αν ένα άτομο αποτελεί κίνδυνο για την ασφάλεια. Μόλις εντοπιστούν, τα άτομα αυτά θα υπόκεινται σε αυστηρούς κανόνες, συμπεριλαμβανομένης της υποχρεωτικής αναγκαστικής επιστροφής, της μεγαλύτερης απαγόρευσης εισόδου, των ξεχωριστών χώρων κράτησης. Η κράτηση μπορεί να παραταθεί πέραν των συνήθων 24 μηνών με εντολή δικαστή,
8. Επανεισδοχή ως μέρος της διαδικασίας επιστροφής:
Για να καλυφθεί το κενό μεταξύ της απόφασης επιστροφής και της πραγματικής επιστροφής σε τρίτη χώρα, οι νέοι κανόνες θεσπίζουν μια κοινή διαδικασία που διασφαλίζει ότι η απόφαση επιστροφής συνοδεύεται συστηματικά από αίτημα επανεισδοχής. Επιτρέπουν επίσης τη διαβίβαση δεδομένων σε τρίτες χώρες με σκοπό την επανεισδοχή.
9. Κέντρα επιστροφής:
Τα κράτη μέλη ζήτησαν καινοτόμες λύσεις για τη διαχείριση της μετανάστευσης. Η παρούσα πρόταση εισάγει τη νομική δυνατότητα επιστροφής ατόμων που διαμένουν παράνομα στην ΕΕ και έχουν λάβει οριστική απόφαση επιστροφής, σε τρίτη χώρα βάσει συμφωνίας ή διακανονισμού που έχει συναφθεί σε διμερές επίπεδο ή σε επίπεδο ΕΕ.
Μια τέτοια συμφωνία ή διακανονισμός μπορεί να συναφθεί με τρίτη χώρα που σέβεται τα διεθνή πρότυπα και τις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένης της αρχής της μη επαναπροώθησης. Εξαιρούνται οι οικογένειες με ανηλίκους και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι και η εφαρμογή τέτοιων συμφωνιών ή ρυθμίσεων πρέπει να υπόκειται σε παρακολούθηση,
Επόμενα βήματα
Τώρα εναπόκειται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να συμφωνήσουν επί της πρότασης. Η Επιτροπή θα υποστηρίξει τους συννομοθέτες για να προχωρήσουν τις διαπραγματεύσεις για το εν λόγω σχέδιο κανονισμού. Η Επιτροπή θα δημοσιεύσει επίσης ένα έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της με λεπτομερή στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν για την προετοιμασία της πρότασης.
Η Κομισιόν επισημαίνει ότι στο πλαίσιο του Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, το οποίο θα τεθεί σε εφαρμογή στα μέσα του 2026, οι αιτήσεις ασύλου θα διεκπεραιώνονται ταχύτερα και αποτελεσματικότερα. Για να είναι αυτό βιώσιμο, θα πρέπει να ακολουθήσουν άμεσα οι επιστροφές. Η παρούσα πρόταση καλύπτει αυτό το κενό.