«... Το 1996 συναντώ τον Σπύρο Ευαγγελάτο, τον οποίον είχα τη χαρά και την τύχη, να έχω συμμαθητή μου. Είμαστε και οι δύο παιδιά του Εθνικού Θεάτρου, με σπουδαίους δασκάλους, όπως ο Τερζάκης, ο Χουρμούζιος, ο Στέλιος Βόκοβιτς, ο Κωτσόπουλος και άλλοι, τους οποίους πάντα θυμάμαι και ευγνωμονώ . Ο Σπύρος υπηρετούσε με πάθος, όπως κι εγώ, το κλασικό ρεπερτόριο Δεν θυμάμαι εάν είχαμε συνεργαστεί πριν, γιατί την περίοδο 1965 -1971 ήμουν στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος. Με καλεί λοιπόν, να μου αναθέσει τον Προμηθέα Δεσμώτη, αυτόν τον τεράστιο ρόλο τον οποίον την προηγούμενη χρονιά είχε παίξει ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ. Είχε προηγηθεί ο «Οιδίπους Τύραννος» με το Εθνικό Θέατρο και κάποιοι άλλοι μεγάλοι ρόλοι και είχα αποκτήσει μία εμπιστοσύνη του κοινού όσον αφορά την αρχαία τραγωδία -την οποία θεωρώ πρωταθλητισμό για τον ηθοποιό. Όπως επίσης θεωρώ πως ό,τι σπουδαιότερο μπορεί να πετύχει ένας ηθοποιός είναι να παίξει στην Επίδαυρο και στα άλλα αρχαία θέατρα....»
Κατεβαίνει στην Επίδαυρο με την παράσταση «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου, που παρουσιάζεται στις 9 και 10 Αυγούστου, σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσακίρη, αυτή τη φορά όχι ως Προμηθέας, αλλά ως Αφηγητής.
Στην ερώτηση, πόσες φορές έχει παίξει στο Αργολικό Θέατρο, αντί αριθμού προτιμά μία απάντηση αόριστη: «Αρκετές...», λέει σχεδόν χαμηλόφωνα.
Κι όμως. Ακόμη και χωρίς τον Προμηθέα Δεσμώτη -ρόλο τον οποίον έχει ερμηνεύσει δις- από τον Οιδίποδα μέχρι τον Κρέοντα, τον Φιλοκτήτη, τον Αγαμέμνονα και τον Ετεοκλή από τους Επτά επί Θήβας, ερμηνεία για την οποία τιμήθηκε με το βραβείο Αιμίλιος Βεάκης, ακόμη δηλαδή και με μία πρόχειρη αναδρομή, ο Νικήτας Τσακίρογλου έχει μία πορεία μακρά και σημαντική στο αρχαίο δράμα.
«Δεν πήγα στην παράσταση του Τσακίρη ως ένας ηθοποιός που έχει ιστορία και προϊστορία με τον ρόλο και το έργο» δηλώνει με σαφήνεια και ξεκαθαρίζει ότι παρότι Δάσκαλος υποκριτικής επί σειρά ετών, αποφεύγει να δίνει συμβουλές. Ηθοποιός πολύπειρος με σπουδαίες ερμηνείες, πρωταγωνιστής που έχει επαινεθεί για τη λιτότητα και το μέτρο του -αλλά και σκηνοθέτης- συνεχίζει εξήντα χρόνια μετά, με την ίδια αφοσίωση.
Ο Νικήτας Τσακίρογλου χαρακτηρίζει «μεγάλο εγχείρημα» την επιλογή «ο Προμηθέας να είναι γυναίκα» αναφερόμενος στη βραβευμένη Κάθριν Χάντερ, εξηγεί τι εννοεί όταν λέει ότι ο Προμηθέας δεν είναι επαναστάτης αλλά αντιρρησίας και εκπλήσσει ομολογώντας ότι, εάν μπορούσε να γυρίσει ο χρόνος πίσω, δεν θα διάλεγε ξανά να γίνει ηθοποιός.
Πρώτη φορά στην Επίδαυρο πριν τη Δραματική Σχολή
«Πόσες φορές έχω παίξει στην Επίδαυρο; Αρκετές... Όμως, την ορχήστρα της Επιδαύρου την πάτησα 17 χρονών πριν μπω στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, ως κομπάρσος. Με είχε πάρει ο Κωστής Μιχαηλίδης στην Ιφιγένεια εν Ταύροις, που έπαιζε η Άννα Συνοδινού και ο Θάνος Κωτσόπουλος. Βρέθηκα στην Επίδαυρο πριν μπω στη Σχολή, πριν ασχοληθώ με το θέατρο...»
Το άριστα και «Τα κόκκινα φανάρια» του Αλέξη Δαμιανού
«Αποφοίτησα με άριστα και το «άριστα» σήμαινε ότι το Εθνικό Θέατρο ήταν υποχρεωμένο να σε κρατήσει και να σε συμπεριλάβει στο δυναμικό του. Ανήσυχος όμως, πήγα και έκανα οντισιόν στο θέατρο «Πορεία». Θιασάρχης τότε ήταν ο Αλέξης Δαμιανός, ο οποίος με παίρνει να παίξω στα «Κόκκινα Φανάρια». Επομένως, η πρώτη επαγγελματική, μετά τη Δραματική Σχολή, εμφάνιση μου, είναι το 1962, στα «Κόκκινα Φανάρια» με τον ρόλο του Ντόρη. Συνεργαστήκαμε με τον Δαμιανό και σε άλλες παραστάσεις, όπως «Τα όνειρα μας» του Γκομπέτι -είχε καλό ρεπερτόριο ο Αλέξης- και επιστρέφω στο Εθνικό Θέατρο, όπως είχα υποχρέωση, οπότε ο Αιμίλιος Χουρμούζιος, διευθυντής τότε του Εθνικού, με βάζει στη διανομή μίας παράστασης που σκηνοθετούσε ο Μουζενίδης, ο οποίος ήταν και δάσκαλος μου».
Η αριστερή μητέρα και το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων
«Στον Χορό με βάλανε και ήταν και τιμητικό, γιατί το να είσαι στο δυναμικό του Εθνικού Θεάτρου και να παίζεις στον Χορό ήταν πολύ μεγάλη υπόθεση. Το Εθνικό τότε ήταν ένα «κλειστό» θέατρο και με πολλές απαιτήσεις -μέχρι και διαπιστευτήρια κοινωνικών φρονημάτων έπρεπε να δώσεις -αυτό τελείωσε κάποτε, με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή...
Όσο για την αριστερή μητέρα μου, αυτό με ακολουθούσε και όταν πήγα στο ΚΘΒΕ. Ο τότε διευθυντής Γεώργιος Κιτσόπουλος μου έλεγε, το ξέρω αυτό, αλλά επειδή είσαι καλός ηθοποιός και σε χρειάζομαι, σε κρατάω, αγνοώντας αυτό που μου είπε η Διεύθυνση Ασφαλείας. Δεν μπορώ να μην διατηρήσω τη μνήμη της μητέρας μου, η οποία ήταν μία σπουδαία γυναίκα και μας μεγάλωσε με αρχές, ωστόσο, στην πορεία των πραγμάτων διαφοροποιήθηκα όσον αφορά το να ακολουθήσω τον δρόμο που ακολούθησε εκείνη».
«Σαν να μου μίλησε η μοίρα»
«... Όταν βρέθηκα στο Εθνικό συνέβη κάτι που μοιάζει με ανέκδοτο. Οι ηθοποιοί που παίζαμε τότε στον Χορό κρατούσαμε μπαστούνια. Οπότε μονολογώντας και αυτοσαρκαζόμενος, είπα, δεν πιστεύω να ριζώσει στα χέρια μου.... Κι ένας ηθοποιός -καλός και μεγάλος- μου λέει, εγώ Τσακίρογλου -δείχνοντας μου το μπαστούνι- το κρατώ σαράντα χρόνια. Ήταν σαν να μου μίλησε η μοίρα. Την επόμενη μέρα πηγαίνω κατευθείαν στον Χουρμούζιο και ζητώ να με δεχτεί. Όταν τον είδα του είπα, παρακαλώ να μου λύσετε τη σύμβαση. Το να φύγει κανείς από το Εθνικό Θέατρο, όπου είχε μία εξασφαλισμένη μισθοδοσία, ήταν πολύ μεγάλη υπόθεση. Ο Χουρμούζιος το σεβάστηκε και, όπως είπε, το θεώρησε πολύ ηρωικό από έναν νεότατο ηθοποιό και έδωσε εντολή «να λυθεί η σύμβαση του κ. Τσακίρογλου κοινή συναινέση». Από κει και πέρα βγήκα στο ελεύθερο θέατρο παίζοντας με σπουδαίους ηθοποιούς, τον Αλέκο Αλεξανδράκη, την Αντιγόνη Βαλάκου κλπ κλπ.»
«Ο Μινωτής έπρεπε να εκτιμά για να αγαπά»
«Τον Αλέξη Μινωτή τον συνάντησα στο Εθνικό. Γνωριστήκαμε στον «Βασιλιά Λιρ», όπου έπαιξα τον Έντγκαρ. Θεωρώ ότι ο Μινωτής ήταν ο μεγαλύτερος ηθοποιός που πέρασε από το ελληνικό θέατρο. Παίξαμε μαζί στο «Τέλος του παιχνιδιού» του Μπέκετ -ήταν εξαιρετικός (και σ′ αυτήν την παράσταση).
Ο Μινωτής με εκτίμησε και τον εκτίμησα.... Εάν υπήρξα προστατευόμενος του; Όχι. Ο Μινωτής ήθελε να είναι ασφαλής με τη διανομή. Βλέπετε, είχα παίξει και τους δύο ρόλους -κατά σύμπτωση- στο ΚΘΒΕ. Ο Μινωτής έπρεπε να εκτιμά για να αγαπά, όχι να αγαπά για να εκτιμά -υπάρχει διαφορά....
Δεν συνεργάστηκα με την Παξινού, μόνο με τον Μινωτή, την Παξινού δεν την πρόλαβα. Όταν η Παξινού έκανε τις μεγάλες παραστάσεις, πήγαινα (ως μαθητής πρώτα) και τρύπωνα στον δεύτερο εξώστη του Εθνικού για να παρακολουθώ. Αργότερα, λόγω χούντας έφυγαν από το Εθνικό και βγήκαν στο ελεύθερο θέατρο. Τη θυμάμαι στη «Μάνα Κουράγιο»... Θαυμαστή! Ηθοποιός αναντικατάστατη.
Δεν μπορώ να απαντήσω στην ερώτηση ποιός από τους δυό ήταν καλύτερος. Κάθε ηθοποιός χρησιμοποιεί τα δικά του εκφραστικά μέσα που είναι μοναδικά και έχουν σχέση με ζητήματα υπαρξιακά. Είναι σαν το DNA, σαν το γενετικό και το δακτυλικό αποτύπωμα. Γι αυτό και είναι λάθος να προσπαθήσεις να μιμηθείς. Επίσης, το ταλέντο θέλει καλλιέργεια και δεν μεταβιβάζεται».
«Δεν πηγαίνω στην Επίδαυρο, στενοχωριέμαι»
«Δεν είδα τον Οιδίποδα του Γουίλσον -είχα συνεργαστεί μαζί του όταν σκηνοθέτησε στο Εθνικό Θέατρο την «Οδύσσεια», είναι γνωστό....
Δεν πηγαίνω στην Επίδαυρο, πρέπει να πω, γιατί στενοχωριέμαι. Γίνονται αυθαιρεσίες. Δεν υπάρχει σεβασμός στα μεγάλα κείμενα. Θυμάμαι τη φράση του Μινωτή, δεν μπορεί να είμαστε εμείς εξυπνότεροι από τον Ευριπίδη, τον Αισχύλο, τον Σοφοκλή, τον Αριστοφάνη. Δεν παίζω το κείμενο, πρώτα το διαβάζω και το ξαναδιαβάζω για να καταλάβω και να φανταστώ αυτά που φαντάστηκαν οι συγγραφείς, στην πράξη πια».
«Μεγάλο εγχείρημα ο Προμηθέας να είναι γυναίκα»
«Είναι μεγάλο το εγχείρημα του Σταύρου Τσακίρη. Η Κάθριν Χάντερ γνωρίζει καλά το κλασικό ρεπερτόριο. Ξέρει καλά τον Σαίξπηρ -έπαιξε πρόσφατα τον Τίμωνα τον Αθηναίο, πριν Βασιλιά Λιρ, Ριχάρδο τον Γ... Την είχα γνωρίσει στο σπίτι της στην Αθήνα και κατά καιρούς παρακολουθούσα την πορεία της. Μου έκανε εντύπωση πώς μια γυναίκα δοκιμάζεται -της αρέσει, αλλά και της το προτείνουν- σε ανδρικούς ρόλους. Κι εμένα μπορεί να μου αρέσουν κάποιοι ρόλοι, αλλά το να σε εμπιστεύονται θεατρικοί οργανισμοί όπως η Royal Shakespeare Company και το Globe Theater και σκηνοθέτες, όπως ο Πίτερ Μπρουκ, να παίξεις πρώτους σαιξπηρικούς ανδρικούς ρόλους δεν είναι μικρό πράγμα. Χαίρομαι που συνεργαζόμαστε. Η Κάθριν είναι ένας εργάτης του θεάτρου.
Συμμετέχω στην παράσταση «επεμβαίνοντας» στη δράση ως Αφηγητής. Είμαι το πρόσωπο που προσπαθεί να νουθετήσει τον Προμηθέα, ο οποίος κατ′ εμέ, διαβάζοντας και βλέποντας ξανά το έργο, δεν είναι ο επαναστάτης, είναι ο αμφισβητίας. Ο Προμηθέας είναι ο άνθρωπος ο οποίος αμφισβητεί κάθε εξουσία. Η επανάσταση έχει και αίμα. Ο Προμηθέας προσπαθεί διανοητικά να αιτιολογήσει τα λάθη της καθεστηκυίας τάξης».
«Αποφεύγω να δίνω συμβουλές»
«... Αποφεύγω να δίνω συμβουλές. Στο θέατρο, εκτός από τον σκηνοθέτη που πρέπει να τον εμπιστευόμαστε και να μας εμπιστεύεται, ουδείς άλλος πρέπει να επεμβαίνει. Δεν πήγα στην παράσταση του Σταύρου Τσακίρη ως ένας ηθοποιός που έχει ιστορία και προϊστορία με τον ρόλο και το έργο».
«Το αποτύπωμα μου στον βράχο του Καυκάσου»
«... Θα πω κάτι που θυμάμαι από τον Προμηθέα -κάτι πολύ προσωπικό. Μετά από κάποιες παραστάσεις, επειδή ήμουν δεμένος επί μιάμιση ώρα (όση η διάρκεια της παράστασης, γιατί αυτή πρέπει να είναι η διάρκεια των παραστάσεων στα έργα της αρχαίας τραγωδίας και όχι τρεις και τέσσερις ώρες) στο σημείο όπου υποτίθεται είναι ο βράχος του Καυκάσου, άφησα από την αγωνία και την προσπάθεια μου να ανταποκριθώ στον ρόλο το αποτύπωμα από τον ιδρώτα του σώματος μου. Ήταν το αποτύπωμα της προσπάθειας μου».
Από τα αρχαία θέατρα μέχρι το Λονδίνο και την Μακρόνησο
«Πέρα από την παράσταση με τον Σπύρο Ευαγγελάτο, έπαιξα τον Προμηθέα σε μία παράσταση που ανέλαβα ο ίδιος, στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Θεσσαλονίκης και για την οποία είμαι υπερήφανος γιατί ήταν έτσι όπως αξίζει να ανεβαίνει μία τραγωδία -εννοώ όχι μόνο από άποψη σκηνοθεσίας και υποκριτικής, αλλά και παραγωγής- με κοστούμια (πάλι τότε, όπως και τώρα) του Γιάννη Μετζικώφ, σκηνικά Γιώργου Ζιάκα, με 12μελή Χορό (όπως πρέπει να είναι, γιατί βλέπω ένα κουτσούρεμα και στον Χορό κυρίως λόγω οικονομικών αντιξοοτήτων). Ήθελα να καταθέσω την πρόταση μου συνολικά γι′ αυτό το σπουδαίο έργο. Η παράσταση εκτός από τα αρχαία θέατρα -και το θέατρο του Λυκαβηττού που τότε ακόμη ήταν σε λειτουργία- πήγε επίσης στο Λονδίνο, στο Μάντσεστερ, αλλά και στην Μακρόνησο μετά από πρόσκληση του συλλόγου πολιτικών εξορίστων. Παίξαμε δίπλα στη θάλασσα, στην παραλία -ο κόσμος καθόταν κάτω, δεν υπήρχαν καθίσματα- και η παράσταση άρχιζε με τη δύση του ηλίου, σε έναν χώρο γυμνό χωρίς την παραμικρή υποδομή. Μου άρεσε πολύ αυτό...»
«Επιδιώκω την εναλλαγή»
«... Εξήντα χρόνια στο θέατρο με ένα μεγάλο -και διαφορετικό- ρεπερτόριο. Και πρέπει να πω ότι χαίρομαι αυτήν την εναλλαγή. Την προσπαθώ και την επιδιώκω. Γι αυτό και τον χειμώνα που πέρασε, και αυτόν που έρχεται, θα βρίσκομαι ξανά στο Από Μηχανής Θέατρο όπου κάνω έναν σημαντικό ρόλο, τον Βίλχελμ Φούρτβενγκλερ, τον διασημότερο μαέστρο του 20ού αιώνα, ο οποίος είχε την κακή τύχη να κάνει μεγάλο όνομα μέσα στη ναζιστική περίοδο εξού και κάποια στιγμή κατηγορήθηκε για τη σχέση του με το ναζιστικό καθεστώς. Αναφέρομαι στην «Προσωπική Συμφωνία» του Ρόναλντ Χάργουντ (τον συγγραφέα που έχει γράψει και τον «Αμπιγιέρ», έργο που είχα επίσης την τύχη να παίξω)».
«Το θέατρο είναι μοναστική δουλειά»
«Το θέατρο πρέπει να το υπηρετείς και όχι να σε υπηρετεί. Να του χρωστάς και όχι να σου χρωστάει. Αυτό είναι άχαρο. Σαν να κάνεις μία δουλειά στην οποία παραμονεύει συνεχώς ο κίνδυνος του λάθους. Που έχει μία μόνιμη αγωνία. Ούτε η μοναχοκόρη μου ακολούθησε το θέατρο, ούτε τα εγγόνια μου θα ήθελα να μπουν σε μία τέτοια περιπέτεια. Το θέατρο είναι σαν πάντα να χρωστάς και να μην περιμένεις τίποτα. Αν γυρνούσε πίσω ο χρόνος και είχα το περιθώριο της επιλογής, δεν θα το διάλεγα ξανά.
Έπειτα, το συμπέρασμα μου είναι πώς είναι μια μοναστική δουλειά. Μόνος στο καμαρίνι για να συγκεντρωθείς, να επικοινωνήσεις με τον θεό του θεάτρου και να προσευχηθείς για να πάνε καλύτερα τα πράγματα -σαν ιερωμένος.
Στη ζωή διάλεξα να μείνω μακριά από τα πολλά κοινωνικά και όλα εκείνα που «στολίζουν» τη ζωή ενός ηθοποιού. Αυτή είναι η πορεία μου και νομίζω ότι το έχει εκτιμήσει ο κόσμος. Το σταριλίκι δεν με ενδιέφερε. Έχω κάνει σινεμά -ταινίες όχι του εμπορικού (εκείνη την εποχή ήμουν στη Θεσσαλονίκη, στο ΚΘΒΕ), αλλά του νεότερου ελληνικού κινηματογράφου, από «Τα χρώματα της ίριδας» μέχρι τους «Τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας», έχω κάνει τηλεόραση, έγινα γνωστός νωρίς, όμως δεν το επιδίωξα. Ποτέ. Αλλά, ξέρεις, είναι και η τύχη. Ένας καλός Θεός που με ακολουθεί. Πιστεύω στον Θεό, είμαι πιστός, θρησκευόμενος, όχι θρησκόληπτος».
«Η Χρυσούλα είναι η μεγάλη αγάπη της ζωής μου»
«... Η Χρυσούλα Διαβάτη είναι μία σπουδαία ηθοποιός. Κράτησε ένα σπουδαίο ρεπερτόριο και είχε από την αρχή το ένστικτο που είχαν οι παλιές θεατρίνες. Το λέω επειδή στη δουλειά μας έχει εισχωρήσει αρκετό μυαλό και αρκετή επιστημοσύνη... Την εκτιμώ πολύ ως ηθοποιό. Από τη γενιά αυτή και σε σχέση με τους ηθοποιούς που συνάντησα, θεωρώ καλύτερους τον Θύμιο Καρακατσάνη και τη Χρυσούλα Διαβάτη. Για παράδειγμα, της αρέσει η επιθεώρηση. Εγώ δεν έχω το ταλέντο, ούτε τη δεξιότητα της άμεσης συνομιλίας με τον κόσμο που χρειάζεται η επιθεώρηση -ένα δύσκολο είδος που ουσιαστικά έχει πεθάνει.
Η Χρυσούλα είναι η μεγάλη αγάπη της ζωής μου, κάναμε μία πολύ ωραία οικογένεια, φτιάξαμε ένα σπιτικό ξεχωριστό -και για τα δεδομένα του θεάτρου. Με ευτυχία, αμοιβαία εκτίμηση και σεβασμό. Αν είμαστε κόντρα χαρακτήρες; Και βέβαια είμαστε! Τα αντίθετα έλκονται. Αλλιώς θα ήταν πληκτικό. Το γεγονός ότι ο γάμος μας κρατάει εξήντα χρόνια κάτι σημαίνει....»
Info
ΔΗ. ΠΕ. ΘΕ. Πάτρας
Αισχύλου «Προμηθέας Δεσμώτης»
Επίδαυρος 9 & 10 Αυγούστου
Συντελεστές
Σκηνοθεσία - Δραματουργική επεξεργασία: Σταύρος Σ. Τσακίρης
Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης
Σκηνογράφος: Κώστας Βαρώτσος
Κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ
Κίνηση: Μαρτσέλο Μάνι
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Παίζουν Kathryn Hunter, Νικήτας Τσακίρογλου, Δημήτρης Πιατάς, Πέγκυ Τρικαλιώτη, Αλέξανδρος Μπουρδούμης, Γεράσιμος Γεννατάς, Περικλής Βασιλόπουλος, Ηλιάνα Μαυρομάτη, Αντιγόνη Φρυδά, Κώστας Νικούλι, Έφη Κιτσαντά, Μπέτυ Αποστόλου, Δημήτρης Παγώνης, Περικλής Σκορδίλης, Νίκος Μπακάλης, Αντώνης Βλάσσης.
Τιμές εισιτηρίων
Επίδαυρος: VIP Ζώνη:80 ευρώ, A’Ζώνη: 60 ευρώ, B’ Ζώνη: 30 ευρώ, Ανω Διάζωμα, φοιτητικά, μαθητικά: 15 ευρώ, Ανέργων & ΑΜΕΑ: 8 ευρώ.