Ο διακεκριμένος Έλληνας Καθηγητής της Νευροεπιστήμης των Συστημάτων στο Ινστιτούτο Βιολογικής Κυβερνητικής στο Ινστιτούτο Max Planck στο Τίμπιγκεν της Γερμανίας, Νίκος Λογοθέτης, ο οποίος εδώ και χρόνια πρωτοπορεί στην εξερεύνηση τμημάτων του ανθρωπίνου εγκεφάλου - γεγονός που τον οδήγησε ένα βήμα πιο κοντά σε ένα Νόμπελ - παίρνει την απόφαση να εγκαταλείψει τη Γερμανία και να μετακινηθεί στην Κίνα, μαζί με σχεδόν όλο το ερευνητικό εργαστήριό του.
Αιτία για τη μετακίνησή του είναι τα προβλήματα που αντιμετώπισε με γερμανικές ακτιβιστικές οργανώσεις προστασίας των ζώων, που είχαν ως αποτέλεσμα να βρεθεί κατηγορούμενος για κακομεταχείριση πειραματόζωων, κάτι που του στοίχισε προσωρινά και τη διευθυντική θέση του στο Ινστιτούτο Βιολογικής Κυβερνητικής Max Planck στο Τίμπινγκεν.
Τώρα ο 69χρονος Ν. Λογοθέτης, ο οποίος υπήρξε μέλος του γνωστού ελληνικού ροκ συγκροτήματος Πελόμα Μποκιού στη δεκαετία του 1970, μαζί με τον Βλάση Μπονάτσο (με πιο γνωστή επιτυχία τους το τραγούδι «Γαρύφαλλε, Γαρύφαλλε»), δήλωσε –σύμφωνα με το Science– ότι τα πρώτα μέλη του ερευνητικού εργαστηρίου του θα μετακινηθούν τους επόμενους μήνες στο νέο Διεθνές Κέντρο Έρευνας Εγκεφάλου Πρωτευόντων (ICPBR) στη Σαγκάη, το οποίο θα συνδιευθύνει μαζί με τον νευροεπιστήμονα Που Μου-Σινγκ της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών.
Μιλώντας στην HuffPost Greece, νοσταλγεί τις μοναδικές στιγμές που έζησε με τον αξέχαστο Βλάσση Μπονάτσο, εξομολογείται ότι πέρασε κατάθλιψη λόγω αυτής της δυσάρεστης υπόθεσης με τα πειραματόζωα που εν τέλει δικαιώθηκε και εξηγεί με κάθε λεπτομέρεια την επαναστατική μέθοδο που τον έφερε ένα βήμα πιο κοντά στο Νόμπελ.
Πέρασε ήδη ένας χρόνος μετά την απαλλαγή σας από γερμανικό δικαστήριο για τις εναντίον σας κατηγορίες περί κακομεταχείρισης πειραματόζωων στο ερευνητικό εργαστήριο της εταιρείας Μαξ Πλανκ. Πόσο σας στοίχισε όλο αυτό;
Η όλη ιστορία είναι εφιαλτική. Δεν έχει καμμιά σχέση με την πραγματικότητα. Ο εισαγγελέας του Τίπινγκεν είχε απορρίψει τις κατηγορίες και ήθελε να κλείσει την υπόθεση έναν χρόνο νωρίτερα (αρχή του 2017). Ωστόσο, ο γενικός εισαγγελέας στη Στουτγάρδη, κατευθυνόμενος πολιτικά, ασκούσε πίεση στις τοπικές δικαστικές Αρχές, ώστε να επιβάλουν μία ποινή, όπως τελικά συνέβη τον Φεβρουάριο του 2018. Ο δήμαρχος του Τίπινγκεν, Μπόρις Παλμερ - προς τιμή του - έγραψε αυτά που σας λέω στο Facebook του, όπου κριτικάρει τις ”απειλές” του γενικού εισαγγελέα στον εισαγγελέα του Τίπινγκεν!
Όπως πιθανώς ξέρετε, στο τέλος η υπόθεση επικεντρώθηκε σε τρία ζώα, στα οποία υποτίθεται ότι έπρεπε να γίνει ευθανασία νωρίτερα από ό,τι έγινε. Και σε αυτό υπάρχει μια τεράστια παρανόηση. Είχαμε όλα τα αποδεικτικά στοιχεία που δείχνανε ότι δύο από τα τρία ζώα είχαν ανακάμψει. Ευθανασία έγινε στο τρίτο, σύμφωνα με την απόφαση των κτηνιάτρων. Όταν τα εξηγήσαμε όλα αυτά, ήταν σχεδόν βέβαιο ότι το δικαστήριο θα έβγαζε αθωωτική απόφαση. Και έτσι έγινε. Για μένα η «πολιτική» συμπεριφορά του προεδρείου της εταιρίας Μαξ Πλανκ ήταν αληθινό σοκ και ολότελα απρόσμενη. Για δύο δεκαετίες η σχέση μου με τα προηγούμενα προεδρεία ήταν αληθινά εξαιρετική. Το αποτέλεσμα ήταν κατάθλιψη και αυπνία, και οι διό παθήσεις πραγματικά «άγνωστες» για μένα.
Πώς νιώσατε όταν η εταιρεία σας αποκατέστησε πλήρως τόσο το όνομά σας όσο και τις υπηρεσίες που προσφέρατε τόσα χρόνια;
Όπως σας είπα, η παύση της δίωξης δεν ήταν για μένα κάποια έκπληξη, ούτε κάτι που με έκανε ευτυχισμένο ή μη. Η απόφαση της εταιρείας Max Planck για την αποκατάστασή μου και την επιστροφή στα πειράματα, ήταν επίσης ασήμαντη. Έβλαψαν αρκετά τη φήμη τους, όπως προκύπτει από τις τόσες επιστολές και διαμαρτυρίες της επιστημονικής κοινότητας σε όλον τον κόσμο για την υπόθεση. Κανένας δεν ζήτησε συγνώμη, και στην ανακοίνωση τους αρχίσαν να μιλούν για το μέλλον του ινστιτούτου στην θεωρητική νευροεπιστήμη! Φυσικά η κριτική εναντίον τους μέσα και έξω από την Γερμανία τους ήταν τρομερά «ενοχλητική»!
Στην Ελλάδα, οι περισσότεροι (δυστυχώς) σας θυμούνται ως μουσικό και συγκεκριμένα ως μέλος του συγκροτήματος «Πελόμα Μποκιού» μαζί με τον Βλάσση Μπονάτσο. Τι θυμάστε από εκείνη την εποχή;
Μια από τις πιο όμορφες περιόδους στην ζωή μου! Είναι πολύ κρίμα που ο Βλάσης, έχει φύγει. Χαίρομαι αφάνταστα που τουλάχιστον συνεχίζω να έχω επαφή με τον Τάκη Μαρινάκη (η κόρη του παίζει καταπληκτικό πιάνο!), Γιάννη Κιουρτσόγλου και Νίκο Δαπέρη. Συνεχή επαφή έχω επίσης με κάποιους συμμαθητές μου από το Δεύτερο Γυμνάσιο Αρρένων (1967 & 1968), με τον έναν από τους οποίους (τον Νίκο Μαρσέλλο) είμασταν στην ορχήστρα το Χρήστου Μουραμπά, ως μαθητές! Αυτό, πριν να αρχίσω με τους Πελόμα Μποκιού!
Τι ήταν αυτό που σας έκανε να προτιμήσετε την επιστήμη που υπηρετείτε τόσες δεκαετίες από τη μουσική;
Δυο βιβλία, «Η τύχη και η αναγκαιότητα” του Ζακ Μονό ”και η «Κυβερνητική – Έλεγχος και επικοινωνία στα ζώα και στις μηχανές» του Νόρμπερτ Βίνερ! Αποφοίτησα από το Μαθηματικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1977 κι άρχισα να προγραμματίζω το διδακτορικό μου, ώσπου ξαφνικά έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο «Τύχη και αναγκαιότητα» του Ζακ Μονό, του Γάλλου Μοριακού Βιολόγου που το 1965 πήρε Νόμπελ Ιατρικής για τη δουλειά του στη γενετική ρύθμιση συνθετικών ενζύμων. Στάθηκα (κυριολεκτικά κόλλησα) στο κεφάλαιο Μοριακής Κυβερνητικής. Ήταν η πρώτη φορά που άκουγα τον συγκεκριμένο όρο.
Αγόρασα αμέσως το απίθανο βιβλίο του Νόρμπερτ Βίνερ. Στον πρόλογο του ο Βίνερ αναφέρεται στο πρώτο του βιβλίο «Κυβερνητική και Κοινωνία», και γράφει «Πιστεύω ότι ήρθε πλέον ο καιρός να αναθεωρήσω την Κυβερνητική, όχι απλώς σαν πρόγραμμα που πρέπει να εκτελεστεί μελλοντικά, αλλά σαν ζωντανή επιστήμη».
Η κυβερνητική αποτελεί ένα υποσύνολο της επιστήμης συστημάτων το οποίο αναπτύχθηκε παράλληλα με τη θεωρία συστημάτων αλλά από διαφορετικές βάσεις. Ασχολείται με τον αυτοέλεγχο συστημάτων, στατιστική πληροφορία, ανάδραση, επιλογή, κλπ. Όλα βασικά στοιχεία των βιολογικών συστημάτων. Όλα αυτά ήταν αληθινή αποκάλυψη για μένα. Η θεωρία συστημάτων, το ερευνητικό αντικείμενο της επιστήμης συστημάτων, αντλεί ιδέες και έννοιες από πολλές επιστήμες και τις τοποθετεί σε ένα κοινό ολιστικό πλαίσιο με στόχο την ερμηνεία πολύπλοκων συστημάτων.
Το 1977 δεν ήταν δυνατό να εισέλθεις στο ίδιο πανεπιστήμιο ως πτυχιούχος. Αποφάσισα να πάω στην Θεσσαλονίκη, που έχει μείνει αξέχαστη για μένα από τότε. Το 1980, ολοκληρώνοντας τις σπουδές στο Βιολογικό Τμήμα του Αριστοτέλειου, έφυγα στο Μόναχο για να κάνω διδακτορικό στη Νευροεπιστήμη και στη συνέχεια στο ΜΙΤ, με την επιθυμία να διερευνήσει τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Το 1985 πήρα Διδακτορικό στην Νευροβιολογία του ανθρώπου από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου και τα επόμενα 12 χρόνια εργάσθηκα στις Η.Π.Α., πρώτα ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Μ.Ι.Τ. και στη συνέχεια ως καθηγητής στο Κολλέγιο Ιατρικής Μπέϊλορ του Χιούστον. Από το 1996 μετακόμισα και πάλι στην Ευρώπη, ως διευθυντής του Ινστιτούτου Βιολογικής Κυβερνητικής στο Τίπινγκεν της Γερμανίας, που ανήκει στο δίκτυο των ερευνητικών ινστιτούτων Μαξ Πλανκ της Γερμανίας.
Το Ινστιτούτο Βιολογικής Κυβερνητικής ιδρύθηκε το 1968, από τον παγκόσμια γνωστό Werner Reichardt, και η έρευνα που διεξήχθη εκεί, που κυμαινόταν από τη συμπεριφορά στη γενετική, οδήγησε σε θεμελιώδη διορατικότητα στο οπτικό σύστημα των εντόμων. Κορυφαίος στο ινστιτούτο ήταν ο αξέχαστος Valentino Braitenberg. Στο 1996 συνταξιοδοτήθηκε και εγώ πήρα την θέση του.
Η ερευνητική απόδοση μου στο Τίπινγκεν ώθησε την διοίκηση του Ιδρύματος Μαξ Πλανκ να προχωρήσει στην ανέγερση ενός κτηρίου, με εντυπωσιακό εξοπλισμό. Αυτή τη στιγμή το Ινστιτούτο έχει στη διάθεσή του ένα «μεγάλο» λειτουργικό Μαγνητικό Τομογράφο με μαγνητικό πεδίο 7 Τέσλα, μήκος 3,6 μέτρα και εσωτερική διάμετρο 60 εκατοστά καθώς και ένα μικρότερο με μαγνητικό πεδίο 4,7 Τέσλα με εσωτερική διάμετρο 40 εκατοστά. Για σύγκριση ένας καλός ιατρικός μαγνητικός τομογράφος έχει μαγνητικό πεδίο 1.5 Τέσλα. Το Ινστιτούτο διαθέτει ακόμη δύο πλήρως εξοπλισμένα χειρουργεία, για τις ανάγκες της εμφύτευσης ηλεκτροδίων στο κρανίο των πειραματόζωων, και ένα τμήμα μηχανουργείου που είναι το μεγαλύτερο που υπάρχει σε ερευνητικό ίδρυμα. Εκεί άλλωστε έχουν κατασκευαστεί και τα περισσότερα εξαρτήματα των τομογράφων, πέρα εκτός από τους ίδιους τους μαγνήτες. Ιδιοκατασκευή των επιστημόνων του Ινστιτούτου είναι και το λογισμικό που χρησιμοποιούν οι υπολογιστές για την απεικόνιση των σημάτων των τομογράφων.
Φύγατε νωρίς από τη χώρα για να ακολουθήσετε τα όνειρά σας στο εξωτερικό. Πόσο εύκολα πήρατε την απόφαση;
Ήθελα πραγματικά να κάνω έρευνα στην τομέα της Νευροεπιστήμης συστημάτων. Δεν είχα καμμιά επιλογή. Και δεν μου πέρασε από το μυαλό ότι θα περνούσα σχεδόν όλη μου την ζωή στο εξωτερικό.
Υπήρχαν περίοδοι που νοσταλγήσατε την Ελλάδα;
Φυσικά και νοσταλγώ την Ελλάδα. Έρχομαι σχεδόν 1-2 φορές τον χρόνο στην Αθήνα, και κάποτε οι διακοπές μου ήταν μόνο ιστιοπλοΐα στο αιγαίο η ιόνιο.
Η Ελλάδα πέρασε μια δύσκολη δεκαετία. Παρακολουθούσατε τα τεκταινόμενα; Ποια είναι τα συμπεράσματά σας;
Ναι τα παρακολουθώ σε κάποιο βαθμό, αλλά δεν μ ’αρέσει να συζητάω περί πολιτικής. Εύχομαι ολόψυχα η χωρά μας να βγει από την σχετική «κακομοιριά», όσο ποιο σύντομα γίνεται. Πολλές φορές οι Έλληνες ξεχνάνε την απίθανη ιστορία τους, και την προσφορά τους στην τέχνη, φιλοσοφία, λογική, και επιστήμη που θαυμάζει όλος ο κόσμος σε κάθε χώρα που έχω βρεθεί.
Είστε υπέρ του Brain Drain; Πιστεύετε ότι οι νέοι επιστήμονες που έχουν επιλέξει να βρουν εκτός Ελλάδας δουλειάς αξίζουν να επιστρέψουν;
Για την ώρα, υποθέτω, η χρηματοδότηση βασικής έρευνας στην Ελλάδα είναι προβληματική. Σιγά σιγά, όμως η προβληματικότητα διασπείρεται και στην Ευρώπη και στην Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ.
Πόσο βεβαρημένο είναι το πρόγραμμά σας; Τι είναι αυτό το οποίο ερευνάται αυτή την περίοδο;
Ο εγκέφαλος χαρακτηρίζεται από έναν τεράστιο αριθμό στοιχείων και εξαιρετικά πολύπλοκη δομή, στοιχεία τα οποία εξελίσσονται ανάλογα με την εμπειρία. Η σύνδεση μεταξύ των διάφορων ιεραρχικών επιπέδων είναι αμφίδρομη και η ιδιαιτερότητα και η αποτελεσματικότητά της ελέγχονται διαρκώς από ειδικά συνεργατικά και νευροδιαμορφωτικά κέντρα. Στη μαθηματική Φυσική, τέτοιες δομές ονομάζονται προσαρμοστικά σύνθετα δυναμικά συστήματα (CDS) – ο όρος «σύνθετα» δεν σημαίνει περίπλοκα.
Η έρευνά μου συνδυάζει τις ηλεκτροφυσιολογίες μεθόδους (ενδοκρανιακές εγγραφές) και άλλες μεθοδολογίες, συμπεριλαμβανομένης της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας, σε μια προσπάθεια να περιγράψει τα πρότυπα νευρικής δραστηριότητας, που μπορούν να διαμορφωθούν με μαθηματικές μεθόδους, ώστε να γίνει κατανοητό τι είναι ένα νευρικό δίκτυο, πώς αναπτύσσεται και πώς αυτοοργανώνεται, κατά την εμφάνιση όλων των γνωστικών δυνατοτήτων μας.
Ελληνικά δημοσιεύματα σας θέλουν να εγκαταλείπετε την Γερμανία για την Κίνα. Δεν είναι λίγη επίφοβη αυτή η μετακίνηση ενόψει κορονοϊού;
Θα μετακομίσουμε προς το τέλος της χρονιάς. Αμφιβάλλω ότι οι Κινέζοι θα έχουν πρόβλημα με τον κορονοϊού όταν εμείς θα είμαστε στην Σανγκάη.
Ήσασταν πολύ κοντά σε ένα βραβείο Νόμπελ, αλλά δεν ήρθε ποτέ. Πιστεύετε ότι θα δικαιωθείτε στο μέλλον;
Δεν ξέρω τι σκοπεύει η Επιτροπή του Νόμπελ και ούτε θέλω να μάθω. Ο λόγος που ο Τύπος συχνά αναφέρεται στο Νόμπελ είναι το γεγονός ότι αναπτύσσαμε μια μέθοδο που ακόμα παραμένει μοναδική στο ινστιτούτο μας. Είναι μια μέθοδος «συνεργασίας» μεταξύ τριών διαφορετικών μεθόδων απεικόνισης της εγκεφαλικής λειτουργίας: τη λειτουργική Μαγνητική Τομογραφία (λΜΤ), τη χρήση τετραπλών ηλεκτροδίων και την ανίχνευση ιόντων ασβεστίου. Για τη λΜΤ μιλήσαμε ήδη. Τα τετραπλά ηλεκτρόδια έχουν τέσσερις επαφές και είναι εμπνευσμένα από τα αντίστοιχα ηλεκτρόδια που χρησιμοποιούνται στα ηλεκτροκαρδιογραφήματα και στην πειραματική Φυσική της στερεάς κατάστασης, για τον χαρακτηρισμό των ηλεκτρικών ιδιοτήτων των υλικών. Η δε ποσότητα των ιόντων του ασβεστίου είναι βασική πληροφορία νευρικής δραστηριότητας, αφού τα ιόντα αυτού του μετάλλου, πέρα από δομικά στοιχεία των οστών, αποτελούν και τον «αγγελιαφόρο» με τον οποίο ένα ηλεκτρικό σήμα διαβιβάζεται μεταξύ νευρώνων.
Την τελευταία χρονιά η ομάδα του Τίπινγκεν εφαρμόζει αυτή τη νέα τριπλή μέθοδο στη μελέτη της διαδικασίας της μνήμης, με πολύ θετικά αποτελέσματα. Αυτήν την στιγμή η έρευνα μας το Τίπινγκεν αναφέρεται σε δημοσιεύσεις περίπου 10 φορές κάθε μέρα του χρόνου. Έχουμε δημοσιεύσει περίπου 500 άρθρα στα καλύτερα επιστημονικά περιοδικά. Τα άρθρα αυτά έχουν συγκεντρώσει 55.000 αναφορές.
Σας έχουν χαρακτηρίσει ως «μαέστρο του μυαλού» - Ποια τελευταία συμπεράσματα έχει εξάγει για τον ανθρώπινο εγκέφαλο;
Οι ερευνητές συνέκριναν το σήμα λΜΤ με δύο τύπους ηλεκτρικών σημάτων: τα ”τοπικά ηλεκτρικά πεδία” που αφορούν τα μηνύματα που δέχεται ένας νευρώνας ή ανταλλάσσει με άλλους νευρώνες της περιοχής του, και τα ”δυναμικά δράσης” που προέρχονται κυρίως από τους πρωτεύοντες νευρώνες και αντιπροσωπεύουν έξοδο σημάτων από την περιοχή.
Και τα δυο σήματα εμφανίζονταν στην περιοχή του φλοιού που αφορά την όραση μέσα σε κλάσμα του δευτερόλεπτου αφ′ ότου ξεκινούσε το οπτικό ερέθισμα, ενώ το σήμα λΜΤ έφθανε σε ουσιαστικά επίπεδα μετά από κάποια δευτερόλεπτα. Τις εντονότερες μεταβολές του σήματος εμφάνισαν τα τοπικά ηλεκτρικά πεδία. Το σήμα τους, και το λΜΤ παρέμενε υψηλό όσο διαρκούσε το ερέθισμα. Αντίθετα, τα δυναμικά δράσης έπεφταν συχνά στο μηδέν μετά από λίγα δευτερόλεπτα, έστω κι αν το οπτικό ερέθισμα εξακολουθούσε.
Πέρα από τη διαπίστωση ότι υπάρχει πράγματι αντιστοιχία μεταξύ σημάτων λΜΤ και δραστηριότητας των νευρώνων, η έρευνα μας υποδεικνύει δύο ακόμα σημαντικά συμπεράσματα γεγονότα.. Ότι ο ”δείκτης” του οξυγόνου αντιστοιχεί ουσιαστικά σε προ- και μετά-συναπτικά γεγονότα και στην εντατική λειτουργία διάμεσων νευρώνων (κι άρα η εικόνα λΜΤ δεν αποτυπώνει, όπως πίστευαν πολλοί, την ”αποστολή πληροφοριών” σε άλλα μέρη του εγκεφάλου). Και ακόμα, ότι η άμεση μέτρηση της δραστηριότητας των νευρώνων είναι σημαντικά πιο ευαίσθητη (άρα οι δομές του εγκεφάλου που δραστηριοποιούνται μπορεί να είναι περισσότερες από αυτές που εμφανίζονται σε μια απεικόνιση λΜΤ).
″Η εργασία των Λογοθέτη κ.ά. είναι έξοχη όχι μόνο για το βάθος και την εμβρίθεια με την οποία προσεγγίζει κάποια σημαντικά ερωτήματα <...> αλλά επίσης για την σαφήνεια με την οποία φέρνει στο προσκήνιο ερωτήσεις που χρήζουν απαντήσεων”, σχολίασε το περιοδικό Nature. Ένα τέτοιο ερώτημα αφορά τις ακριβέστερες αντιστοιχίες ανάμεσα σε νευρωνικές δραστηριότητες και την απεικόνισή τους με λΜΤ. Επίσης, τα πειράματα έγιναν με αναισθητοποιημένους πιθήκους (ο εγκεφαλικός φλοιός εξακολουθεί να επεξεργάζεται εικόνες). Τα αποτελέσματα ίσως είναι διαφορετικά σε μη αναισθητοποιημένα ζώα. Τώρα σχεδιάζουμε να αναπτύξουμε απεικονιστικές τεχνικές βασισμένες σε κρισιμότερα μόρια όπως π.χ. το ασβέστιο, που ξεκινά νευρωνικά μηνύματα. Οι κατευθύνσεις του εργαστήριου μου απεικονίζονται εδώ.
Ποιες συμβουλές θα δίνατε σε Έλληνες επιστήμονες που γοητεύονται από τη δική σας επαγγελματική καριέρα;
Οι νέοι επιστήμονες που ενδιαφέρονται για τον πειραματισμό, πρέπει να σκέφτονται καλά κάθε τους βήμα κατά τη περίοδο των διδακτορικών και μεταδιδακτορικών σπουδών και έρευνας, καθώς και κατά τη μετάβαση τους από το ένα στάδιο στο άλλο. Η επιλογή ενός καλού project είναι ιδιαίτερα σημαντική, αλλά το όλο εγχείρημα χρειάζεται επίσης κατάλληλες βάσεις και έναν ώριμο τρόπο σκέψης. Ένας επιστήμονας πρέπει να μάθει όσο το δυνατόν περισσότερες τεχνικές οι οποίες κάνουν τη λήψη μετέπειτα αποφάσεων ευκολότερη. Πρέπει να βελτιώνει συνεχώς τις επικοινωνιακές του δεξιότητες και να συνθέτει τις παρουσιάσεις του λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά των παρουσιάσεων άλλων ομιλητών που άρεσαν στο κοινό. Πρέπει, επίσης, να μάθει να περιγράφει τα αποτελέσματά του και να προετοιμάζει τις εκδόσεις του από νωρίς. Το πιο σημαντικό είναι οι νέοι άνθρωποι να αξιολογούν σωστά το κοινωνικό περιβάλλον της χώρας στην οποία ζουν.
Η καλλιέργεια και προαγωγή των επιστημών έχει γίνει, εδώ και πολλά χρόνια, παγκόσμια τάση σε διάφορες βιομηχανικές χώρες. Παρ’ όλα αυτά, σποραδικά, αυτό μπορεί να αντικατασταθεί από μία εχθρική στάση και έλλειψη σεβασμού προς την έρευνα, όπως δηλαδή συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε αντίθεση με ότι ίσχυε στην Ευρώπη μερικές δεκαετίες πριν, οι νέοι ερευνητές, σήμερα, πρέπει να επεξηγούν διαρκώς ό,τι κάνουν. Βρίσκονται υπό μεγάλη πίεση και πιστεύω πως αυτό φθείρει τη δημιουργικότητα, η οποία είναι ο πυρήνας της επιστημονικής δράσης. Τέλος θα ήθελα να επαναλάβω τα λόγια του Steve Jobs κατά την ομιλία του στην τελετή ορκωμοσίας της τάξης του 2005 στο Πανεπιστήμιου του Stanford: «Έχε το θάρρος να ακολουθείς την καρδιά και το ένστικτό σου». Οι ενστικτώδεις αλλά και λογικές αποφάσεις και όχι οι απλώς οι συναισθηματικές, είναι πιο πιθανόν να οδηγήσουν σε επιτυχείς συνέπειες.
Διαβάστε την περίληψη της έρευνας του κ. Λογοθέτη με τη Max Planck, όπως την απέστειλε στη HuffPost Greece (στα αγγλικά):