Τον Φεβρουάριο ο Δημήτρης Παπαδημητρίου παρουσίασε στην Στέγη Ιδρύματος Ωνάση το «Ο Μεγάλος Αιρετικός», μια σειρά δηλαδή μελοποιήσεων «αιρετικών» ποιημάτων με την φόρμα λαϊκών τραγουδιών. Τώρα επανέρχεται και παρουσιάζει την συνέχεια αυτού του κύκλου τραγουδιών με τίτλο «Ο Μεγάλος Αιρετικός – Μέρος Δεύτερον» στην ΣΙΩ την Παρασκευή 22 και το Σάββατο 23 Νοεμβρίου σε ερμηνεία και πάλι της Βερόνικας Δαβάκη και του Πάνου Παπαϊωάννου αλλά με τρίτο αυτή τη φορά τον Γιώργο Φλωράκη και με τον ίδιο να διευθύνει το ενόργανο σύνολο που θα τους συνοδεύει. Συνομίλησα με τον κ. Δημήτρη Παπαδημητρίου για την αναγκαιότητα του να είναι η σκέψη του σημερινού ανθρώπου αληθινά (και επί της ουσίας και όχι προς το θεαθήναι) αιρετική καθώς αυτή είναι και το εφαλτήριο της αξιόλογης και με αξιώσεις – αιρετικής ή και μη – δημιουργίας.
Καταρχήν, τόσο την πρώτη φορά όσο και ακόμα περισσότερο την δεύτερη, έκανες ή σου προέκυψε καθόλου...αιρετική η γραφή σου ή αυτό παρέμεινε στο περιεχόμενο των ποιημάτων που μελοποίησες;
Η γραφή γίνεται «αιρετική» σημειολογικά και σε συνδυασμό με το κείμενο, υποβάλλοντας την διάθεση και την οπτική της ανάγνωσης. Δεν χρειάστηκε να πάω σε νέες τεχνικές γιατί σκοπεύω με τα τραγούδια μου να επικοινωνώ άμεσα και μαζικά με το κοινωνικό σύνολο. Συνήθως ανακαλύπτουμε νέες γλώσσες όταν συνειδητοποιούμε ότι θα ξαναπούμε ακριβώς τα ίδια που ειπώθηκαν στην παλαιότερη γλώσσα...εδώ δεν ισχύει κάτι τέτοιο.
Σε «δίδαξε» ή έστω σου έδειξε κάτι ο πρώτος «Αιρετικός» που σου φάνηκε χρήσιμο ή το εφάρμοσες στον δεύτερο;
Οχι, απολύτως τίποτα. Μόνο με διασκέδασε τόσο που ήθελα και άλλο, το ίδιο και η ορχήστρα και οι ερμηνευτές και, πάνω από όλους. το κοινό.
Ανεξάρτητα από αυτό, υπάρχουν διαφορές σε σχέση με την πρώτη φορά ως προς το πως προσέγγισες μουσικά τα ποιήματα και, αν ναι, ποιες είναι αυτές;
Είναι εντελώς διαφορετικά ποιήματα που το καθένα με οδήγησε μονοσήμαντα στη μουσική του. Δεν είχα στο μυαλό μου να «φορέσω» σε όλα μια δική μου φόρμα. Έπαψε εδώ και χρόνια να με αγχώνει το θέμα της ενότητας και, αν έχεις κατακτημένο προσωπικό ύφος, ό,τι και αν κάνεις - με ειλικρίνεια - φτιάχνει τον κόσμο του. Αν είναι όλα τα παιδιά σου γνήσια κάπου θα μοιάζουν, δεν χρειάζεται προσπάθεια.
Τι σε έκανε να χρησιμοποιήσεις αυτή τη φορά ως τρίτη φωνή τον αγαπημένο σου ερμηνευτή Γιώργο Φλωράκη αντί τον Χάρη Αδριανό και γιατί αντίστοιχα δεν το είχες κάνει από την πρώτη;
Ο οικονομικός περιορισμός ήταν την πρώτη φορά και είναι και τώρα υποχρεωτικός και δυσάρεστος. Τότε μου έλειψε ο Γ. Φλωράκης και τώρα θα μου λείψει ο Χ. Αδριανός. Μόνον οι λαϊκές φωνές παρέμειναν...σταθερές.
Αμφότερες τις φορές αντιμετώπισες την σύνθεση αυτών των τραγουδιών σαν ένα είδος «άσκησης ύφους» ή όπως ακριβώς τα παλαιότερα και περισσότερα σου, θέλοντας και ελπίζοντας να περάσουν στον κόσμο και να τραγουδηθούν;
Δεν έχω διάθεση για ασκήσεις ύφους, τις ξεπέρασα μέσα μου ήδη μετά το soundtrack του «Ηλεκτρικός Άγγελος». Μετά από τόση μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο δεν θα εκπλήξω τον εαυτό μου με κάτι τέτοιο. Τελικά γράφω πάντα «λαϊκά» τραγούδια, ακόμα και το «Σατυρικόν» έχει μέσα χιτάκια, που λέει ο λόγος. (γέλια)
Στους όχι και πολλούς μήνες που μεσολάβησαν ανάμεσα στην παρουσίαση των δύο κύκλων η χώρα έχει μια νέα και πολύ διαφορετική βέβαια από την προηγούμενη κυβέρνηση. Θεωρείς ότι, ανεξάρτητα από κυβερνήσεις και πολιτική κατάσταση, πρώτα οι δημιουργοί και μετά κάθε άνθρωπος, όλοι μας, πρέπει να βλέπουμε «αιρετικά» την πραγματικότητα γύρω μας και στη συνέχει να πράττουμε με ανάλογα αιρετικό τρόπο;
Κάθε κόμμα, κάθε πίστη, είναι ένα δόγμα. Η αιρετική σκέψη αμφισβητεί τα δόγματα. Αυτή η αμφισβήτηση τα βελτιώνει αλλά όχι...αναίμακτα. Η αιρετική σκέψη θα αμφισβητεί και πάλι κάθε νέα μορφή του δόγματος. Η κάθε επανάσταση μόλις επιτύχει και γίνει καθεστώς αποκαθηλώνει τους διανοούμενους της γιατί, αν και τη στήριξαν ώστε να επιτύχει, θα αμφισβητήσουν και την ίδια τάχιστα. Εκτός του ότι κινδυνεύουμε κάποιος αφελής να ταυτίσει την ανυπότακτη σκέψη με την εκάστοτε αντιπολίτευση θεωρώ ότι πάντα οι αιρετικοί παραμένουν τελείως εντός αληθινής ζωής και εντελώς εκτός «πολιτικής πρακτικής». Όλα αυτά τα τραγούδια είναι σκέψεις και αισθήματα όλου του κοινωνικού συνόλου που κανένα δόγμα δεν μπόρεσε ποτέ να εκφράσει αν και θα ήθελαν ίσως όλα, είναι η διαβολική πλευρά της σκέψης μας. Ολα τα δόγματα πρέπει να σεβαστούν την ελεύθερη αιρετική σκέψη που είναι η προϋπόθεση της δημοκρατίας και της διαρκούς ανανέωσης.
Τέλος πιστεύεις ότι είναι αναγκαίο να είμαστε αιρετικοί και απέναντι στον ίδιο τον εαυτό μας και, αν ναι, σε ποιες περιπτώσεις και με ποιο τρόπο;
Για να καταλάβουμε την αίρεση πρέπει να γνωρίσουμε καλά το δόγμα του οποίου αποτελούμε αίρεση. Ναι, ο εαυτός μας αναζητά εξίσου αυτογνωσία και διαρκή ανανέωση. Δεν πρέπει να δογματίζουμε το εγώ μας, ούτε όμως και την αιρετική σκέψη ως life style.
«Η αίρεση εξαρτάται πάντα από το τι θεωρούμε ορθοδοξία»
Ο ποιητής, συγγραφέας μεταφραστής και δημοσιογράφος Γιώργος Κοροπούλης που επιμελήθηκε λογοτεχνικά και τους δύο κύκλους του «Ο Μεγάλος αιρετικός» εστιάζει στην πολύ σημαντική διαφορά ανάμεσα στην «αιρετική» ζωή και το αντίστοιχο έργο κάθε δημιουργού τα οποία κάθε άλλο παρά είναι υποχρεωτικό να συνυπάρχουν, πόσο μάλλον να ταυτίζονται.
Παρατήρησα ότι σε πολύ μεγάλο βαθμό επέλεξες για τον δεύτερο «Μεγάλο Αιρετικό» κείμενα των ιδίων ποιητών με τον πρώτο. Θεωρείς ότι δεν υπάρχουν πολλοί άλλοι ή ότι αυτοί εκφράζουν περισσότερο και καλύτερα την «αιρετική» ποίηση;
Στην πραγματικότητα ετοίμασα ένα πολύ μεγαλύτερο corpus με πάσης φύσεως «αιρετικούς». Η επιλογή έγινε με βάση το αν παρήγαγαν ή όχι έναν, ας πούμε, μουσικό «σπινθήρα» και αυτό δεν ήταν δική μου δουλειά να το κρίνω. Οπότε μάλλον θα έπρεπε να απευθύνεις αυτή την ερώτηση στον Δημήτρη ο οποίος άλλωστε διεύρυνε κατά τι το εν λόγω corpus συμπεριλαμβάνοντας και κάποια δικά μου κείμενα. Φαντάσου να ζούσε η γιαγιά μου και να νόμιζε ότι αυτοσυστήθηκα ως αιρετικός! Θα με έτρεχε στις εκκλησίες να με διαβάσουν! (γέλια)
Το ότι είχες ακούσει πως προσέγγισε μουσικά ο Δ. Παπαδημητρίου τα ποιήματα που επέλεξες την πρώτη φορά επηρέασε καθόλου τις επιλογές σου για την δεύτερη ή λειτούργησες με τον ίδιο τρόπο;
Όπως προανέφερα αρκέστηκα στο να καλύψω ένα φάσμα. Αλλά και αν ακόμα είχα επιλέξει τα συγκεκριμένα ποιήματα και μόνο δεν θα το έκανα με κριτήριο το πως θα τα προσέγγιζε μουσικά ο Δημήτρης γιατί ευτυχώς είναι απρόβλεπτος. Το μόνο προβλέψιμο είναι η υψηλή ποιότητα της προσέγγισης, αυτό όμως ισχύει ό,τι και αν διάλεγα.
Και πώς θα περιέγραφες συνοπτικά τι συνιστά «αίρεση» σε ένα ποίημα και το καθιστά τέτοιο; Εχει να κάνει κυρίως με το νόημα, το περιεχόμενο, την φόρμα του ή όλα αυτά μαζί και εξίσου;
Φόρμα και νόημα - ή περιεχόμενο - είναι αδιαχώριστα. Ό,τι «αιρετικό» έχει συμβεί λοιπόν έχει συμβεί εφ’ όλης της ύλης. Τώρα, όσον αφορά στο τι συνιστά «αίρεση», είναι προφανές πως αυτό εξαρτάται από το τι αντιμετωπίζεις ως ορθοδοξία οπότε η συζήτηση θα μας πήγαινε μακριά. Αντέδρασα μάλλον διαισθητικά, προσπαθώντας να υποθέσω τι περίπου είχε κατά νουν ο Δημήτρης, αφού άλλωστε δική του ήταν η ιδέα μα και η παραγγελία. Θα πρέπει να πίστευε πάντως πως δεν θα έπεφτα εντελώς έξω, ότι δηλαδή το ίδιο περίπου εννοούμε, βασίστηκα επομένως σε αυτό. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν επέλεξα με βάση τον «αιρετικό», τρισκατάρατο κ.λπ. βίο, ασχολήθηκα αποκλειστικά με κείμενα, με το έργο δηλαδή και την ουσία του και όχι με τον εκάστοτε δημιουργό.
Γιατί μόνον έτσι η αιρετική ποίηση μπορεί πολύ ωραία να συνάδει με την απλή, αυθεντικά λαϊκή τραγουδοποιία – αν και ενός επώνυμου και καταξιωμένου δημιουργού – όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση...