Ποιός είμ’ εγώ; Μου λένε ακόμη, πως αντέχω τις μέρες της δυστυχίας άφοβος και χαμογελαστός και περήφανος σαν κάποιος συνηθισμένος να νικά.
Εγώ, στ’ αλήθεια, είμαι αυτό που οι άλλοι λένε για μένα; Ή μήπως είμαι μόνον αυτό, που ξέρω εγώ για μένα; Ανήσυχος, νοσταλγικός, ασθενικός σαν πουλί σε κλουβί, ποθώντας μια ανάσα ζωής, σαν να μ’ έπνιγαν, πεινασμένος για χρώματα, για λουλούδια, για φωνές πουλιών, διψασμένος για λόγια καλοσυνάτα, για παρουσία ανθρώπινη, τρέμοντας από οργή μπροστά στην εξουσία και στην ελάχιστη προσβολή, βαλαντωμένος απ’ την αναμονή μεγάλων γεγονότων, αδύναμος και γεμάτος αγωνία για τους φίλους που βρίσκονται πολύ μακριά, κουρασμένος και αδειανός για προσευχή, για στοχασμό, για δημιουργία, εξαντλημένος κι έτοιμος ν’ αποχαιρετήσω τα πάντα;
Ξημέρωσαν Χριστούγεννα του 1943. Ο Ντίτριχ Μπονχέφερ ξύπνησε στο στενό του κελί νούμερο 92 στη φυλακή Τέγκελ στο Βερολίνο.
Είχαν περάσει ήδη εννέα μήνες που βρισκόταν υπό κράτηση και θα περνούσαν τουλάχιστον άλλοι εννέα μέχρι να μεταφερθεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Mπούχενβαλντ και από εκεί σε αυτό του Φλόσενμπεργκ. Κάθισε στο κρεβάτι του και ξεκίνησε να γράφει το γράμμα στους γονείς του, Κάρλα και Πωλ Μπονχέφερ:
«Τα Χριστούγεννα στο κελί μίας φυλακής μπορούν να αποδειχτούν φοβερά προβληματικά. Το πιθανότερο όμως είναι οι υπόλοιποι 700 άνθρωποι που βρίσκονται μαζί μου σε αυτό το κτήριο να περάσουν πολύ πιο αυθεντικά και γεμάτα σημασία Χριστούγεννα από ότι οι υπόλοιποι εκεί έξω. Αυτή η δυστυχία, η λύπη, η φτώχεια, η μοναξιά, η έλλειψη βοήθειας και η ενοχή σημαίνουν πολύ διαφορετικά πράγματα στα μάτια του Θεού από ότι στα μάτια και στην κρίση των ανθρώπων. Ο Θεός στρέφει το βλέμμα του στα μέρη και στους τόπους όπου οι άνθρωποι τρέχουν μακρυά. Ο Χριστός γεννήθηκε σε ένα στάβλο γιατί δεν υπήρχε χώρος για αυτόν πουθενά αλλού. Ένας φυλακισμένος κατανοεί αυτό καλύτερα από τον καθένα και για αυτόν τον φυλακισμένο αυτά είναι τα καλύτερα νέα.Έτσι, ο φυλακισμένος ξέρει ότι ανήκει στην αληθινή χριστιανική κοινότητα η οποία υπερβαίνει τα χρονικά και γεωγραφικά όρια.Έτσι μόνο, οι τοίχοι της φυλακής χάνουν τον πόνο τους.»
Ο 37χρονος Λουθηρανός πάστορας και θεολόγος Ντίτριχ Μπονχέφερ θα γράψει μία σειρά από γράμματα στην οικογένεια του, στην αρραβωνιαστικιά και στους φίλους τα οποία πολλά χρόνια αργότερα θα εκδοθούν με τίτλο “Letters and Papers from Prison”.
Η γέννηση
Μπρεσλάου 1906 (σημερινή Πολωνία): Στο πλούσιο σπίτι του γνωστού ψυχιάτρου και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, Πωλ Μπονχέφερ θα έρθουν στη ζωή οκτώ παιδιά. Το έκτο από τα οκτώ παιδιά θα είναι ο Ντίτριχ και λίγα λεπτά αργότερα θα ακολουθήσει η δίδυμη αδερφή του. Σε ένα περιβάλλον προστατευμένο, πλούσιο, ασφαλές και μακρυά από τις καθημερινές δυσκολίες ο Ντίτριχ μόλις στα δέκατρία του,θα ανακοινώσει στους γονείς του την απόφαση του να ακολουθήσει τη θεολογία και τον Χριστό. Με γονείς ελάχιστα θρησκευόμενους, η αντίδραση στο οικογενειακό τραπέζι ήταν “ Εμείς δεν έχουμε καμία σχέση με τη θρησκεία και μάλιστα η Εκκλησία αυτή την περίοδο είναι πιο διεφθαρμένη από ποτέ”. Χωρίς μεγάλη σκέψη ο έφηβος Ντίτριχ θα απαντήσει ήρεμα “Ε τότε ευκαιρία να την αναδιαμορφώσω.”
Η ιστορία της ζωής του
Σπούδασε στα Πανεπιστήμια του Τύμπινγκεν και του Βερολίνου. Αμέσως μετά την αποφοίτηση του, θα εργαστεί ως λέκτορας θεολογίας στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ενώ το 1930–31 θα ταξιδέψει στη Νέα Υόρκη για να σπουδάσει και να διδάξει στο Ενωτικό Θεολογικό Σεμινάριο. Στο τέλος του 1931 θα επιλέξει να επιστρέψει στη Γερμανία διαβλέποντας τον κίνδυνο του Χριστιανισμού και της γερμανικής κοινωνίας από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Μετά από δύο χρόνια στη Γερμανία, το φθινόπωρο του 1933 θα επισκεφτεί το Λονδίνο και το 1935 θα επιστρέψει πάλι στην πατρίδα του.
Η άνοδος του ναζιστικού κόμματος και η στενή σχέση και υποστήριξη της επίσημης Γερμανικής Λουθηρανικής Εκκλησίας προβλημάτισε μία μερίδα Γερμανών θεολόγων και κληρικών, μεταξύ αυτών και του Μπονχέφερ. Η Γερμανική Εκκλησία χωρίστηκε σε δύο στρατόπεδα: στην επίσημη Εκκλησία που στήριξε τον Χίτλερ και σε ένα νέο κομμάτι της που αποσπάστηκε, την Ομολογητική Εκκλησία (Bekennende Kirche) με πρωτεργάτη το Martin Niemoller. Η Ομολογητική Εκκλησία θα γοητεύσει τον Ντίτριχ και θα εργαστεί μαζί της για να φέρουν πάλι πίσω στους Γερμανούς το αληθινό μήνυμα του Χριστού και να αγωνιστούν εναντίον του ναζισμού. Ο Μπονχέφερ θα εργαστεί στην Ομολογητική Εκκλησία οργανώνοντας ένα “παράνομο” σεμινάριο για κληρικούς στην περιοχή της Πομμερανίας. Παράλληλα, το Πανεπιστήμιο του Βερολίνου θα του αφαιρέσει την άδεια διδασκαλίας και το 1937 οι γερμανικές αρχές θα ανακαλύψουν και θα κλείσουν το σεμινάριο. Το 1938 θα του απαγορευτεί να ομιλεί δημόσια και να κάνει δημόσιες εμφανίσεις ενώ το 1939 μπαίνει σε ισχύ και η απαγόρευση να γράφει. Το 1943 θα συλληφθεί από την Γκεστάπο την ώρα που μετέφερε παράνομα Εβραίους από τη Γερμανία στην Ελβετία. Κρεμάστηκε στις 9 Απριλίου 1945, ξημερώματα Μεγάλης Παρασκευής, λίγο καιρό πριν το τέλος του Γ΄ Ραϊχ.
Η Αμερική και η θεολογία του
Ο Ντρίτριχ έγινε το σύμβολο της χριστιανικής αντίστασης στους Ναζί. Συμμετείχε στη χριστιανική και πολιτική αντίσταση και προσπάθησε να μεταφέρει το μήνυμα ενός μη θρησκευτικού χριστιανισμού.Αναρωτήθηκε για την ερμηνεία των μηνυμάτων της Βίβλου και καλούσε μέσα από τα έργα του για μία νέα, σύγχρονη και διαφορετική ερμηνεία η οποία θα απελευθέρωνε τη γερμανική κοινωνία. Υποστήριξε την οικουμενική θεωρία και υπήρξε από τους πρωτεργάτες της Ένωσης των Εκκλησιών. Ήταν από τους πρώτους μεταξύ της Ομολογητικής Εκκλησίας που τόνισε τη σημασία και τους κινδύνους του Εβραϊκού ζητήματος στη ναζιστική Γερμανία. και στην παγκόσμια κοινότητα. Προσπάθησε να κινητοποιήσει τους υπόλοιπους Γερμανούς προσφέροντας τους παραλληλισμούς με τα Ευαγγέλια και τις παραβολές του Ιησού. Μίλησε για μία επιστημονική θεολογία και μία επαναστατική θεολογία που θα ασκεί κριτική και αμφισβήτηση.
Δεν έμεινε στη θεωρία αλλά εφάρμοσε τα μηνύματα του χριστιανισμού και βοήθησε όσους είχαν ανάγκη πραγματοποιώντας ταξίδια στο Μεξικό και στη Λατινική Αμερική. Θαύμασε την κοινωνική συνείδηση των φοιτητών θεολογίας στην Αμερική και αντίκρισε μαζί τους τις φριχτές συνέπειες της φτώχειας και του ρατσισμού. “Μέχρι να πάω στη Νέα Υόρκη ήμουν θεολόγος αλλά δεν είχα γίνει ακόμα Χριστιανός” θα γράψει αργότερα. Στην Αμερική θα αναγεννηθεί ως Χριστιανός και θα αναδιαμορφώσει την μέχρι τότε θεωρία του για την κοινωνική ειρήνη και δικαιοσύνη “ Η εκκλησία πρέπει να είναι ανοιχτή σε όλους, Χριστιανούς και μή, σε όλα τα θύματα της κοινωνικής καταπίεσης.
Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία θα τον κάνει να μεταμορφωθεί από άνθρωπο της θεωρίας σε άνθρωπο της πράξης, σε έναν σύγχρονο άνθρωπο. Άφησε την ασφάλεια της Αμερικής και αποφάσισε να επιστρέψει στη Γερμανία για να μοιραστεί τον πόνο όσων υπέφεραν και διώκονταν πίσω στο σπίτι του.
“Η θεολογία δεν εξασκείται όταν βρίσκεσαι σε πλήρη απομόνωση. Η Γερμανία αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη απειλή μέχρι σήμερα. Λίγοι έχουν κατανοήσει το αληθινό μήνυμα των Ευαγγελίων. Ίσως έκανα λάθος που ήρθα στην Αμερική. Πρέπει να ζήσω μαζί με τους συμπατριώτες μου αυτή τη δύσκολη περίοδο της χώρας μου. Διαφορετικά, δεν θα έχω δικαίωμα στην ανοικοδόμηση του χριστιανισμού μετά τον πόλεμο. Δεν θα έχω δικαίωμα εάν δεν μοιραστώ αυτές τις στιγμές μαζί τους.”
Πίσω στη Γερμανία
Φανατικός θαυμαστής του Γκάντι και της μη-βίαιης αντίστασης.Γρήγορα κατάλαβε ότι στη ναζιστική Γερμανία, αυτές οι μέθοδοι αντίστασης δεν έχουν θέση. Αρχική του αποστολή να εντοπίσει όσους εργάζονταν στις ναζιστικές αρχές και είχαν θέσεις ίδιες με τις δικές του. Ξεκινάει να ζει μία διπλή ζωή: ως άνθρωπος της εκκλησίας και ως κατάσκοπος. Ταξιδεύει στο εξωτερικό για να διαμορφώσει συμμαχίες που θα οδηγούσαν στη δολοφονία του Χίτλερ. Περιορίζεται από την Γκεστάπο και του απαγορεύουν να γράφει και να μιλάει δημόσια. Βρίσκεται υπό συνεχή και αυστηρή επιτήρηση και συλλαμβάνεται στο τέλος από την Γκεστάπο. Ο Προτεστάντης Άγιος όπως τον έχουν αποκαλέσει θα έχει εμπλακεί ενεργά στη συνομωσία για τη δολοφονία του Χίτλερ στις 20 Ιουλίου 1944.
Το τέλος του
«Αυτό είναι το τέλος — αλλά για εμένα δεν είναι παρά μονάχα η αρχή». Αυτά ήταν τα τελευταία του λόγια σύμφωνα με έναν συγκρατούμενο του λίγο πριν οδηγηθεί στην κρεμάλα.
«Ήταν γεμάτος ταπεινότητα και γλύκα, πάντα εξέπεμπε ευτυχία και χαρά για το παραμικρό στη ζωή. Ήταν άπειρα ευγνώμων που ήταν ακόμα ζωντανός. Ήταν από τους λίγους ανθρώπους που συνάντησα και ήταν πραγματικά και στενά συνδεδεμένος με τον Θεό. Στις 8 Απριλίου του 45 έκανε μία μικρή λειτουργία και μας μίλησε για την αγάπη στις καρδιές μας» έγραψε στα απομνημονεύματα του ο Payne Best, Βρετανός αξιωματικός και συγκρατούμενος του Μπονχέφερ.
«Όταν μας ανακοίνωσες ότι αποφάσισες να στραφείς στη Θεολογία, πίστευα ότι μία ήσυχη και ανιαρή ζωή κληρικού θα ήταν κρίμα για εσένα. Τελικά, έκανα τεράστιο λάθος. Μία τέτοια κρίση στη θρησκευτική ζωή της χώρας μου φαίνεται τελείως τρελή. Είχες δίκιο. Χρειάζεσαι για να φέρεις τα πράγματα στον σωστό δρόμο» έγραψε ο πατέρας του στον Ντίτριχ το 1934.
