Σαν λαός έχουμε ιδιαίτερη σχέση με τα σύμβολα. Αναπτύσσουμε στενή επαφή με αυτά. Πολλές φορές ξεχνάμε τις συνθήκες και τις αντιφάσεις μέσα στις οποίες διαμορφώθηκαν. Κάποιες φορές αποκηρύσσουμε τα σύμβολα και τις ιστορίες που τα συνοδεύουν, άλλες επικεντρωνόμαστε σε μικρές αφηγήσεις, αδιαφορώντας για τη συνοχή που αποκτούν σταδιακά, στο βάθος του χρόνου. Συνήθως, η ανάγνωσή μας είναι μυωπική, πιστεύουμε ότι μπορούμε εύκολα να προσπελάσουμε την απόσταση που μας χωρίζει από αυτά. Λίγες φορές καταφέρνουμε να τα ερμηνεύσουμε σωστά. Κυρίως, όταν αρνούμαστε τη συλλογική μας οίηση.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι το σύμβολο εκείνο που δεν έχουμε καταφέρει να ερμηνεύσουμε. Οι περισσότερες αφηγήσεις είναι εύπεπτες και είτε του αποδίδουν μεσσιανικά χαρακτηριστικά, είτε απορρίπτουν το σύνολο της διαδρομής του. Έτσι, όμως, συμβαίνει με τους ηγέτες. Αφιερώνουμε ελάχιστο χρόνο στην κατανόηση μιας μοναχικής πορείας, η οποία μοιραία γίνεται προσωπική για κάθε έναν που έρχεται σε επαφή μαζί της.
Μέσα από τις προσωπικές και πολιτικές του αντιφάσεις, ο Ανδρέας Παπανδρέου αποτελεί μέχρι σήμερα δυσανάγνωστο φαινόμενο τόσο για τον αναλυτή, όσο και για τον αναγνώστη. Παρότι υπήρξε ένας άρτια εκπαιδευμένος τεχνοκράτης, με παραστάσεις διαφορετικές από αυτές του Έλληνα της μεταπολεμικής περιόδου, κατάφερε να δημιουργήσει ταυτοτικούς δεσμούς με μία κοινωνία στην οποία δεν έζησε. Αρχικά, αποστασιοποιημένος από την ελληνική πολιτική πραγματικότητα της δεκαετίας του 1960, κατάφερε σε μικρό χρονικό διάστημα να κατανοήσει τα χαρακτηριστικά και τα μεγέθη της, κυριαρχώντας σε αυτήν χωρίς δυσκολία.
Επανεφηύρε τον εαυτό του αρκετές φορές, ξεκινώντας ως αναγνωρισμένος ακαδημαϊκός στα αμερικανικά πανεπιστήμια και έπειτα ριζοσπαστικοποιημένος στον αγώνα κατά της δικτατορίας, εναντιωμένος σε στρατηγικές επιλογές για τη θέση της Ελλάδας στην Ευρώπη και τον κόσμο. Τελικά, παρά την έντονη ρητορική του, ήταν αυτός που άμβλυνε τις κοινωνικές αντιθέσεις, επούλωσε τις μετεμφυλιακές πληγές της ελληνικής κοινωνίας, εγγυήθηκε την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας και κατήρτισε τον οδικό χάρτη για τον εκσυγχρονισμό του κράτους.
Η λίστα των αντιφάσεων που συνθέτουν τον Ανδρέα Παπανδρέου ακολουθεί το αρχέτυπο του πολιτικού ανδρός. Ταυτόχρονα, ακολουθεί πιστά τη βιολογική πορεία του ανθρώπου. Η δυναμική διαλεκτική της πρώτης πολιτικής περιόδου του, αντικαθίσταται από τη διορατική ωριμότητα της δεύτερης. Σε αυτό το κεφάλαιο του πολιτικού του βίου, συναντάμε έναν πολιτικό βετεράνο που συνομιλεί με την ιστορία χωρίς δέος και αντιστέκεται στην άλωση του ιδεολογικού του φορτίου.
Σε μια εποχή κατά την οποία γίνονται αφελείς αναγνώσεις για το τέλος της ιστορίας και το ρόλο των ιδεών στον κόσμο, ο Παπανδρέου επισημαίνει τις προκλήσεις για τη σύσταση και τη λειτουργία των κοινωνιών σε περιφερειακό και σε παγκόσμιο επίπεδο. Η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού δεν σηματοδοτεί την επιβράβευση του δυτικού καπιταλισμού, αλλά αναδεικνύει την προβληματική της οικοδόμησης στέρεων οικονομικών και πολιτικών μοντέλων.
Στο πλαίσιο αυτό, ερμηνεύει τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, ως κοινωνικοπολιτικού προτύπου που αντιπαρατίθεται στις δύο κυρίαρχες νόρμες. Οριοθετεί ιδεολογικά το αφήγημα των προοδευτικών δυνάμεων και συναρτά την επιβίωση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος με την επάνοδο στις σοσιαλδημοκρατικές του βάσεις: την ενίσχυση του κοινωνικού κράτους, τη διαρκή αναδιανομή του πλούτου και την κοινωνική μέριμνα για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων. Όντας κομμάτι του προηγούμενου αιώνα, καταφέρνει να επισημάνει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο σημερινός κόσμος.
Η τελική αυτή ταυτότητα του Ανδρέα Παπανδρέου είναι η προσωπική του απάντηση στην κριτική που δικαιολογημένα του ασκείται. Το συνολικό αποτύπωμα ενός πολιτικού κρίνεται στο βάθος του ιστορικού χρόνου, που τον εντάσσει ως σύμβολο στον πολιτικό χώρο. Οι διαφορετικές διαστάσεις που προσέλαβε η πολιτική και προσωπική του διαδρομή, φανερώνουν την ανθρώπινη φύση του, τα πάθη που δεν αρνήθηκε, αλλά και το μέτρο που δεν υπερέβη.
Κάθε προσπάθεια ερμηνείας θα κλίνει πάντα προς μία κατεύθυνση απόρριψης ή αποδοχής της πολιτικής του φυσιογνωμίας. Ο τεχνοκράτης Παπανδρέου θα είναι πάντα ο λαοφιλής Ανδρέας και αντίστροφα. Ως σύμβολο, ο καθένας επιλέγει πώς θα τον ερμηνεύσει. Ως πολιτικό, ο καθένας δικαιούται να τον κρίνει βάσει των δικών του παραστάσεων. Ο Ανδρέας Παπανδρέου θα αποτελεί για καιρό σημείο αναφοράς και μέτρο σύγκρισης για τον ιστορικό και πολιτικό χρόνο και χώρο τόσο πριν, όσο και μετά από αυτόν. Διαρκής υπενθύμιση ότι η πολιτική προσλαμβάνει το μέγεθος των φορέων της.