Ενόσω εισερχόμαστε βαθύτερα στον πολυπολικό κόσμο του 21ου αιώνα τα κύρια ζητήματα είναι τα εξής:
Πρώτον, παρά το ότι για αντικειμενικούς λόγους και κυρίως λόγω πυρηνικών όπλων οι μεγάλες δυνάμεις έχουν συμφέρον να επιτευχθεί μια νέα σταθερή πλανητική ισορροπία και με δεδομένο ότι ο μεταξύ τους πόλεμος είναι ανέφικτος, οι νέες πλανητικές ισορροπίες θα προκύψουν μέσα από δυναμική σύγκρουσή τους στις περιφέρειες για τον έλεγχο της κατανομής ισχύος και συμφερόντων όπως η κάθε μια το βλέπει σύμφωνα με τα στρατηγικά της συμφέροντα.
Δεύτερον, λόγω συντριπτικής στρατιωτικής υπεροχής των ΗΠΑ –η οποία ναι μεν είναι το ισχυρότερο κράτος πλην σε ένα κόσμο πολλών μεγάλων δυνάμεων περαιτέρω επέκταση θα προκαλέσει αρνητικές αποδόσεις ή και ένα ανεπιθύμητο μεγάλο και ίσως και πυρηνικό πόλεμο– την κύρια ευθύνη για μια νέα πλανητική ισορροπία δυνάμεων φέρουν οι ΗΠΑ. Εξ αντικειμένου ο μόνος ορθολογιστικός στρατηγικός σκοπός είναι μια σταθερότητα με ισορροπία δυνάμεων που επιπλέον θα μειώσει τον κίνδυνο πυρηνικού πολέμου.
Τρίτο, οι περιφέρειες και πολύ περισσότερο από άλλες περιοχές η ζώνη της Περιμέτρου της Ευρασίας από την Ευρώπη μέχρι τον Καύκασο, αποτελούν αναπόδραστα τα πεδία εκτέλεσης εξισορροπήσεων και επιδίωξης ανακατανομών ισχύος με μεταφορά βαρών, κατατριβή άλλων τρίτων συμπεριλαμβανομένων κρατών που συμβατικά θεωρούνται «συμμαχικά», εκβιασμοί πολέμου και ασφαλώς μυστικές αποστολές που εκπληρώνουν τακτικούς σκοπούς σε όλο το φάσμα της στρατηγικής μιας δύναμης.
Τέταρτον, μια εξειδίκευση του πυρηνικού ζητήματος είναι και η εξής:
Ενώ έχουμε πολλά πλέον ισχυρά κράτη δεν είναι τόσο ισχυρά όσο οι ΗΠΑ σε συμβατικές δυνάμεις και πλανητική στρατιωτική και άλλως πως παρουσία. Γι’ αυτό λογικά ισχύουν τα εξής: Το πολυπολικό σύστημα θα είναι εύθραυστο γιατί οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις επειδή βρίσκονται σε συγκριτικά μειονεκτική θέση θα μπορούσαν να εξωθηθούν σε ανορθολογικές αποφάσεις, δηλαδή να φλερτάρουν με χρήση πυρηνικών όπλων στο πλαίσιο μιας απέλπιδας προσπάθειας να επιτύχουν μεγάλη και ανεπίστροφη ζημιά σε άλλη μεγάλη δύναμη που απειλεί τα ζωτικά τους συμφέροντα.
Αυτό δεν είναι νέο ζήτημα και έτυχε εξαντλητικής συζήτησης τις δεκαετίες του 1970 και 1980. Όσο η τεχνολογία θα προχωρεί ενδέχεται να ενισχύονται ανορθολογικές στάσεις και συμπεριφορές.
Σε ένα πολυπολικό κόσμο όπως εξελίσσεται οι εναλλαγές εξισορροπητικών συμμαχιών στις περιφέρειες αναμενόμενα θα βαθαίνουν τις περιφερειακές διενέξεις κάτι που σημαίνει ότι εάν και άλλες μεγάλες και πυρηνικές δυνάμεις επιχειρούν να επεκτείνουν την επιρροή τους και τα ερείσματά τους σε άλλες περιφέρειες οι εξισορροπήσεις θα είναι πολύ υψηλού ρίσκου.
Το μέγα ερώτημα των μηνών και ετών που έπονται είναι κατά πόσο ο Πρόεδρος Τραμπ και τα επιτελεία του θα μετατοπίσουν το κέντρο βάρος της στρατηγικής τους στην διαχείριση της μετάβασης προς μια νέα ισορροπία ή εάν αντίθετα θα συνεχίσουν την στρατηγική υπερεπέκτασης των τριών τελευταίων δεκαετιών.
Μια στρατηγική αναζήτησης ενός modus vivendi νέας πλανητικής ισορροπίας απαιτεί πολύ διαφορετικές προσεγγίσεις και διαπραγματεύσεις με τις άλλες μεγάλες δυνάμεις σε σύγκριση με τους Αμερικανούς προέδρους μετά το 1990. Εάν οι ΗΠΑ κινηθούν αποφασιστικά προς μια νέα στρατηγική αναζήτησης ισορροπίας ναι μεν η αστάθεια στις περιφέρειες θα εντείνεται και θα πυκνώνει αλλά κανένας δεν θα πρέπει να εκπλήσσεται με την ταχύτητα και με το είδος των εναλλαγών συμμαχικών συγκλίσεων και συνεννοήσεων μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων.
Εάν σταθούμε σε εδραία πορίσματα της στρατηγικής θεωρίας είναι ανάγκη καταληκτικά να διατυπωθούν δύο εκτιμήσεις:
Πρώτον, ο διαχρονικά επαναλαμβανόμενος ανελέητος ηγεμονικός ανταγωνισμός για ισχύ, πλούτο και επιβίωση σε ένα κόσμο όπου οι ΗΠΑ είναι η ισχυρότερη πλανητική δύναμη θα εκτυλίσσεται μέσα σε ένα διεθνές σύστημα πολλών πλέον μεγάλων πυρηνικών δυνάμεων. Ως εκ τούτου και λόγω του κινδύνου πυρηνικού πολέμου ορθολογιστικά μιλώντας όλες οι πυρηνικές δυνάμεις «είναι υποχρεωμένες» να αναζητούν μια ισορροπία δυνάμεων. Αυτό μπορεί να συντελείται με εναλλασσόμενες συμμαχίες κατά όποιας ηγεμονικής δύναμης αφενός λειτουργεί αντίστροφα και αφετέρου επιδιώκει περιφερειακή ή και παγκόσμια ηγεμονία. Μια τέτοια τροχιά διαρκών εξισορροπήσεων, τονίζουμε και υπογραμμίζουμε, δεν θα είναι ανθόσπαρτη. Κυρίως η αντιπαράθεση για τις ανακατανομές ισχύος, για τις εξισορροπήσεις και για την αναζήτηση ισορροπίας όπως ήδη αναφέρθηκε θα διεξάγεται στις περιφέρειες.
Δεύτερον, όσον αφορά την περιφέρεια από τα Βαλκάνια μέχρι την Άπω Ανατολή, ιστορικά ήταν και συνεχίζει να είναι το επίκεντρο των εξισορροπήσεων, των εναλλαγών συμμαχιών και των συγκρούσεων. Πέραν των πλουτοπαραγωγικών πόρων και των γεωπολιτικών κριτηρίων υπάρχουν πολλά άλλα ζητήματα. Μεταξύ άλλων, οι επεμβάσεις μετά το 1990, η κατεδάφιση κρατών και ο πολλαπλασιασμός παντελώς ανορθολογικών δρώντων όπως το Ισλαμικό Κράτος καθιστά την περιφέρειά μας ιστορικό Γόρδιο Δεσμό.
Μερικές μόνο μεταβλητές: Κατεδάφιση ενός κράτους όποτε και εάν γίνεται σημαίνει ότι καταλύθηκε ο μόνος θεσμός ο οποίος ιστορικά επιτρέπει πολιτικό πολιτισμό και πολιτικό κα στρατηγικό ορθολογισμό.
Δεκάδες εκατομμύρια πλέον δεν διαθέτουν τον φορέα πολιτικού και στρατηγικού ορθολογισμού και αναμενόμενα διακινούνται πανταχόθεν. Χωρίς να εξετάζω τις αυτονόητες ανθρώπινες κακουχίες τα προβλήματα που γέννησαν οι επεμβάσεις με ή χωρίς απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, προκάλεσαν μια διάχυση ανορθολογισμού που μπερδεύει τις στρατηγικές των κρατών στον νέο πολυπολικό κόσμο.
Ως εκ τούτου, καθιστά την στρατηγική αυτοσυγκράτηση αναγκαία προϋπόθεση αποφυγής ενός μεγάλου και ίσως πυρηνικού πολέμου. Ως προς τούτο είναι ένα πράγμα η εργαλειακή χρησιμοποίηση μερικών τρομοκρατών από μια μεγάλη δύναμη στο πλαίσιο των αναμετρήσεων ισχύος και άλλο αυτοί οι τρομοκράτες να είναι εκατομμύρια και διακινούμενοι αστάθμητα και απρόβλεπτα ενίοτε μεταφέροντας το πρόβλημα στα αστικά κέντρα με τρομοκρατικές επιθέσεις.
Από την άλλη πλευρά, στον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων το δέλεαρ εργαλειακής χρήσης των ανεξέλεγκτων διεθνικών δρώντων είναι ακατανίκητο και το βλέπουμε κάθε μέρα στις ειδήσεις. Για παράδειγμα, στις εμπόλεμες ζώνες μεταξύ Ιράκ, Ιράν, Συρίας και Τουρκίας δύσκολα διακρίνεται ποιος είναι τρομοκράτης, με ποιον συμμαχεί, πως και γιατί εναλλάσσονται φιλίες και που αυτό οδηγεί. Αυτό βέβαια γράφεται ρητορικά, καθότι όπως αναλύσαμε σε άλλη περίπτωση, τα contingency plans (εναλλακτικά στρατηγικά σενάρια) των μεγάλων δυνάμεων διαθέτουν αλληλένδετους και συχνά αθέατους στόχους σε βραχυχρόνιο, μεσοπρόθεσμο και μακροχρόνιο επίπεδο).
Επιπλέον, αυτά τα γεγονότα μπορεί κανείς να τα δει και υπό το πρίσμα των μετά-αποικιακών δομών που συχνά λόγω διαίρει και βασίλευε δεν χαρακτηρίζονταν από σταθερότητα. Έτσι, οι επεμβάσεις και οι κατεδαφίσεις κρατών οδηγούν σε δραστικές ανακατανομές συνόρων και πληθυσμών που σε μια προγενέστερη εποχή θα ήταν αδιανόητες.
Σίγουρα οι μεγάλες δυνάμεις έχουν εναλλακτικά σενάρια για το πώς θα είναι μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τα σύνορα και οι πληθυσμιακές συνθέσεις κρατών όπως η Συρία, η Λιβύη, το Ιράκ, η Τουρκία και οι Κούρδοι για τους οποίους το ζήτημα είναι πλέον όχι η ανεξαρτησία τους αλλά πόσα κουρδικά κράτη θα είναι και τι επιδιώκουν ως προς τούτο οι μεγάλες δυνάμεις.
Στην Ανατολική Μεσόγειο και Μέση Ανατολή υπάρχει μεγάλη ρευστότητα. Πριν μερικές δεκαετίες ήταν το Ισραήλ versus όλοι οι άλλοι. Τώρα οι Άραβες για μια σειρά λόγων που δεν είναι του παρόντος να αναλυθούν είναι διαιρεμένοι και πολλοί είναι άτυποι σύμμαχοι του Ισραήλ. Το Ισραήλ, χωρίς να υπερεκτείνεται υιοθετεί μια προσεκτική στρατηγική με πυρήνα αυτό που η Ιερουσαλήμ θεωρεί συμφέρον επιβίωσης η οποία στηρίζεται σε πανίσχυρες συμβατικές δυνάμεις αλλά και σε πυρηνικά όπλα.
Το μέλλον της περιφέρειας στην οποία ανήκει η Ελλάδα δεν είναι άγνωστο: Λαμβάνουν χώρα καταιγιστικές στρατηγικές ανακατατάξεις. Αναπόδραστα θα υπάρξουν «ωφελημένοι» και ζημιωμένοι. Οι πλέον ζημιωμένοι είναι όσοι δίνουν την εικόνα αναλώσιμου κράτους το οποίο γι’ αυτό οδηγείται τάχιστα στην Κλίνη του Προκρούστη των στρατηγικών παιγνίων για κατακρεούργηση, διανομή και διασκορπισμό. Ήδη αυτό είναι ολοφάνερο για μερικά γειτονικά μας κράτη ενώ η Κυπριακή Δημοκρατία είναι πολύ κοντά στην Κλίνη του Προκρούστη.
Διαβάστε το πρώτο μέρος: Eισερχόμενοι στο 2018: O ηγεμονικός ανταγωνισμός τον 21ο αιώνα