Ο κορυφαίος Γάλλος ανθρωπολόγος Claude Levi-Strauss (Κλοντ Λεβί-Στρος) στο βιβλίο, που εξέδωσε στο τέλος της επιστημονικής του ενασχόλησης, με τίτλο «Εξ αποστάσεως» περιλαμβάνει ένα παλιότερο κείμενο του με τίτλο «Φυλή και ιστορία». Περιλαμβάνει σε αυτό ορισμένες σκέψεις για την συνύπαρξη των φυλών στον σημερινό κόσμο, σε μια εποχή δηλαδή που πολύ απέχει από την εποχή των πρώτων του ερευνών που τον οδήγησαν να γράψει το σημαντικότερο βιβλίο του «Η άγρια σκέψη».
Αναφέρει στον πρόλογο ένα περιστατικό: τον είχαν καλέσει το 1971, στην UNESCO να εγκαινιάσει με ομιλία του το διεθνές έτος κατά του ρατσισμού σε ένα μεγάλο συνέδριο. Σ’ αυτό παρουσίασε μία αναθεώρηση του κειμένου «Φυλή και ιστορία». Φαίνεται όμως ότι τα συμπεράσματά δυσαρέστησαν τους επικεφαλείς της UNESCO και πριν πάρει τον λόγο ο Λεβί-Στρος παρενέβη ο γενικός διευθυντής της UNESCO ροκανίζοντας τον χρόνο με στόχο να του περιορίσει την διάρκεια ομιλίας. Ο Λεβί-Στρος όμως κατάφερε να διαβάσει και τις 40 σελίδες.
Γιατί έγινε αυτό; αναρωτιέται ο Λεβί-Στρος, στον πρόλογο του βιβλίου.
Μα προφανώς διότι ένιωθαν καταρρακωμένοι καθώς είχε αμφισβητήσει μία ολόκληρη κατήχηση. Διότι όπως γράφει:
«Ο ρατσισμός είναι ένα δόγμα που διατείνεται ότι βλέπει στα διανοητικά και ηθικά γνωρίσματα ενός συνόλου ατόμων, όπως και αν τα ορίσουμε, την υποχρεωτική επίδραση μιας κοινής γενετικής κληρονομιάς. Δεν μπορούμε να κατατάξουμε κάτω από την ίδια κατηγορία ή να καταλογίσουμε αυτομάτως στις ίδιες προκαταλήψεις την στάση κάποιων ατόμων ή ομάδων που, παραμένοντας πιστοί σε ορισμένες δικές τους αξίες, καθίσταται εν μέρει ή εντελώς τυφλοί στις αξίες των άλλων. Δεν υπάρχει τίποτα το απεχθές στο να τοποθετεί κάνεις έναν τρόπο ζωής ή σκέψης υπεράνω των άλλων και να μην προσελκύεται από κάποιους τρόπους που, καθόλα αξιοπρεπείς, απομακρύνονται από αυτό που παραδοσιακά βιώνει. Αυτή η σχετική έλλειψη επικοινωνίας δεν δίνει σε κανένα, βέβαια, το δικαίωμα να καταπιέζει ή να καταστρέφει τις αξίες που απορρίπτει ή τους αντιπροσώπους αυτών των αξιώνˑ αλλά μέσα σε αυτά τα όρια δεν υπάρχει τίποτα το απεχθές. Πιθανόν να αντιπροσωπεύει το τίμημα που πρέπει να καταβληθεί προκειμένου τα αξιακά συστήματα κάθε πνευματικής οικογένειας ή κάθε κοινότητας να διατηρηθούν και να ανανεωθούν αντλώντας από τους δικούς τους πόρους. Αν όπως έγραφα στο «Φυλή και ιστορία» υπάρχει στις ανθρώπινες κοινωνίες κάποιο βέλτιστο ποικιλότητας πέρα το οποίο δεν μπορούν να προχωρήσουν, αλλά κάτω από το οποίο δεν μπορούν να φτάσουν δίχως κινδύνους, πρέπει να παραδεχθούμε ότι η ποικιλομορφία αυτή προκύπτει εν πολλοίς από την επιθυμία κάθε πολιτισμού να αντιπαρατεθεί στις κοινωνίες που τον περιβάλλουν, να διακριθεί από αυτές, με μία λέξη να είναι ο εαυτός του. Οι πολιτισμοί δεν αγνοούνται μεταξύ τους, ενίοτε μάλιστα δανείζονται ο ένας από τον άλλο».
Με αυτήν τη στάση του ο ανθρωπολόγος, που αφιερώθηκε στην μελέτη των φυλών που ακόμα δεν είχαν επηρεαστεί από τον πολιτισμό και θεωρείται θεμελιωτής της δομικής ανθρωπολογίας, βρίσκεται αντιμέτωπος με το δόγμα του πολυπολιτισμού.
Αντιγράφω στη συνέχεια το τέλος του κεφαλαίου «Φυλή και ιστορία» που πρέπει να διαβαστεί προσεκτικά, καθώς είναι πυκνή η γραφή του:
«Τέλος, υπάρχει ένας ακόμη λόγος για τον οποίο ο ανθρωπολόγος διστάζει, όχι βέβαια να καταπολεμήσει τις φυλετικές προκαταλήψεις – αφού η επιστήμη έχει συμβάλει καταλυτικά σε αυτόν τον αγώνα και εξακολουθεί να το κάνει – αλλά να πιστέψει, όπως συχνά τον προτρέπουμε να κάνει, ότι η διάδοση της γνώσης και η ανάπτυξη της επικοινωνίας ανάμεσα σε ανθρώπους θα οδηγήσουν κάποτε να ζήσουν εν αρμονία, αποδεχόμενοι και σεβόμενοι την διαφορετικότητα του καθενός. Κατά την διάρκεια αυτού του πονήματος, υπογράμμισα επανειλημμένα ότι η προοδευτική συγχώνευση των πληθυσμών που μέχρι τώρα βρισκόντουσαν χωρισμένοι εξαιτίας της γεωγραφικής απόστασης και των γλωσσικών και πολιτισμικών, σημαδεύει το τέλος ενός κόσμου που ισχύει για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, όταν οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές ομάδες χωρισμένες μεταξύ τους για μεγάλα διαστήματα και εξελίσσονταν η καθεμιά τους με διαφορετικό τρόπο, τόσο στο βιολογικό όσο και στο πολιτισμικό επίπεδο. Οι ανατροπές που εγκαινίασε ο επεκτεινόμενος βιομηχανικός πολιτισμός, η αυξανόμενη ταχύτητα των μέσων συγκοινωνίας και επικοινωνίας αναίρεσαν αυτά τα εμπόδια. Ταυτόχρονα εξαφανίστηκαν και οι ευκαιρίες που προσέφεραν ώστε να αναπτυχθούν και να δοκιμαστούν νέοι γενετικοί συνδυασμοί και νέα πολιτισμικά πειράματα. Δεν μπορούμε, ωστόσο, να αγνοήσουμε το γεγονός ότι, παρά την επείγουσα πρακτική αναγκαιότητα του και τους υψηλούς του ηθικούς στόχους, ο αγώνας ενάντια σε όλες τις μορφές διάκρισης συμμετέχει στην ίδια κίνηση που οδηγεί την ανθρωπότητα προς έναν παγκόσμιο πολιτισμό, ο οποίος καταστρέφει τις παλιές ιδιαιτερότητες και ιδιομορφίες στις οποίες περιέρχεται η τιμή ότι δημιούργησαν τις αισθητικές και πνευματικές αξίες που αναβαθμίζουν τη ζωή και τις οποίες συλλέγουμε επιμελώς τις βιβλιοθήκες και στα μουσεία καθώς νιώθουμε ολοένα λιγότερο ικανοί να τις παράγουμε.
Χωρίς αμφιβολία βαυκαλιζόμαστε με το όνειρο ότι η ισότητα και η αδελφότητα θα βασιλέψει την μία μέρα μεταξύ των ανθρώπων, δίχως να εκτεθεί σε κίνδυνο η διαφορετικότητά τους. Όμως αν η ανθρωπότητα δεν παραιτηθεί από το να είναι στείρα καταναλώτρια των αξίων που μπόρεσε να δημιουργήσει στο παρελθόν, ικανή μόνο να παράγει νόθα έργα, χονδροειδείς και παιδαριώδεις επινοήσεις, πρέπει να μάθει εκ νέου ότι κάθε πραγματική δημιουργία συνεπάγεται μία κάποια κουφότητα στις εκκλήσεις των άλλων αξιών, πού μπορεί να φθάσει μέχρι την απόρριψη τους, ακόμα και την άρνηση τους. Διότι δεν μπορούμε να απολαμβάνουμε τον άλλο, να ταυτιζόμαστε μαζί του και ταυτόχρονα να διατηρούμαστε διαφορετικοί. Όταν πραγματοποιείται η πλήρης επικοινωνία με τον άλλο, αργά ή γρήγορα καταδικάζεται η πρωτοτυπία της δικής του ή της δικής μου δημιουργίας. Οι μεγάλες δημιουργικές εποχές ήταν αυτές όπου η επικοινωνία ήταν επαρκής για να κεντρίσει τους απομακρυσμένους εταίρους, δίχως να είναι αρκετά συχνή και ταχεία ώστε τα εμπόδια, απαραίτητα ανάμεσα στα άτομα όπως και ανάμεσα στις ομάδες, να μειωθούν σε σημείο ώστε οι πολύ εύκολες ανταλλαγές να εξισώσουν ή εξουδετερώσουν τη διαφορετικότητά τους.
Η ανθρωπότητα βρίσκεται επομένως εκτεθειμένη σε ένα διπλό κίνδυνο, την απειλή του οποίου μετρούν ο ανθρωπολόγος και ο βιολόγος. Πεπεισμένη ότι η οργανική και πολιτισμική εξέλιξη είναι αλληλέγγυες, γνωρίζουν βέβαια ότι η επιστροφή στο παρελθόν είναι αδύνατη, αλλά και ότι ο δρόμος τον οποίο ακολουθούμε σήμερα συγκεντρώνει τέτοιες εντάσεις, ώστε τα φυλετικά μίση παρέχουν μία φτωχή εικόνα του καθεστώτος οξυμένης μισαλλοδοξίας που κινδυνεύει να εγκαθιδρυθεί αύριο, δίχως καν να χρησιμοποιηθούν ως πρόσχημα οι εθνικές διαφορές. Για να παρακάμψουμε αυτούς τους κινδύνους, τους σημερινούς και τους ακόμη πιο δυσοίωνες στο άμεσο μέλλον, πρέπει να πείσουμε τους εαυτούς μας ότι οι αιτίες τους είναι πολύ βαθύτερες από αυτές που έχουν τη ρίζα τους απλώς στην άγνοια και τις προκαταλήψεις. Μπορούμε να εναποθέσουν με τις ελπίδες μας μόνο σε μία αλλαγή της πορείας της ιστορίας, πράγμα δυσκολότερο να επιτευχθεί από μία πρόοδο στην πορεία των ιδεών.»
Ποιο σαφής δεν μπορούσε να γίνει ο Λεβί-Στρος. Είναι εμφανώς απαισιόδοξος για το μέλλον του πολιτισμού που οδηγείται σε διάλυση, σε μετατροπή των ανθρώπων σε καταναλωτές, χωρίς δημιουργία και σε απόλυτη ομογενοποίηση. Βλέπει τον κίνδυνο εκεί που αυτοί που ομνύουν στον πολυπολιτισμό κλείνουν τα μάτια: στα γκέτο και την επέλευση που παγκόσμιου τεχνικού πολιτισμού που δημιουργεί μια ομοιογενή μάζα καταναλωτών.
Αναζητείται λοιπόν ένας τρόπος διατήρησης της διαφορετικότητας με κατανόηση του άλλου αλλά μέσω κάποιας απόστασης και όχι με άκριτη ομογενοποίηση.
