Κι ο άνθρωπος κατάντησε πραμάτεια
Γιώργος Σεφέρης
*
Ίσως και να διανύουμε τη χρυσή περίοδο της Ψυχιατρικής και των ειδικών ψυχικής υγείας. Αν κάποτε ήταν ταμπού η επίσκεψη σε έναν ψυχολόγο, σήμερα οι μητέρες ανταλλάσσουν τηλέφωνα παιδοψυχιάτρων έξω από τα σχολεία. Είναι πραγματικά πολύ λιγότερα σε σχέση με το παρελθόν τα παιδιά που μέχρι το γυμνάσιο δεν έχουν κάνει κάποιου είδους θεραπεία, όπως λογοθεραπεία, εργοθεραπεία, ψυχοθεραπεία ή παρέμβαση για μαθησιακά προβλήματα. Στο διαδίκτυο κυκλοφορούν εκατοντάδες άρθρα με όρους της Ψυχολογίας και της Ψυχιατρικής. Σχεδόν προτρέπουν το άτομο να κάνει αυτοδιάγνωση ή να κάνει διάγνωση σε άλλους. Αυτές οι πληροφορίες μοιράζονται, κατά τη γνώμη μου, όπως μοιράζονται τα φυλλάδια από τις πιτσαρίες στην είσοδο της πολυκατοικίας μας. Υπερβολικά πρόχειρα.
Να ξεκινήσουμε λέγοντας πως δεν είναι καθόλου κακό να είναι αποδεκτές οι επιστήμες της Ψυχιατρικής και της Ψυχολογίας στην κουλτούρα μας, γιατί πολλοί άνθρωποι μπορούν να βρίσκουν τη βοήθεια που χρειάζονται. Επίσης, πολλές δυσκολίες που παλιότερα μπορεί να μην ανιχνεύονταν στα παιδιά, μπορούν να αντιμετωπιστούν πρώιμα και αυτό να συμβάλλει σε μια πολύ καλύτερη εξέλιξη που θα έχουν. Πότε, όμως, όλα αυτά μπορούν να αποβούν προβληματικά;
Το μεγαλύτερο λάθος που μπορούμε να κάνουμε είναι να ταυτίζουμε τον άνθρωπο με τη διάγνωσή του. Να θεωρούμε δηλαδή ότι η διάγνωση αρκεί για να περιγράψει ένα άτομο στο σύνολό του και να αγκιστρωνόμαστε στα προβλήματα που περιγράφει χωρίς να μπορούμε να δούμε τις δυνατότητες και τα καλά στοιχεία του.
Η διάγνωση μπορεί να περιγράφει ένα σύνολο δυσκολιών που μπορεί να είναι κοινές σε πολλούς ανθρώπους. Ποτέ, όμως, ένας άνθρωπος δεν είναι ίδιος με κάποιον άλλον, ακόμη κι αν μοιράζονται κάποιες παρόμοιες δυσκολίες. Υπάρχουν αμέτρητοι παράγοντες που επηρεάζουν και δεν είναι μόνο ατομικοί ή οικογενειακοί. Μια υποστηρικτική κοινότητα, για παράδειγμα, ή μια πολύ καλή σχέση με έναν δάσκαλο μπορούν να κάνουν ένα παιδί πιο ανθεκτικό ψυχικά. Ο άνθρωπος είναι λοιπόν κάτι πολύ περίπλοκο για να χωρέσει σε ένα χαρακτηριστικό του μόνο. Μία διάγνωση είναι ένα μέρος ενός μεγάλου συνόλου.
Θα φέρω ένα παράδειγμα. Πολλοί άνθρωποι έχουν μυωπία και αυτό αποτελεί μια κοινή τους δυσκολία, που θα διαγνώσει κάποιος οφθαλμίατρος. Άλλος έχει έναν βαθμό κι άλλος έχει δέκα. Κάποιος μπορεί να μην έχει χρήματα για να αγοράσει γυαλιά. Άλλος μπορεί να φοράει τα γυαλιά ανελλιπώς κι άλλος μπορεί να μην θέλει να τα φοράει, να οδηγήσει και να σκοτώσει άνθρωπο. Άλλος μπορεί να φορέσει φακούς επαφής και να πάθει μόλυνση στο μάτι κι άλλος μπορεί να αποφασίσει να κάνει επέμβαση με λέιζερ. Σε κάποιον η μυωπία μπορεί να συνεχίσει να αυξάνεται όσο μεγαλώνει, ενώ σε άλλους μετά τα σαράντα μειώνεται. Τι θέλω να πω με αυτό; Οι πιθανότητες μετά από μία διάγνωση είναι πάρα πολλές.
Αντίστοιχα, λοιπόν, μετά από μια ψυχιατρική ή οποιαδήποτε άλλη διάγνωση οι πιθανότητες είναι πάρα πολλές. Η εξέλιξη θα επηρεαστεί από την προσωπικότητα του ατόμου, από το αν θα είναι υποστηρικτικό το περιβάλλον του, από το αν θα βρει έναν καλό ειδικό που θα του ταιριάζει, από τις ευκαιρίες που μπορεί να έχει σε τομείς επαγγελματικούς, από την οικονομική του κατάσταση κ.τ.λ. Η εξέλιξη μπορεί να επηρεαστεί ακόμη και από το πώς αντιμετωπίζει η κοινωνία τη συγκεκριμένη εποχή αυτή τη διάγνωση.
Μία διάγνωση λοιπόν είναι ένα θέμα και κοινωνικό. Κάποτε η ομοφυλοφιλία θεωρείτο ασθένεια και υπήρξαν άνθρωποι που υποβλήθηκαν σε βίαιες θεραπείες, όπως ήταν ο χημικός ευνουχισμός. Ένα παιδί με δυσλεξία στα 1960 δεν θα είχε καμία ελπίδα να σπουδάσει, ενώ σήμερα έχοντας τη δυνατότητα να εξετάζεται προφορικά ακόμη και στις πανελλήνιες και στο πανεπιστήμιο, δεν θα παρεμποδιστεί τόσο από τη συγκεκριμένη δυσκολία.
Ακριβώς επειδή οι εποχές αλλάζουν και αλλάζουν μαζί και οι γνώσεις μας και οι πεποιθήσεις μας για τον άνθρωπο πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί όταν χαρακτηρίζουμε τον οποιοδήποτε. Πρέπει να προσέχουμε να μην του στερούμε την αξιοπρέπειά του, να μην τον στιγματίζουμε, να μην τον κρίνουμε παρασυρμένοι από κάποιο δικό μας στερεότυπο ή από την ημιμάθειά μας. Οι επιστήμες της Ψυχιατρικής και της Ψυχολογίας είναι οι πρώτες που οφείλουν να το κάνουν αυτό. Εξίσου σημαντικό είναι να το κάνουν και τα ΜΜΕ, που έχουν τη δύναμη να μεταφέρουν με μια τους πρόταση στερεότυπα, μηνύματα και πεποιθήσεις σε πολύ μεγάλο αριθμό αναγνωστών ή τηλεθεατών.
«Ο άνθρωπος είναι πάνω από κάθε διάγνωση» λέει συχνά η Βασιλεία Κατσαούνου, η ψυχολόγος και πολύ καλή μου συνεργάτρια, δίπλα στην οποία βλέπω πόσοι δρόμοι ανοίγονται όταν δεν κλείνουμε τρομοκρατημένοι τις πόρτες μπροστά στη δυσκολία του άλλου. Ή όπως έγραψε και ο Γιάννης Ρίτσος:
«Κάθε άνθρωπος έχει έναν ουρανό πάνω από την πληγή του»