Πρωτομαγιά 2017: Λίγο έξω από τα Φάρσαλα, στο χωριό Ασπρόγεια ξεκινούν να μαζεύονται αυτοκίνητα από νωρίς το πρωί. Ολόκληρες οικογένειες συρρέουν για προσκύνημα, βγάζουν τις σούβλες με τα αρνιά,οι μπύρες παγώνουν στα φορητά ψυγεία και κάποιος βάζει στο cd player παραδοσιακά για να ξεκινήσουν οι χοροί μέσα στο καταπράσινο τοπίο.
“Λένε ότι ήταν Εκκλησία, λένε πολλά. Εγώ ένα ξέρω. Ότι ήταν και είναι ιερός τόπος.” θα πει ο προσκυνητής στον κινηματογραφιστή Manoël Pénicaud.
Ο Ντουρμπαλή στα Φάρσαλα
Ο Τεκές του Ντουρμπαλή Σουλτάν ή αλλιώς Ιρενί Τεκές ιδρύθηκε σύμφωνα με πηγές το 1492. Ο ιδρυτής του, δερβίσης Ντουρμπαλή καταγόταν από το Ικόνιο της Μικράς Ασίας και μόλις έφτασε στο χωριό Ιρενί (ονομασία του χωριού Ασπρόγεια επί Τουρκοκρατίας) του παραχωρήθηκε η έκταση και το κτίσμα για να δημιουργήσει ένα νέο χώρο λατρείας, τον τεκέ (μοναστήρι του ισλαμικού μυστικισμού και του σουφισμού). Επίσης, σύμφωνα με πηγές, ο σημερινός τεκές χτίστηκε στα ερείπια ενός βυζαντινού ναού αφιερωμένου στον Άγιο Γεώργιο.
Στη σύντομη ταινία του Manoël Pénicaud ο “ξεναγός” του θα μας δείξει μία αγιογραφία του Αγίου Γεωργίου πάνω σε έναν τοίχο του τεκέ. “Ο Άγιος Γεώργιος αγαπιέται παντού” θα εξηγήσει. Ειδικά, στο μουσουλμανικό κόσμο ο πολεμιστής και μαχητής Άγιος Γεώργιος έχει περίοπτη θέση. Στην πορεία των αιώνων, ο τεκές θα επεκταθεί φέρνοντας στην ιδιοκτησία του τσιφλίκια και εκτάσεις από διάφορα χωριά των γύρω περιοχών.
Πολλοί περιηγητές και λογοτέχνες, μεταξύ των οποίων και ο Ανδρέας Καρκαβίτσας (1892) θα περιγράψουν στις εμπειρίες του, τη λειτουργία του τεκέ και το ρόλο του στην αρμονική θρησκευτική συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων. Ο αρχαιολόγος Frederick Hasluck θα καταγράψει το 1914 ότι μόλις πριν 20 χρόνια, το 1888 ζούσαν στον Τεκέ 55 δερβίσηδες και ότι η συνύπαρξη χριστιανών και μουσουλμάνων φαινόταν απολύτως φυσιολογική.
Την άνθιση και διατήρηση του τεκέ θα έρθει να διακόψει η κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η δημιουργία της Τουρκικής Δημοκρατίας. Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ θα κηρύξει παράνομες τις αδελφότητες Σούφι και τους Δερβίσηδες και θα τους κυνηγήσει ανελέητα. Τη σειρά των Οθωμανών στη διαχείριση και στη ζωή του Τεκέ θα αναλάβουν οι Αλβανοί Μπεκτασήδες. Ο Μπεκτασισμός κυριάρχησε στα Βαλκάνια και ειδικότερα στην Αλβανία όπου μέχρι σήμερα έχει μεγάλο αριθμό πιστών. Οι διάδοχοι του τεκέ θα κρατήσουν τα ηνία μέχρι και το 1973 όπου απεβίωσε ο τελευταίος Αλβανός μπαμπάς (ηγούμενος) της Μονής και ο τεκές θα περάσει σχεδόν στη λήθη.
Ο Τεκές σήμερα
Πλέον ελάχιστοι γνωρίζουν την παρουσία του Τεκέ ενώ ακόμα λιγότεροι ντόπιοι θυμούνται την ιστορία του. Αυτό που απομένει είναι το τέμενος (τζαμί)της μονής και οι τάφοι των ηγουμένων. Τόσο το τέμενος όσο και οι τάφοι διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση αφού Αλβανοί Μπεκτασί προσπαθούν να τους διασώσουν με τη βοήθεια αρχαιολόγων και συντηρητών. Το πρόβλημα της διατήρησης και της ανάδειξης του Τεκέ οφείλεται στο νομικό και ιδιοκτησιακό καθεστώς του. Ενώ ανήκει σε θρησκευτικό ίδρυμα της Αλβανίας (βακούφια), η Κτηματική Υπηρεσία Λάρισας έχει αναλάβει τη διαχείριση του. Οι διάφορες διαφωνίες μεταξύ των φορέων και οι νομικές δυστοκίες δεν έχουν επιτρέψει μέχρι στιγμής την αξιοποίηση του ποσού που στοχεύει στη συντήρηση του Τεκέ.
Τα τελευταία χρόνια ο Δήμος Φαρσάλων έχει βάλει ως προτεραιότητα τον Τεκέ και την ορθή συντήρηση του. Με τη βοήθεια ειδικών, ερευνά τις παραβιάσεις που γίνονται στο χώρο και προχωράει στις καταγγελίες έτσι ώστε να μην αλλοιωθεί η εικόνα του Τεκέ και να σωθεί πριν να είναι αργά. Παρόλα αυτά, ο στόχος του Δήμου είναι κάτι πολύ ανώτερο από την απλή συντήρηση ενός ιστορικού και θρησκευτικού μνημείου. Ο Δήμος βλέπει στον Τεκέ την ευκαιρία δημιουργίας ενός διεθνούς κέντρου μελέτης των λαών και των θρησκειών της Βαλκανικής των τελευταίων 5 αιώνων.
Ο Θεός δε ρωτάει τι είσαι
Πριν μπουν στο χώρο των ταφικών μνημείων, βγάζουν τα παπούτσια τους. Νέοι, μεγαλύτεροι σε ηλικία, μικρά παιδιά φιλάνε τους τάφος με τα πράσινα καλύμματα. Στον εξωτερικό χώρο, ο τάφος του Ντουρμπαλή Σουλτάν και η προτομή του Χατζή Μπεκτάς Βελί, ιδρυτή του Μπεκτασισμού, τον 13ο αιώνα. “Ο Μπεκτάς Βελί διάλεξε τα καλύτερα λουλούδια των θρησκειών και έφτιαξε τον μπεκτασισμό” θα πει ο ανεπίσημος ξεναγός με κοκκινισμένα μάγουλα. Φιλάνε την προτομή και ύστερα μπαίνουν στο τέμενος.
Ο κινηματογραφιστής Manoël Pénicaud και η ομάδα του επισκέφτηκαν τον Τεκέ του Ντουρμπαλή για να καταγράψουν αυτές τις στιγμές αγάπης και μοιράσματος την Πρωτομαγιά του 2017. Είχα την τύχη να παρακολουθήσω τη μικρού μήκους ταινία του στην Έκθεση “Κοινοί Ιεροί Τόποι” στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, τον περασμένο Ιανουάριο.
Μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο, ο πιστός που έχει αναλάβει χρέη ξεναγού λέει στην κάμερα “Όποιος είναι μέσα σε αυτό το ναό δε ρωτάει αυτόν που έρχεται, εσύ τί είσαι; Χριστιανός ή Μουσουλμάνος;”
Στην είσοδο, πάνω σε ένα δέντρο κρεμιέται μια πράσινη επιγραφή στα ελληνικά και στα αλβανικά “ Αξέχαστος να είσαι Ντουρμπαλί Σουλτάν Μπαμπά”. Μία μεγάλη σε ηλικία γυναίκα μπαίνει για να προσκυνήσει τον Άγιο Ντουρμπαλή “ Ο Ντουρμπαλή είναι Άγιος για εμάς, είναι Άγιος για όλους και είναι θαυματουργός.”
“Κάθε χρόνο έρχονται εδώ και οι χριστιανοί από τα γύρω χωριά. Προσκυνάνε, γιορτάζουμε το κουρμπάν (γιορτή) όλοι μαζί, καθαρίζουμε το χώρο. Φέτος, έπεφτε και το Πάσχα μαζί και δεν ήρθαν τόσοι πολλοί.” Στην είσοδο του τεκέ, είναι οι αγιογραφίες του Αλί, των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ, του Αγίου Δημητρίου και της Παναγίας.
Το προσκύνημα τελειώνει και η γιορτή ξεκινάει. Δεκάδες αρνιά για τις οικογένειες και για όσους έρθουν να προσκυνήσουν και να γιορτάσουν μαζί σερβίρονται στα πλαστικά τραπέζια. Την ώρα που γυρίζει τη σούβλα, ένας άλλος προσκυνητής θα μοιραστεί ένα κομμάτι της ζωής του με την κάμερα που τριγυρίζει στον τεκέ.
“Ο Θεός είναι για όλους. Δεν είναι μόνο δικός μου ή μόνο δικός σου. Εμείς είμαστε από Αλβανία. Η κόρη μου είναι 17 χρόνια βαφτισμένη και πάει στην Εκκλησία και πιστεύει και κοινωνάει. Και εγώ το ίδιο. Αλλά θέλει να έρχεται και εδώ. Κανείς και τίποτα δε μας υποχρεώνει να ερχόμαστε εδώ. Εγώ οδήγησα 300 χιλιόμετρα για να έρθω, άλλος ήρθε από Αλβανία, άλλος από Χαλκίδα.”
“Εγώ δε ρωτάω κανέναν αν είναι Χριστιανός ή Μουσουλμάνος. Τί με νοιάζει; Εάν τρώμε και πίνουμε μαζί, τι με νοιάζει; Έτσι έκανα μέχρι τώρα στη ζωή μου και έτσι θα συνεχίσω να κάνω.”