Ενώ η Ευρώπη εμφανίζεται άτολμη όσον αφορά τις μελλοντικές σχέσεις της με τις αφρικανικές χώρες, η συνεργασία μεταξύ αυτής της ηπείρου και του ομίλου χωρών Brics γίνεται όλο και πιο λειτουργική.
Η τελευταία σύνοδος κορυφής αυτής της ομάδας, που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής, ήταν αφιερωμένη στη συνεργασία με την Αφρική και τις ευκαιρίες που προσφέρει η νέα αφρικανική κοινή αγορά. Προφανώς οι δυνατότητές του έχουν υποτιμηθεί. Η σύνοδος κορυφής ανέφερε ξεκάθαρα ότι «η Αφρικανική Ηπειρωτική Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών (AFCTA) δημιουργεί ένα ευνοϊκό περιβάλλον για το εμπόριο και τις επενδύσεις στην Αφρική, ιδιαίτερα στην ανάπτυξη υποδομών. Οι χώρες Brics είναι αξιόπιστοι εταίροι για συνεργασία, εμπόριο και ανάπτυξη».
Έχοντας επικυρωθεί το 2019, η AfCFTA σκοπεύει να ξεπεράσει τους τελωνειακούς φραγμούς μεταξύ των αφρικανικών χωρών και να προωθήσει την οικονομική, νομισματική και αναπτυξιακή ολοκλήρωση για ολόκληρη την ήπειρο. Σήμερα αντιπροσωπεύει ήδη μια αγορά σχεδόν ενάμιση δισεκατομμυρίου ανθρώπων και ένα ακαθάριστο εγχώριο προϊόν 2.600 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Επίσης το 2024, η Αφρική θα λάβει ιδιαίτερη προσοχή από την Brics. Η προεδρία της ομάδας θα είναι από τη Βραζιλία, η οποία θα συντονίζει και τις δραστηριότητες της G20. Να θυμηθούμε ότι ήδη κατά την τελευταία σύνοδο κορυφής για το κλίμα στο Ναϊρόμπι, ο Πρόεδρος Λούλα είχε αγκαλιάσει τις θέσεις της Αφρικανικής Ένωσης για τη μείωση του χρέους, για την ανάγκη για μια πιο περιεκτική και «κατάλληλη για τον σκοπό» παγκόσμια χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική. Ο Celso Amorin, ειδικός σύμβουλος της βραζιλιάνικης προεδρίας για διεθνείς υποθέσεις και ένας από τους αρχιτέκτονες του Brics, δήλωσε επίσης ότι η Αφρική θα βρίσκεται στο επίκεντρο της εξωτερικής πολιτικής της Βραζιλίας. Δεν είναι μυστικό ότι το 2024 θα είναι μια χρονιά γεμάτη παγίδες για το αφρικανικό χρέος. Σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών που εδρεύσι στην Βασιλεία της Ελβετίας, το εξωτερικό χρέος έχει ήδη φτάσει το 30% του ΑΕΠ, το ένα τρίτο του οποίου κατέχεται από εμπορικές τράπεζες. Πάνω από διακόσια δισεκατομμύρια δολάρια χρεογράφων που λήγουν θα πρέπει να ανανεωθούν φέτος.
Το 2023, ο μέσος πληθωρισμός στην υποσαχάρια Αφρική ήταν 18% και η υποτίμηση των τοπικών νομισμάτων ήταν 20% έναντι του δολαρίου. Αυτή είναι η σημερινή εικόνα. Μετά τις αποτυχίες της Γκάνας, της Ζάμπια και της Αιθιοπίας, εννέα αφρικανικά κράτη αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες, δεκαπέντε σε υψηλό κίνδυνο και άλλα δεκατέσσερα με μέτριο κίνδυνο. Τα υψηλά επιτόκια και το ισχυρότερο δολάριο είναι ένα καταστροφικό μείγμα για τις φτωχές χώρες. Aπό την άλλη πλευρά, υπάρχουν χώρες που αναπτύσσονται σταθερά, όπως η Ουγκάντα που επισκεφθήκαμε πρόσφατα και η οποία έχει ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 6%.
Η Αφρική αποτελεί περίπου το 18% του παγκόσμιου πληθυσμού, ποσοστό που αναμένεται να αυξηθεί σε 25% έως το 2050. Στην υποσαχάρια περιοχή η μέση ηλικία είναι περίπου είκοσι έτη.
Η Αφρική κατέχει το 30% των ορυκτών πόρων του κόσμου και το 60% της αχρησιμοποίητης καλλιεργήσιμης γης του πλανήτη. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, το επίκεντρο των αφρικανικών εξαγωγών έχει μετατοπιστεί στην Κίνα και την Ινδία, με μείωση των μεριδίων για τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επομένως ο μεγάλος αγώνας προς την Αφρική βρίσκεται σε εξέλιξη, θυμίζοντας αυτόν του χρυσού των περασμένων αιώνων. Από αυτή την άποψη, οι διμερείς σύνοδοι κορυφής με τις αφρικανικές χώρες αυξάνονται. Μετά από αυτές με την Κίνα, τη Ρωσία και την Ιταλία, προγραμματίζονται άλλες με τη Σαουδική Αραβία, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Νότια Κορέα και την Ινδία.
Για να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη κινεζική επιρροή με την Πρωτοβουλία Belt and Road, τον νέο δρόμο του μεταξιού, αξίας ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων, η ΕΕ έχει ξεκινήσει το δικό της στρατηγικό επενδυτικό σχέδιο, το Global Gateway, το μισό από το οποίο κατανεμήθηκε στην αφρικανική ήπειρο (αντιστοιχεί σε περίπου εκατόν πενήντα δισεκατομμύρια ευρώ).
Οι αφρικανοί ηγέτες, ειδικά εκείνοι που εκφράζονται από την κοινωνία των πολιτών, γνωρίζουν ότι αυτό το αυξανόμενο ενδιαφέρον στοχεύει περισσότερο στις πρώτες ύλες παρά στην ανάπτυξη της ηπείρου. Ως εκ τούτου, θέλουν να δώσουν μεγαλύτερη σημασία στις σχέσεις με την Brics. Όλο και περισσότερες αφρικανικές χώρες θέλουν να είναι μέρος της. Σήμερα υπάρχουν η Νότια Αφρική, η Αίγυπτος και η Αιθιοπία, αλλά η Νιγηρία, η Σενεγάλη, η Αλγερία, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και άλλες θα ήθελαν επίσης να συμμετάσχουν.
Στην Αφρική γνωρίζουν ότι το Brics δίνει στις χώρες του Παγκόσμιου Νότου την ευκαιρία να διατυπώσουν τις δικές τους προτάσεις και να θέσουν τις δικές τους προτεραιότητες, μεταξύ άλλων στους τομείς τεχνολογίας. Η χρήση των τοπικών νομισμάτων στο εμπόριο θα πρέπει να δημιουργήσει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και εξοικονόμηση πόρων. Η αιγυπτιακή κυβέρνηση μόλις αποφάσισε τη χρήση των εθνικών νομισμάτων στο εμπόριο ως προγραμματική της προτεραιότητα.
Ας ελπίσουμε ότι μια μεγαλύτερη οικονομική ανεξαρτησία θα πρέπει να εγγυηθεί ένα παναφρικανικό σύστημα πληρωμών που έχει αναπτυχθεί από την Afreximbank, την τράπεζα εξαγωγών-εισαγωγών που γεννήθηκε με τις συμφωνίες Afcfta, στις οποίες θα πρέπει να ενταχθούν οι κεντρικές τράπεζες μέχρι το τέλος του 2024 και οι εμπορικές τράπεζες μέχρι το τέλος του 2025.
Μέσω της δράσης της AfCFTA και της Αφρικανικής Ένωσης, οι σχέσεις με τις BRICS θα αποκτήσουν συλλογικό, ηπειρωτικό χαρακτήρα. Ελπίζεται ότι οι Brics μπορούν να αποτελέσουν μια αποτελεσματική προστατευτική ομπρέλα για τις αφρικανικές χώρες έναντι εκείνων με πιθανές ληστρικές προθέσεις. Μια ελπίδα για ολόκληρο τον κόσμο, αν βγεί αληθινή, είναι ότι η νέα παγκόσμια οικονομική τάξη μπορεί να θεμελιωθεί μόνο στην πολυμερή προσέγγιση και σε μια νέα παγκόσμια οικονομική αρχιτεκτονική.
(1) Οι BRICS είναι ένας διεθνής πολιτικός οργανισμός των κορυφαίων αναδυόμενων αγορών, που αποτελείται προσώρας από πέντε χώρες: τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και τη Νότια Αφρική.