Μία σειρά τραγουδιών που δημιουργήθηκε από τον συνθέτη Δημήτρη Παπαδημητρίου και τον ποιητή Μιχάλη Γκανά, στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού εργαστηρίου του Ιδρύματος Ωνάση, «Η μουσική αγαπάει τον αυτισμό».
«Ένα παράθυρο μικρό», όπως τιτλοφορείται η συλλογή, με μελωδίες και στίχους που ανοίγουν ψυχή και νου στο φως, με τις ερμηνείες του Χρήστου Θηβαίου και της Βερόνικας Δαβάκη, ένα δώρο αγάπης σε έναν κόσμο βαθιά πληγωμένο και σε απόλυτη σύγχυση που πασχίζει να ισορροπήσει -με τον εαυτό του πρωτίστως.
Ο συνθέτης Δημήτρης Παπαδημητρίου μιλά στη HuffPost για την νέα συνάντηση του με τον Μιχάλη Γκανά, τον οποίον χαρακτηρίζει ως τον «πλέον ακαριαίο, ευθύβολο και υψηλής τάσης λογοτέχνη τραγουδιού»- για τη μουσική που με τη δύναμη της «μπορείς να ξεκλειδώσεις το συναίσθημα ενός παιδιού με -και χωρίς -αυτισμό», για τη συγκίνηση τις ώρες της ηχογράφησης, αλλά και για τους στίχους του υπέροχα τρυφερού «Μπαμπά που πάμε;».
Παράλληλα όμως, συνοψίζει χωρίς περιστροφές, τα αμείλικτα ηθικά ερωτηματικά που «προσέφερε ή επανέφερε», όπως σημειώνει, η πανδημία στην παγκόσμια κοινότητα.
Μαζί στη HuffPost και η Χριστίνα Παναγιωτάκου, υπεύθυνη Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Ιδρύματος Ωνάση, η οποία μεταξύ άλλων, αναφέρεται τόσο στο πρόγραμμα «Η μουσική αγαπάει τον αυτισμό», όσο και στις εμπειρίες της από αυτό.
-Μαζί -και πάλι- με τον ποιητή Μιχάλη Γκανά, αυτή τη φορά ανοίγοντας «Ένα παράθυρο μικρό». Η σχέση που έχουν τα παιδιά με διαταραχή αυτιστικού φάσματος με τη μουσική, ποια είναι; Χρειάστηκε να λάβετε υπόψιν σας κάποια δεδομένα ή η δύναμη της είναι εξ ορισμού αφοπλιστικά δυνατή;
Γιατί η Μουσική είναι μορφή επικοινωνίας αρχετυπική, πρωτόγονη. Πριν τη γλώσσα επικοινωνεί πλήρως με όλα τα έμβια μεταφέροντας μόνο επικοινωνιακές πληροφορίες με ηχητική κωδικοποίηση: κωδικοποίηση της αρμονίας του κόσμου, της ηθικής μας προσέγγισης προς τον ακροατή, κι ενός περιεχομένου στην βαθιά του υπόσταση, χωρίς το σχήμα και την ύλη του. Μπορείς λοιπόν μέσα από τη δύναμη της μουσικής να ξεκλειδώσεις το συναίσθημα ενός παιδιού με -και χωρίς -αυτισμό και σαν Δούρειος Ίππος να βρεθείς «πίσω από τα τείχη», να αγκαλιάσεις μοναδικά τη ψυχή του.
Έχει άρα τεράστια σημασία τί θα μεταφέρεις σε αυτόν τον απίθανα ευαίσθητο κόσμο, άπαξ και παρακάμψεις τα τείχη αυτά. Δεν αρκεί η Μουσική, το ερώτημα είναι «Ποια μουσική». Ο λόγος μαζί με το μουσικό περιεχόμενο είναι η ευθύνη μας. Ο Μιχάλης Γκανάς είναι ο πλέον ακαριαίος, ευθύβολος και υψηλής τάσης λογοτέχνης τραγουδιού.
-Οι στίχοι που σας συγκίνησαν περισσότερο;
Οι στίχοι του Μιχάλη Γκανά είναι παιδοχειρουργικής ακρίβειας. Γιατί μπόρεσε να απευθύνεται στα παιδιά με τα ελάχιστα γλωσσικά όπλα για να μεταφέρει άδηλα το πιο αποτελεσματικό μήνυμα. Όταν έγραψε το «Ένα κι ένα κάνουν δύο» με απεύθυνση τα παιδιά με αυτισμό, με μοναδική ευαισθησία τα προσκάλεσε να αναγνωρίσουν τα μέρη του σώματός τους. Όμοια και όλα τα άλλα. Το «Θυμώνω - Ξεθυμώνω» που με αξιοθαύμαστη παιδική αμεσότητα δίνει μια εναλλακτική προσέγγιση στη διαχείριση ενός δύσκολου συναισθήματος.
Το «Γειά σου Φίλε» αυτονόητο κλπ. Όμως εμένα με γονάτισε κυριολεκτικά με το «Μπαμπά που πάμε;» πού κατέγραψε μια φανταστική συνομιλία γονέων και παιδιού με αυτισμό, συνομιλία που δεν γίνεται φυσικά αλλά υπάρχει διαρκώς στον αέρα. Μια διαδικασία αναγνώρισης από την πλευρά του παιδιού της διαφορετικότητάς του που λαμβάνει τις απαντήσεις που αναζητά και δύναμη μέσα από την αγάπη της οικογένειας.
“Είναι σπάνιο να μπορεί κάποιος να πει τα χαρούμενα τραγούδια, τα ανοιχτόκαρδα χωρίς να τα κάνει αφελή, αντίθετα να τα κάνει να απογειωθούν”
Αλλά και το «Ένα Παράθυρο Μικρό» που με παιδικό τρόπο φωτογραφίζει το τεράστιο αυτό θέμα και υπογραμμίζει πόσο σημαντικό είναι να αλλάξουμε εμείς τη δική μας οπτική και να εμβαθύνουμε τις γνώσεις μας για τον αυτισμό. Πέραν του ότι είναι για μένα ίσως ένα από τα καλύτερα τραγούδια μου.
-Ποιες κατευθύνσεις δώσατε στον Χρήστο Θηβαίο και στη Βερόνικα Δαβάκη πριν από την ηχογράφηση; Τι τους ζητήσατε προτού μπουν στο στούντιο;
Στο τραγούδι που λένε και οι δύο κάναμε διάνα: Ο Χρήστος είναι μια μοντέρνα βαθιά φωνή, γεμάτη ρωγμές και βιωμένο πόνο. Η Βερόνικα είναι η τραγουδίστρια που μπορεί και ταξιδεύει κβαντικά από τον πόνο στην χαρά και πάλι πίσω. Οι φωνές τους στο δρόμο προς την ψυχή του ακροατή δεν σταματούν πουθενά. Πέραν αυτού είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι και ευφυείς καλλιτέχνες. Δεν χρειάστηκε να πω σχεδόν τίποτε.
Το πρόβλημα ήταν πώς να τιθασεύσουν την προσωπική τους συγκίνηση στην διάρκεια της ηχογράφησης. Στα χαρούμενα τραγούδια η Βερόνικα Δαβάκη απλά έβαλε το πόδι της στο γκάζι. Είναι σπάνιο να μπορεί κάποιος να πει τα χαρούμενα τραγούδια, τα ανοιχτόκαρδα χωρίς να τα κάνει αφελή, αντίθετα να τα κάνει να απογειωθούν.
-Έχω την αίσθηση ότι σας άφησα στον «Μόμπυ Ντικ» και σας βρίσκω ξανά τώρα. Πώς ήταν για εσάς οι 13 μήνες της πανδημίας;
Ο Μόμπυ θα ξαναπάει το χειμώνα. Εν τω μεταξύ όμως πανηγυρίσαμε πολλά χαρούμενα γεγονότα που επισκίασαν κατά πολύ τον κόβιντ. Η γέννηση του παιδιού μας και η σύνθεση και ηχογράφηση νέων σημαντικών έργων και των δύο μας ήταν και είναι αποτελεσματικότατη βοήθεια.
-Μιλώντας τότε στη HuffPost κάνατε λόγο για τον «από-μαγευμένο και ξε-θεωμένο σύγχρονο άνθρωπο που ζητά ακόμα τις ίδιες απαντήσεις στο μεταφυσικό, το παράλογο, το όνειρο, το εκτός ορίων». Εντωμεταξύ όμως, ο κόσμος γύρισε ανάποδα. Ποια είναι η εκτίμηση σας για το άμεσο μέλλον;
Η πανδημία επέφερε σε παγκόσμιο επίπεδο αναμφισβήτητες καταστροφές, όμως προσέφερε ή επανάφερε και ηθικά ερωτηματικά που συγκλονίζουν.
Και είδα με έκπληξη σε παγκόσμιο επίπεδο τις ίδιες “μη απαντήσεις” ή την ίδια αναλγησία από τον Άνθρωπο.
1) Πώς και ποιοι επέλεξαν ποιος θα έχει πιθανότητα να ζήσει και ποιος θα πεθάνει σίγουρα στις υπερπλήρεις ΜΕΘ των νοσοκομείων στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες; Πώς αυτό νομιμοποιείται εν τοις πράγμασιν και πώς δεν το συζητήσαν καν έκτοτε οι κοινωνίες της Ευρώπης; Ευτυχώς στην Ελλάδα δεν φτάσαμε ποτέ σε αυτό το σημείο.
2) Πώς πλουσιότερα κράτη αγόρασαν και υφάρπαζαν εμβόλια από φτωχότερα (και ήδη σε αυτά εμβολιάσθηκαν όλοι); Είναι αποδεκτή αυτή η λογική;
3) Τώρα που παρελκύει η (συχνά άτακτος) φυγή από το σπίτι, πόσο συμμετέχει στην κοινωνική ψυχική υγεία η συνδιαλλαγή με τους καλούς φίλους), τους άγνωστους συμπολίτες (πολύ περισσότερο από ότι νομίζαμε) και πόσο λιγότερο θα θέλαμε να βλέπουμε υποχρεωτικά τους οικείους μας;
4) Μήπως ανέκαθεν η δουλειά μας γινόταν από το σπίτι και δεν το ξέραμε; Και μήπως το γραφείο εξυπηρετεί κυρίως άλλα πράγματα περισσότερο;
5) Η υγεία του λαού προέχει ή η οικονομία της κοινωνίας; Πού είναι η διαχωριστική γραμμή;
6) Πόσο συνεισέφερε ο πανδημικός φόβος στην αποδοχή μέτρων καταστολής, βίας και περιορισμού του απορρήτου των προσωπικών δεδομένων;
7) Πόσο άγεται και φέρεται ο όχλος από ψευδείς ειδήσεις, θεωρίες συνωμοσίας και ανομολόγητη και μη εκφρασμένη, κρυμμένη οργή;
8) Μήπως για πρώτη φορά και για πολύ λίγο υπήρξε όντως η Ανθρωπότητα; Ο κάθε λαός και ο κάθε άνθρωπος ένοιωσε για πρώτη φορά ότι ανήκει σε Μία Ενότητα;
Μέχρι να βρεθούν τα εμβόλια και πριν ακόμα μπει στο τραπέζι το εμπορικό κέρδος είμασταν μια γροθιά, ο Άνθρωπος εναντίον της Παγκόσμιας απειλής. Μετά όταν το εμβόλιο διατιμήθηκε, αμέσως γίναμε πάλι πλούσιοι και φτωχοί λαοί.
Υποθέτω και άλλες δεκάδες σκέψεις έχουν δημιουργηθεί. Στην Ελλάδα ευτυχώς και μέχρι στιγμής τα πράγματα αυτά ελέγχονται. Καμιά όμως είδηση από το μέτωπο μια νέας υπέροχης μαγείας στη Ζωή.
Χριστίνα Παναγιωτάκου: Ένα CD που απευθύνεται σε όλα τα παιδιά
- Ποια είναι τα συμπεριφορικά χαρακτηριστικά ενός παιδιού στο φάσμα του αυτισμού;
Το προφίλ κάθε παιδιού με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) είναι διαφορετικό και αυτό αποτελεί από μόνο του μία σημαντική πρόκληση. Λόγω της πολυπλοκότητας αυτής, κάποια παιδιά μπορεί να είναι πολύ ευφυή και άλλα μπορεί να παρουσιάζουν κοινωνικά και συναισθηματικά ελλείμματα, όπως και δυσκολίες μάθησης. Τα περισσότερα παιδιά με ΔΑΦ αντιμετωπίζουν δυσκολίες σε επίπεδο επικοινωνίας και κατανόησης, στη διαχείριση των συναισθημάτων τους -κυρίως, του άγχους- και στην επεξεργασία των αισθητηριακών ερεθισμάτων.
Αυτό που έχει σημασία να τονιστεί είναι ότι με έγκαιρη και έγκυρη παρέμβαση, το παιδί με αυτισμό μπορεί να έχει μια πολύ καλή εξέλιξη στο δυναμικό του. Για αυτό, είναι σημαντικό οι γονείς να απευθύνονται νωρίς στους ειδικούς, όταν εντοπίζουν δυσκολίες στην αναπτυξιακή εξέλιξη των παιδιών.
- Πώς ένα CD με τραγούδια και μελωδίες μπορεί να αποτελέσει αφορμή για δημιουργικό παιχνίδι στο σπίτι και στο σχολείο;
Πρόκειται για ένα CD που απευθύνεται σε όλα τα παιδιά, με και χωρίς Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. Και η μουσική με τους στίχους αποτελεί αφορμή για να συζητήσουμε μουσικά μαζί τους «πώς να είμαι φίλος», τι χρειάζεται για τη διαχείριση των συναισθημάτων, ενώ δύο μουσικές συνθέσεις απευθύνονται στους «μεγάλους». Οι δημιουργοί Δημήτρης Παπαδημητρίου και Μιχάλης Γκανάς προσέγγισαν το θέμα με μεγάλη ευαισθησία, ενώ ο Χρήστος Θηβαίος, η Βερόνικα Δαβάκη και η Ρόζη Μαστροσάββα με την παιδική χορωδία Rosarte έβαλαν όλοι μαζί, με τις ερμηνείες τους, μια ιδιαίτερη μουσική σφραγίδα σε αυτή την τόσο μοναδική συλλογή. Θα πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι το CD περιλαμβάνει δύο συνθέσεις των συνεργατών του εργαστηρίου, σε μουσική από τον σαξοφωνίστα της ομάδας Guido de Flaviis και στίχους από την παιδαγωγό Τζίνα Παπαμιχαήλ.
Έτσι, δημιουργήθηκε μια μουσική συλλογή που είτε λειτουργεί καθαρά ψυχαγωγικά, είτε γίνεται αφορμή για παιχνίδι και γνώση εντός ενός εκπαιδευτικού πλαισίου. Πριν από την αναπόφευκτη αναστολή των διαπροσωπικών επαφών λόγω της πανδημίας, είχαμε την ευκαιρία να εντάξουμε για μεγάλο χρονικό διάστημα τα τραγούδια του CD στο εργαστήριο «Η μουσική αγαπάει τον αυτισμό».
Εκεί, οι γονείς μοιράστηκαν μαζί μας την εμπειρία τους, με τις μελωδίες και τους στίχους να τους συνοδεύουν στο σπίτι, ενώ τα παιδιά εκδήλωσαν την επιθυμία να συνεχίσουν μαζί μας το μουσικό τους ταξίδι.
Μια μητέρα που συμμετείχε στο εργαστήριο μας ανέφερε χαρακτηριστικά ότι το πέρασμα από τη λεωφόρο Συγγρού με το αυτοκίνητο πάντα σηματοδοτεί μια ευχάριστη στιγμή για τον γιο της, καθώς «εκεί μέσα», στο κτίριο της Στέγης, «έχει μουσική».
Με αφορμή την κυκλοφορία του CD, έχουμε προγραμματίσει μια διαδικτυακή συνάντηση στις 21 Απριλίου. Η μουσικοθεραπεύτρια Πόλα Νομικού, υπεύθυνη του τμήματος μουσικοθεραπείας της ΕΛΕΠΑΠ Αθηνών, θα μοιραστεί εμπειρία, γνώσεις και ιδέες για τους τρόπους που η μουσική αυτή συλλογή μπορεί να αποτελέσει αφορμή για δημιουργικό παιχνίδι, επικοινωνία και έκφραση συναισθημάτων στο σπίτι και στο σχολείο.
Η συνάντηση απευθύνεται σε γονείς παιδιών με και χωρίς ΔΑΦ, εκπαιδευτικούς και θεραπευτές, ενώ όσοι επιθυμούν να το παρακολουθήσουν μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή εδώ.
Η συμμετοχή είναι δωρεάν και οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να κατεβάσουν το CD από την ιστοσελίδα https://www.onassis.org/el/whats-on/webinar-cd-a-small-window/digital-material-cd-a-small-window
Το λινκ του εργαστηρίου https://www.onassis.org/el/whats-on/webinar-cd-a-small-window
Η φόρμα δήλωσης συμμετοχής: https://form.jotform.com/210842444449356
- Ποια είναι η πιο πολύτιμη εμπειρία σας από το πρόγραμμα που πραγματοποιείται από το 2013 στην Αθήνα και σε πόλεις της περιφέρειας;
Το πρόγραμμα «Η μουσική αγαπάει τον αυτισμό» είναι ένα από τα μακροβιότερα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ιδρύματος Ωνάση. Ξεκίνησε το 2013 και, πέρα από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, έχει ταξιδέψει σε 36 πόλεις της Ελλάδας, με 2.700 συμμετέχοντες -γονείς και παιδιά με και χωρίς ΔΑΦ, εκπαιδευτικούς, θεραπευτές-, έχοντας ζήσει συγκινητικές στιγμές στα πολυάριθμα εργαστήρια του προγράμματος, που ενημερώνει, ευαισθητοποιεί και εκπαιδεύει μέσα από τη μουσική και το παιχνίδι.
Ενδεικτικά αναφέρω έναν μικρό μας μαθητή, που έχει πλέον παρακολουθήσει το εργαστήριο «Η μουσική αγαπάει τον αυτισμό» τέσσερις φορές. Στις πρώτες συναντήσεις δεν ήθελε να μπει στην αίθουσα, αλλά με την υπομονή της μητέρας του και με συστηματική παρακολούθηση γνωρίζει πλέον όλα τα τραγούδια και ανυπομονεί να έρθει και πάλι στη Στέγη να συμμετάσχει.
Για πολλά από τα παιδιά, το εργαστήριο έγινε η αφορμή να ασχοληθούν με τη μουσική, δίχως ο στόχος να είναι πάντα η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, αλλά κυρίως η απελευθέρωση και η έκφραση του συναισθήματος μέσα από τη μουσική.
Για εμάς, κάθε στιγμή είναι πολύτιμη όταν ένα παιδί βρίσκει την ασφάλεια να εκφραστεί μέσα από τη μουσική με κίνηση ή τον λόγο, όταν απλώνει το χέρι για να συμμετάσχει στα ομαδικά παιχνίδια, όταν οι γονείς γίνονται όλοι μαζί μια παρέα που συνεχίζουν να έχουν επαφές και εκτός του εργαστηρίου, όταν μας μεταφέρουν ότι τα τραγούδια του CD γίνονται αφορμή για δημιουργική αλληλεπίδραση και απασχόληση στο σπίτι.