Από την Παρασκευή 7 μέχρι και την Κυριακή 9 Ιουνίου θα πραγματοποιηθεί στην Στέγη Ιδρύματος Ωνάση (και ένα μέρος του στο Παλαιό Χρηματιστήριο Αθηνών) το «Tectonics Athens 2019». Πρόκειται για το «περιοδεύον» φεστιβάλ σύγχρονης και πρωτοποριακής μουσικής που ιδρυτής του είναι ο Ισραηλινός κορυφαίος διευθυντής ορχήστρας – και δεξιοτέχνης του βιολιού ο οποίος επιδίδεται στον αυτοσχεδιασμό ως εκτελεστής – Ilan Volkov που, αφού καταξιώθηκε διεθνώς ως μαέστρος σε πολύ νεαρή ηλικία, το ’13 ένιωσε έτοιμος να ιδρύσει ένα φεστιβάλ διαφορετικό από τα περισσότερα άλλα. Επίκεντρο του Tectonics είναι οι νέες διαστάσεις και τάσεις της συμφωνικής μουσικής – και σε μικρότερο βαθμό της μουσικής δωματίου – αν και διευρύνεται συνεχώς προς περισσότερα ιδιώματα αλλά και περισσότερο ή λιγότερο avant garde μορφές μουσικής έκφρασης. Ο Ilan Volkov προσπαθεί κάθε φορά το Tectonics να πραγματοποιείται σε διαφορετική πόλη και χώρα τουλάχιστον από την αμέσως προηγούμενη θέλοντας έτσι να αναδείξει τον όντως πλουραλιστικό και διεθνιστικό χαρακτήρα του. Στην Αθήνα έχει ήδη συν-διοργανωθεί από την Στέγη Ιδρύματος Ωνάση για πρώτη φορά πριν δύο χρόνια και η απήχηση του και οι θετικές εντυπώσεις που άφησε ήταν τέτοιες ώστε τώρα επιστρέφει για μιαν ακόμα πραγματοποίηση του.
Η σημαντικότερη εκδήλωση κάθε διοργάνωσης του Tectonics είναι η συναυλία μίας συμφωνικής ορχήστρας της χώρας στην οποία πραγματοποιείται η οποία – υπό την διεύθυνση φυσικά του Ilan Volkov – παρουσιάζει έργα σύγχρονης μουσικής, παλαιότερα ή νέα και ειδικά γραμμένα για το φεστιβάλ. Στο «Tectonics Athens 2019» η συναυλία αυτή θα πραγματοποιηθεί στην κεντρική σκηνή της ΣΙΩ το Σάββατο στις 20.30 με την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της ΕΡΤ να παρουσιάζει πέντε συνολικά έργα. Κεντρική θέση ανάμεσα στα τελευταία έχει σίγουρα το «Epexēgēsis» του Σουηδοϊσραηλινού συνθέτη Dror Feiler σε κείμενο του Ghayath Almadhoun, ένα έργο για ορχήστρα, ξύλινα πνευστά και ηλεκτρονικά (εκτελεστής αμφοτέρων θα είναι ο ίδιος ο δημιουργός) και ανδρική φωνή, πιο συγκεκριμένα αυτή του Blixa Bargeld, ηγέτη του θρυλικού γερμανικού πρωτοποριακού/πειραματικού γκρουπ Einstürzende Neubauten αλλά και, με την ιδιότητα του κιθαρίστα, μόνιμου «δεξιού χεριού» του Nick Cave στην μπάντα η οποία τον συνοδεύει, τους Bad Seeds!
O Dror Feiler είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα και ξεχωριστή περίπτωση συνθέτη αλλά και ανθρώπου. Παιδί αριστερών Ισραηλινών ακτιβιστών υπέρ των Παλαιστινίων που ακολούθησε το παράδειγμα τους και έτσι αναγκάστηκε να εγκαταλείψει νεότατος το Ισραήλ, να μετοικήσει στην Σουηδία όπου σπούδασε μουσική και ζει έκτοτε. Εκτός από τη σύνθεση ασχολείται επίσης – σε συνεργασία με την Σουηδή εικαστικό σύζυγο του – με εγκαταστάσεις και το πολύ έντονο πολιτικό υπόβαθρο ενός πολύ μεγάλου μέρους του έργου του εκδηλώθηκα ακόμα πιο ξεκάθαρα όταν ήταν υποψήφιος με το Αριστερό Κόμμα στις εκλογές του ’10 καθώς επίσης φυσικά και με την ενεργό συμμετοχή του στις νηοπομπές που μετάφεραν βοήθεια προς την αποκλεισμένη από το Ισραήλ Γάζα. Συνομίλησα με τον δημιουργό που τον Αύγουστο θα συμπληρώσει τα εξήντα οκτώ χρόνια του για το Tectonics, ειδικότερα την συμμετοχή του σε αυτό αλλά προφανώς και την διαμάχη Ισραήλ – Παλαιστίνης.
Πόσα κοινά με τον εαυτό σας βρίσκετε στην προσέγγιση του Ilan Volkov στην μουσική και στον τρόπο που λειτουργεί ως διευθυντής ορχήστρας, εκτελεστής, αυτοσχεδιαστής και συνθέτης, πέραν φυσικά του προφανούς γεγονότος ότι αμφότεροι είστε Ισραηλινοί;
Λατρεύω το γεγονός ότι, όπως ακριβώς και εγώ, ο Ilan Volkov ασχολείται με πολλά διαφορετικά μεν ιδιώματα που όμως όλα τους μας προκαλούν να αναθεωρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την μουσική αλλά και το πως την ακούμε. Αυτό είναι εντελώς ανεξάρτητο από το ότι και οι δύο είμαστε Ισραηλινοί, θα ίσχυε ανεξάρτητα από τις εθνικότητες μας.
Πόσο σημαντικό θεωρείτε το Tectonics και για ποιο λόγο; Πώς αισθάνεστε για την συμμετοχή σας στην επόμενη διοργάνωση του; Εχει κάποια ιδιαίτερη σημασία για εσάς και το διαφοροποιεί από άλλες διοργανώσεις του το ότι θα πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα ή θα ήταν το ίδιο οπουδήποτε και αν γινόταν;
Πιστεύω ότι η ιδέα του Tectonics είναι πολύ σημαντική, είναι η ιδέα της θεώρησης των διαφόρων ιδιωμάτων ως ισοδύναμων και τα οποία τελικά συναποτελούν αυτό που λέμε μουσική σήμερα. Η μουσική που παρουσιάζεται σε κάθε μία διοργάνωση του Tectonics βασίζεται, κατά τη γνώμη μου, στον τρόπο που εκφράζεται μουσικά κάθε τόπος παρά σε οποιοδήποτε ιδίωμα. Το γεγονός ότι μια ορχηστρική σύνθεση μου θα παιχτεί στην Ελλάδα έχει σημασία για εμένα γιατί θα συμβεί σε ένα νοτιοευρωπαϊκό/Μεσογειακό πολιτιστικό και μουσικό περιβάλλον αντί στο αντίστοιχο βορειοευρωπαϊκό/σκανδιναβικό όπου είχε παιχτεί πριν. Περιμένω και εγώ ο ίδιος για να δω πόσο διαφορετικό θα είναι το «Epexegesis» όταν παιχτεί στην χώρα που έδωσε στην σύγχρονη μουσική δύο φυσιογνωμίες του μεγέθους των Γιάννη Χρήστου και Ιάννη Ξενάκη.
Πείτε μου κάποια περισσότερα πράγματα για το συγκεκριμένο έργο. Το συνθέσατε ειδικά για το Tectonics ή απλά αποφασίσατε να το παρουσιάσετε για πρώτη φορά εδώ; Και πώς καταλήξατε στην ελληνική λέξη «Επεξήγησις» για τίτλο και γιατί;
Ναι, το έργο γράφτηκε ειδικά για το Tectonics. Οταν συνθέτω άλλοτε ξεκινώ με έναν τίτλο, άλλοτε αυτός προκύπτει κατά την διάρκεια της συνθετικής διαδικασίας και άλλοτε, αφού το έργο έχει πια ολοκληρωθεί, «απαιτεί» έναν συγκεκριμένο τίτλο. Σε αυτή την περίπτωση η μουσική, με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, απαιτούσε τον τίτλο «Epexegesis», την αρχαία ελληνική λέξη που σημαίνει ότι ενώ κάτι έχει ήδη εξηγηθεί δίνεται μια επιπλέον εξήγηση για αυτό. Αν και δεν μας λείπουν οι εξηγήσεις για το γιατί ο κόσμος είναι έτσι όπως είναι, διαμάχες, πόλεμοι, κατοχές τόπων από κάποιους στους οποίους δεν ανήκουν, πείνα, η απειλή της κλιματολογικής αλλαγής κ.λπ., η τέχνη πάντα θα έχει την τόσο σημαντική αποστολή του να δίνει αυτή την επιπλέον «εξήγηση». Οταν ολοκλήρωσα τη σύνθεση, με δεδομένο ότι το Tectonics θα γινόταν στην Αθήνα και έχοντας κατά νου την αρχαία ελληνική φιλοσοφική παράδοση του να προσπαθείς να εξηγείς τον κόσμο ξανά και ξανά αλλά κάθε φορά με ένα νέο τρόπο, η λέξη «Επεξήγησις» ήρθε στο μυαλό μου και απαίτησε να είναι ο τίτλος.
Οπως αντιλαμβάνομαι, καθώς το κείμενο του έργου είναι γραμμένο από έναν Σουηδοπαλαιστίνιο, το θέμα του είναι το ισραηλοπαλαιστινιακό ζήτημα. Θα λέγατε λοιπόν ότι είναι ένα πολιτικό έργο ή περισσότερο ασχολείται με τα ανθρωπιστικά θέματα και συνέπειες της διαμάχης;
Το κείμενο έχει γραφτεί από έναν Σουηδοπαλαιστινιοσύριο ποιητή και έχει να κάνει τόσο με το ισραηλοπαλαιστινιακό ζήτημα όσο και με τον πόλεμο στην Συρία. Για εμένα το κείμενο είναι επίσης η «ποιητική επεξήγηση» πραγμάτων που μας έχουν εξηγηθεί πολλές φορές, σε κείμενα για παράδειγμα των Γιάννη Ρίτσου, Cezar Vallejo και Yitzhak Laor. Κατά τη γνώμη μου δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις τα ανθρωπιστικά θέματα και συνέπειες οποιασδήποτε διαμάχης χωρίς να γίνεις πολιτικός, δίχως να διατυπώσεις συγκεκριμένη πολιτική θέση και πρόταση.
Το έργο σας αυτό είναι ένα μια νέα, σύγχρονη εκδοχή της συμφωνικής σύνθεσης ή είναι απλά σύγχρονη μουσική που, ανάμεσα σε άλλα μέσα, χρησιμοποιεί επίσης την συμφωνική ορχήστρα;
Δεν είναι συμφωνικό έργο αλλά μια σύνθεση για μεγάλη ορχήστρα. Για εμένα ο όρος συμφωνικό παραπέμπει σε μια μουσική φόρμα η οποία δεν έχει καμία σχέση με τα ορχηστρικά έργα μου.
Η συνεργασία σας με τον Blixa Bargeld είναι πραγματικά αναπάντεχη, αν όχι παράδοξη. Δύσκολα βρίσκει κανείς κοινά στοιχεία ανάμεσα σε εσάς και εκείνον, τόσο σαν μουσικούς όσο και ως ανθρώπους. Επίσης, εξαιτίας τόσο της δουλειάς του με τους Einstürzende Neubauten όσο και με τους Bad Seeds του Nick Cave, οι περισσότεροι τον θεωρούν έναν μοναδικό, εξαιρετικά ευρηματικό κιθαρίστα παρά ερμηνευτή. Τι σας έκανε λοιπόν να επιλέξετε εκείνον γα να αποδώσει το φωνητικό μέρος και όχι έναν «αληθινό» τραγουδιστή;
Η συνεργασία μας δεν εκπλήσσει όσους έχουν παρακολουθήσει την διαδρομή αμφοτέρων μας. Εχουμε συνεργαστεί αρκετές φορές τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια μεταξύ των οποίων στο project «Execution Of Precious Memories» που ξεκίνησε το ’94 στο Βερολίνο, συνεχίστηκε το ’98 στο Τόκιο και ολοκληρώθηκε το ’98 στην Στοκχόλμη. Η πιο πρόσφατη συνεργασία μας ήταν το ’16 σε ένα ντοκιμαντέρ μικρού μήκους με θέμα εμένα και το έργο μου που γύρισε κατόπιν ανάθεσης του ARTE TV . Ο Blixa Bargeld είναι σπουδαίος performer, ερμηνευτής και ισορροπιστής/ακροβάτης της φωνής και δεν θα μπορούσα να είμαι περισσότερο ευτυχής για το ότι είναι ο ερμηνευτής στο «Epexegesis». Και με την ευκαιρία, δεν ξέρω τι είναι «αληθινός» τραγουδιστής όπως ακριβώς και δεν ξέρω τι είναι «αληθινή» μουσική! (γέλια)
Τόσο τα ξύλινα πνευστά όσο και τα ηλεκτρονικά σας παίζουν τόσο σημαντικό ρόλο στο έργο όσο και η ορχήστρα; Ποια είναι η σχέση τους με το ορχηστρικό σύνολο;
Τα πνευστά και τα ηλεκτρονικά μου είναι μέρος της σύνθεσης αλλά όχι τόσο σημαντικό όσο το ορχηστρικό. Εντάσσονται στον συνολικό ήχο και σκοπός τους είναι να λειτουργήσουν ως μια υποσυνείδητη «αντίστιξη» στο κείμενο και τη φωνή του Blixa.
Γιατί αλήθεια το συγκεκριμένο έργο την συγκεκριμένη στιγμή; Πιστεύετε ότι έχουμε εισέλθει σε ένα νέο κεφάλαιο του ισραηλοπαλαιστινιακού θέματος;
Το «Epexegesis» είναι τμήμα μιας σειράς έργων που συνθέτω εδώ και αρκετά χρόνια, όταν κατάλαβα ότι είχε έρθει η στιγμή να συνθέσω έργα για φωνή, ορχήστρα, πνευστά και ηλεκτρονικά. Δεν υπάρχει κάποιος συγκεκριμένος λόγος, πολιτικός ή άλλος, που το έγραψα τώρα. Απλά είχα μια συνθετική ιδέα και βρήκα ένα σπουδαίο κείμενο αλλά και έναν μαέστρο ο οποίος ήθελε να το διευθύνει. Αφού πάντως με ρωτάς να πω ότι δεν νομίζω πως αρχίζει κανένα νέο κεφάλαιο, η ισραηλινή κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών συνεχίζεται και δυστυχώς οι πιθανότητες για δίκαιη λύση και ειρήνη γίνονται ολοένα και λιγότερες. Η διεθνής κοινότητα ανέχεται το να παραβιάζει το Ισραήλ την διεθνή νομοθεσία και τη συνθήκη της Γενεύης και αυτό μεταθέτει την ευθύνη για το τι συμβαίνει στην ανατολική Μεσόγειο σε όλους μας, σε καθέναν και καθεμία συνειδητό/ή άντρα και γυναίκα, είτε ζει στην περιοχή είτε αλλού στην Ευρώπη.
Πιστεύετε ότι οι πράξεις και η συμπεριφορά του Ισραήλ τα τελευταία χρόνια έκαναν την κατάσταση καλύτερη ή χειρότερη;
Το Ισραήλ δεν συμμορφώνεται με τις αποφάσεις του ΟΗΕ και, όπως προανέφερα, εξακολουθεί να παραβιάζει το διεθνές δίκαιο και τη συνθήκη της Γενεύης σε καθημερινή βάση. Αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη κυρώσεων εναντίον του από τον ΟΗΕ αλλά και την ΕΕ, δεν μπορεί παρά να επιδεινώνει διαρκώς την κατάσταση.
Το πολιτικό στοιχείο έχει κεντρική θέση στο σύνολο του έργου σας ή σας ενδιαφέρουν εξίσου και άλλες εκφάνσεις της ανθρώπινης ύπαρξης και μεγάλα ζητήματα της ανθρωπότητας;
Δεν πιστεύω ότι μπορείς να διαχωρίσεις την πολιτική από οποιαδήποτε άλλη έκφανση της ανθρώπινης ύπαρξης.
Θεωρείτε τον εαυτό σας Εβραίο που απλά συμβαίνει να ζει στην Σουηδία ή αντίστοιχα Σουηδό ο οποίος απλά συνέβη να γεννηθεί στο Ισραήλ;
Θεωρώ τον εαυτό μου Εβραίο ο οποίος όμως ανατράφηκε εντός μιας ριζοσπαστικής αριστερής εβραϊκής/ισραηλινής κουλτούρας. Επέλεξα να εγκαταλείψω το Ισραήλ όταν ήμουν είκοσι δύο ετών άρα ο Εβραίος/Ισραηλινός θα υπάρχει πάντα μέσα μου αν και έχω ζήσει στην Σουηδία το διπλάσιο αυτού του χρονικού διαστήματος. Θεωρώ λοιπόν τον εαυτό μου Σουηδό εβραϊκής καταγωγής. Αυτό με καθόρισε πάρα πολύ ως δημιουργό, το ότι είμαι ένας Ασιάτης συνθέτης καθώς το Ισραήλ βρίσκεται στην Ασία. Η μουσική θεώρηση μου διαμορφώθηκε με βάση αυτό εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Για εμένα η δυτική, στην πλειοψηφία της ευρωπαϊκή, κλασική μουσική εκπροσωπεί απηρχαιωμένες ιεραρχικές δομές και εντέλει λειτουργεί ως μία εξαιρετικά αργού τέμπο λούπα ηχητικής ανάδρασης (feedback). Ως Ισραηλινός που γεννήθηκε στην Ασία τι θα μπορούσα να κάνω με την ευρωπαϊκή μουσική σύνταξη, την ανάπτυξη, την κλιμάκωση, την έννοια του μοτίβου; Τι είναι η ενορχήστρωση και τι το σολιστικό μέρος; Το ότι γεννήθηκα Ισραηλινός στην Ασία με έκανε να θέλω να γράψω μουσική απαλλαγμένη από το βάρος της ευρωπαϊκής παράδοσης. Κάθε μουσικός και συνθέτης αναθεωρεί αυτά τα ζητήματα και ειδικά οι μη Ευρωπαίοι. Πρέπει να ξεκινήσεις από το μηδέν και ειδικά χωρίς τις αρχές της ανάπτυξης, της κλιμάκωσης, της ενορχήστρωσης και των δυναμικών οι οποίες δυναστεύουν την ευρωπαϊκή μουσική παράδοση. Πολλοί από τους συνθέτες οι οποίοι εξακολουθούν να λειτουργούν εντός του πλαισίου της παραδοσιακής σημειογραφίας και ενορχήστρωσης είναι θύματα ενός περίκλειστου συστήματος το οποίο ουσιαστικά αποκλείει τον αυτοσχεδιασμό και την εμπειρική γνώση της μουσικής και σχέσης μαζί της. Προσπαθώντας να αποφύγω αυτές τις παγίδες εργάζομαι στο πλαίσιο μιας πιο οργανικής και «ζωντανής» μουσικής δημιουργίας επιχειρώντας να «ξεκλειδώσω» τις παγιωμένες αντιλήψεις και προκαταλήψεις περί ήχου και να αναμείξω διαφορετικούς τρόπους μουσικής έκφρασης με όλα αυτά να συνυπάρχουν και να συμβαίνουν στην διάρκεια μίας μόνον σύνθεσης. Οτιδήποτε κάνει την μουσική ενδιαφέρουσα προκύπτει από συγκρούσεις, εντός της ίδιας της μουσικής, στις προσδοκίες του ακροατή ή και μέσα στο αυτί του!
Και όσον αφορά στο μέλλον; Υπάρχει κάτι συγκεκριμένο, μέσο, μέθοδος, κατεύθυνση ή οτιδήποτε άλλο, στο οποίο εστιάζετε ως συνθέτης ή απλά γράφετε και κάνετε μουσική όπως το νιώθετε κάθε φορά;
Αισθάνομαι ότι συνθέτω και παίζω την μουσική που πρέπει, αυτή την οποία οφείλω για να είμαι συνεπής στο ποιος και τι είμαι. Τίποτα περισσότερο ή λιγότερο από αυτό…
Απολύτως αρκετό όμως για όσους πιστεύουν ότι στην εποχή μας η μουσική πρέπει πλέον να είναι μια συνεχής εξερεύνηση του ήχου η οποία να συνοδεύει αλλά και να συνάδει με την ατέρμονα εσωτερική εξερεύνηση του σημερινού ανθρώπου...