Έναν «δακτύλιο του Αϊνστάιν»- ένα πολύ σπάνιο φαινόμενο- ανακάλυψε το διαστημόπλοιο «Ευκλείδης» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ΕΟΔ)- και μάλιστα στην κοσμική μας «γειτονιά».
Ο «Ευκλείδης» (Euclid) του ΕΟΔ εκτοξεύτηκε τον Ιούλιο του 2023 για μια εξαετή αποστολή, με σκοπό την εξερεύνηση του αποκαλούμενου «σκοτεινού» σύμπαντος. Πριν αρχίσει κανονικά τις εργασίες του, χρειαζόταν να επιβεβαιωθεί ότι όλα λειτουργούσαν σωστά. Στο αρχικό στάδιο δοκιμών, τον Σεπτέμβριο του 2023, έστειλε κάποιες εικόνες πίσω στη Γη, οι οποίες σκόπιμα δεν ήταν εστιασμένες- ωστόσο σε μια θολή εικόνα ο Μπρούνο Αλτιέρι, επιστήμονας του Euclid Archive, είδε κάτι που παρέπεμπε σε ένα πολύ ιδιαίτερο φαινόμενο και αποφάσισε να το εξετάσει περαιτέρω.
«Κοιτώ τα δεδομένα από τον “Ευκλείδη” καθώς έρχονται» εξήγησε ο Αλτιέρι. «Ακόμη και από εκείνη την πρώτη παρατήρηση, μπορούσα να το δω, μα αφού ο Ευκλείδης έκανε περισσότερες παρατηρήσεις στην περιοχή, μπορούσαμε να δούμε έναν τέλειο δακτύλιο του Αϊνστάιν» πρόσθεσε.
Ο δακτύλιος του Αϊνστάιν είναι ένα εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο. Ο συγκεκριμένος «κρυβόταν» σε κοινή θέα, σε έναν γαλαξία όχι πολύ μακριά μας: Ο NGC 6505 βρίσκεται σε απόσταση 590 εκατομμυρίων ετών φωτός από τη Γη, που σε κοσμική κλίμακα, είναι «κοντά». Ωστόσο είναι η πρώτη φορά που εντοπίζεται το δαχτυλίδι φωτός το οποίο περιτριγυρίζει το κέντρο του, χάρη στα υψηλής ανάλυσης όργανα του διαστημοπλοίου.
Το δαχτυλίδι γύρω από τον γαλαξία αυτόν αποτελείται από φως που προέρχεται από έναν πιο μακρινό φωτεινό γαλαξία. Ο άλλος αυτός γαλαξίας (που βρίσκεται στο «παρασκήνιο») είναι σε απόσταση 4,42 δισεκατομμυρίων ετών φωτός, και το φως του παραμορφώνεται από τη βαρύτητα καθώς ταξιδεύει προς εμάς. Ο γαλαξίας αυτός δεν είχε παρατηρηθεί ξανά στο παρελθόν, και ως εκ τούτου δεν έχει ακόμα όνομα.
«Ένας δακτύλιος Αϊνστάιν αποτελεί παράδειγμα ισχυρού “gravitational lensing” (βαρυτική στρέβλωση ή παραμόρφωση)» εξηγεί ο Κόνορ Ο′ Ραϊόρνταν, του Ινστιτούτου Αστροφυσικής Μαξ Πλανκ στη Γερμανία και επικεφαλής συντάκτης του πρώτου επιστημονικού άρθρου που αναλύει τον δακτύλιο. «Όλοι οι ισχυροί φακοί είναι ξεχωριστεί, επειδή είναι τόσο σπάνιοι και είναι απίστευτα χρήσιμοι από επιστημονικής άποψης. Αυτός είναι ιδιαίτερα ξεχωριστός, επειδή είναι τόσο κοντά στη Γη και η ευθυγράμμιση τον κάνει πολύ όμορφο» πρόσθεσε.
Η γενική θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν λέει πως το φως κάμπτεται γύρω από αντικείμενα στο Διάστημα, έτσι ώστε αυτά εστιάζουν το φως σαν γιγαντιαίοι φακοί. Το φαινόμενο είναι μεγαλύτερο για τα μεγαλύτερα αντικείμενα- γαλαξίες και συμπλέγματα γαλαξιών. Αυτό σημαίνει ότι κάποιες φορές βλέπουμε το φως από μακρινούς γαλαξίες που αλλιώς θα ήταν κρυμμένο.
Αν η ευθυγράμμιση είναι κατάλληλη, το φως από τον μακρινό γαλαξία- πηγή κάμπτεται για να σχηματίσει ένα δαχτυλίδι γύρω από το αντικείμενο που βρίσκεται στο προσκήνιο. Αυτοί οι δακτύλιοι Αϊνστάιν είναι πραγματικά «εργαστήρια» για τους επιστήμονες: Η μελέτη της βαρυτικής τους επίδρασης βοηθά στην κατανόηση της διαστολής του σύμπαντος, τον εντοπισμό της επίδρασης της αόρατης σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας και τη διερεύνηση της πηγής του φωτός που κάμπτεται από τη σκοτεινή ύλη που βρίσκεται ανάμεσα σε εμάς και αυτήν.