Στην εποχή της διεθνούς ανασφάλειας που ζούμε, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός για την Ειρήνη (ΕΜΕ) [European Peace Facility – EPF] αναδεικνύεται σε ένα σημαντικό εργαλείο για την εμπέδωση της διεθνούς και περιφερειακής ασφάλειας.
Τι είναι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός για την Ειρήνη
Ο Μηχανισμός ιδρύθηκε το Μάρτιο του 2021, με την Απόφαση 2021/509 του Συμβουλίου της ΕΕ, ως μετεξέλιξη και συνένωση δύο προϋφιστάμενων εργαλείων της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ):
- Του Μηχανισμού «Αθηνά», που διαχειριζόταν τις κοινές δαπάνες των στρατιωτικών επιχειρήσεων της ΕΕ.
- Του Μηχανισμού για την Ειρήνη στην Αφρική, που υποστήριζε κράτη της Αφρικής με μέτρα συνδρομής.
Με την ίδρυση του ΕΜΕ, τα δύο παραπάνω εργαλεία μετεξελίχθηκαν αντίστοιχα στους εξής πυλώνες δράσης του, που λειτουργούν συμπληρωματικά και με διεθνή προσανατολισμό:
- Ο πυλώνας «Επιχειρήσεων», στο Συμβούλιο της ΕΕ.
- Ο πυλώνας «Μέτρων Συνδρομής», στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ο Μηχανισμός είναι εργαλείο εκτός προϋπολογισμού της ΕΕ, με έσοδα από συνεισφορές των κρατών-μελών βάσει του ποσοστού τους στο ΑΕΠ (πχ στην Ελλάδα αναλογεί περί το 1,3% του προϋπολογισμού του Μηχανισμού).
Το συνολικό δημοσιονομικό ποσό αναφοράς για τον κύκλο ζωής του (2021-27) αρχικά (κατά την καθιέρωση του Μηχανισμού, το Μάρτιο 2021) προσδιορίστηκε σε € 5,7 δισ, αλλά πολύ πρόσφατα, στις 12 Δεκεμβρίου 2022, αποφασίστηκε από το Συμβούλιο της ΕΕ να αυξηθεί κατά € 2 δισ ευρώ επιπλέον ώστε να φτάσει στα € 7,7 δισ. Η απόφαση αυτή λήφθηκε, με γνώμονα την ανάγκη να ανταποκριθεί ο Μηχανισμός στις αυξημένες ανάγκες χρηματοδότησης δράσεων, που σχετίζονται με την αποστολή του και θα περιγραφούν παρακάτω.
Η φύση του Μηχανισμού ως εργαλείου εκτός προϋπολογισμού της ΕΕ απορρέει από το άρθρο 41 §2 της Συνθήκης για την ΕΕ, σύμφωνα με το οποίο δαπάνες με στρατιωτικές συνέπειες ή συνέπειες στην άμυνα δεν μπορούν να βαρύνουν τον προϋπολογισμό της ΕΕ.
Δράσεις του Μηχανισμού
Ο πυλώνας Επιχειρήσεων διαχειρίζεται τις κοινές δαπάνες των στρατιωτικών επιχειρήσεων της ΕΕ και ορισμένες δαπάνες των στρατιωτικών ασκήσεών της.
Λέγοντας κοινές, εννοούμε δαπάνες, οι οποίες, σύμφωνα με την ιδρυτική Απόφαση του Μηχανισμού, είναι επιλέξιμες για υπαγωγή στην από κοινού χρηματοδότηση από τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Με την εν λόγω Απόφαση, καθορίστηκε ότι μέρος μόνο των δαπανών των στρατιωτικών αποστολών της ΕΕ θα καλύπτεται από το Μηχανισμό. Ένα άλλο μέρος θα παραμένει εθνική ευθύνη των κρατών-μελών.
Οι ενεργές στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ένωσης είναι οι εξής:
- EUFOR ALTHEA της ΕΕ, σε συνεργασία με το ΝΑΤΟ, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, με σκοπό την υποστήριξη των ενόπλων δυνάμεων της χώρας ως προς τη συμμόρφωση με ευρωατλαντικά πρότυπα λειτουργίας και για την εφαρμογή της ειρηνευτικής συμφωνίας του Ντέιτον.
- EUNAVFOR ATALANTA: Η πρώτη ιστορικά ναυτική επιχείρηση της ΕΕ, αναπτυγμένη στο ΒΔ Ινδικό, με σκοπό την καταπολέμηση της πειρατείας και άλλων παράνομων δραστηριοτήτων, καθώς και την προστασία των πλοίων του Διεθνούς Επισιτιστικού Προγράμματος.
- ΕUNAVFOR MED IRINI: Η πιο πρόσφατη ναυτική επιχείρηση της ΕΕ, στην κεντρική Μεσόγειο, με αποστολή τον έλεγχο της εφαρμογής του επιβληθέντος από τον ΟΗΕ εμπάργκο όπλων στη Λιβύη, την πρόληψη και αποτροπή παράνομων δραστηριοτήτων και την ανάπτυξη ικανοτήτων του λιβυκού Ναυτικού και Ακτοφυλακής.
- Επιχειρήσεις Υποστήριξης της Ειρήνης (ΕΥΕ): Υπό τη διοίκηση του Military Planning and Conduct Capability (MPCC) στις Βρυξέλλες, έχουν αναπτυχθεί τέσσερις ΕΥΕ (αποστολές εκπαίδευσης – “EU Training Missions”) στην Αφρική (Μάλι, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Σομαλία, Μοζαμβίκη), με σκοπό την παροχή εκπαίδευσης και συμβουλευτικής στις Ένοπλες Δυνάμεις των οικείων χωρών.
- EU Military Assistance Mission in support of Ukraine (EUMAM Ukraine): Πρόσφατα καθιερωθείσα (Νοέμβριος 2022) αποστολή εκπαίδευσης στελεχών των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων, στο έδαφος της ΕΕ (Πολωνία, Γερμανία και αλλού).
- Η ακόμα πιο πρόσφατα ιδρυθείσα (12 Δεκεμβρίου 2022) EU Military Partnership Mission (EUMPM) Niger για την υποστήριξη του Νίγηρα στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Ο πυλώνας Μέτρων Συνδρομής διαχειρίζεται:
- Την εφαρμογή Μέτρου υπό μορφή «γενικού προγράμματος» για την υποστήριξη της «Αφρικανικής Ένωσης», με εστίαση στη Σομαλία και τις χώρες του Σαχέλ, οροφής 130 εκατ. ευρώ. Επιπλέον, στην Αφρική, έχουν καθιερωθεί και εφαρμόζονται μέτρα για το Μάλι (οροφής 24 δις ευρώ) και για τη Μοζαμβίκη (44 εκατ. ευρώ).
- Πέραν, όμως, της επονομαζόμενης «Νότιας Γειτονιάς» (“South Neighborhood”), η Ένωση υποστηρίζει μέσω του Μηχανισμού και τη λεγόμενη «Ανατολική Γειτονιά» της (“Eastern Neighborhood”), με Μέτρα Συνδρομής προς τη Γεωργία (13 εκατ. ευρώ), τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (10 δις ευρώ), τη Μολδαβία (7 εκατ. ευρώ) και πρόσφατα την Ουκρανία (2 δις ευρώ).
- Επιπλέον, την 1 Δεκεμβρίου 2022 καθιερώθηκαν νέα Μέτρα, προς υποστήριξη της Γεωργίας (επιπλέον 20 εκατ. ευρώ), της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης (επιπλέον 10 εκατ. ευρώ), του Λιβάνου (6 εκατ. ευρώ), της Μαυριτανίας (12 εκατ. ευρώ) και της ανάπτυξης Ενόπλων Δυνάμεων της Ρουάντα στη Μοζαμβίκη (20 εκατ. ευρώ).
- Τα άνευ προηγουμένου Μέτρα Συνδρομής προς την Ουκρανία, συνολικής αξίας 3,1 δισ. ευρώ, που αφορούν στην παροχή θανατηφόρου και μη εξοπλισμού προς τις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις (Αποφάσεις 2022/338 και 2022/339 του Συμβουλίου της ΕΕ και τροποποιητικές αυτών). Τα Μέτρα αυτά αποζημιώνουν τα κράτη-μέλη με την αξία εξοπλισμού που χορηγούν διμερώς στην Ουκρανία, με βάση ορισμένα κριτήρια θεσπισμένα από την Επιτροπή που διοικεί το Μηχανισμό, και μέχρι του ποσού αναφοράς (3,1 δις ευρώ).
Ο Μηχανισμός σε κρίσιμο σταυροδρόμι
Ήδη από το ύψος των Μέτρων Συνδρομής προς της Ουκρανία (3,1 δισ ευρώ), αντιλαμβάνεται κανείς ότι έχει χρησιμοποιηθεί ένα πολύ σημαντικό μέρος του αρχικά προσδιορισθέντος συνολικού ποσού δημοσιονομικής αναφοράς του Μηχανισμού για όλον τον κύκλο ζωής του (5,7 δις ευρώ), σε λιγότερο από τα δύο πρώτα από τα επτά έτη του κύκλου.
Πέραν του γεγονότος ότι η υποστήριξη της ΕΕ προς την Ουκρανία είναι πιθανό να απαιτηθεί να αυξηθεί περαιτέρω, η ΕΕ δεν επιθυμεί να παραμελήσει το διεθνή προσανατολισμό του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού για την Ειρήνη.
Η «Στρατηγική Πυξίδα» (Μάρτιος 2022), ένα φιλόδοξο πλάνο δράσης για την ενδυνάμωση της ΚΠΑΑ έως το 2030 και την ανάδειξη της ΕΕ σε ικανότερο πάροχο ασφαλείας διεθνώς, ορίζει ότι απαιτείται, μεταξύ άλλων, η «πλήρης χρήση» του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού για την Ειρήνη.
Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, γίνεται σαφές ότι οι σπουδαιότερες προκλήσεις για το Μηχανισμό είναι:
- Η αύξηση, μεσοπρόθεσμα, του δημοσιονομικού ποσού αναφοράς του πέραν των 5,7 δις ευρώ, καθώς και
- Η διεύρυνση του πεδίου επιλεξιμότητας των κοινών δαπανών των στρατιωτικών επιχειρήσεων και ασκήσεων της ΕΕ,με σκοπό την αποτελεσματικότερη εφαρμογή των στόχων και οροσήμων της Στρατηγικής Πυξίδας.
Τελευταίες εξελίξεις
Στις 12 Δεκεμβρίου 2022, το Συμβούλιο της ΕΕ, ανταποκρινόμενο στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος ασφαλείας και στην ανάγκη διασφάλισης της βιωσιμότητας ενός Μηχανισμού που, όπως λέγεται, «παραλίγο να πέσει θύμα της επιτυχίας του», έλαβε τις εξής αποφάσεις σχετικά με τον ΕΜΕ:
Πρόσθεσε τα € 2 δισ. επιπλέον στο συνολικό δημοσιονομικό ποσό αναφοράς του Μηχανισμού, ανεβάζοντάς το στα € 7,7 δισ.
Καθιέρωσε τη νέα αποστολή EUMPM Niger.
Επεξέτεινε τις αποστολές της EUNAVFOR ATALANTA και της EU Training Mission Somalia κατά 2 επιπλέον έτη, έως το τέλος του 2024.
Οι συζητήσεις για το μελλοντικό τρόπο αξιοποίησης του ΕΜΕ βρίσκονται σε εξέλιξη στο Συμβούλιο της ΕΕ, παρακολουθούνται με ενδιαφέρον και θα επανέλθουμε με νεότερο άρθρο, όταν ευδοκιμήσουν και σχηματοποιηθούν σε περαιτέρω Αποφάσεις.