Συχνά μιλάμε για Δύση και Δυτικό πολιτισμό. Τι είναι όμως η Δύση; Τι έχει κάνει τον Δυτικό πολιτισμό ξεχωριστό και μέχρι πρότινος κυρίαρχο στον πλανήτη;
Χωρίς αμφιβολία, η απάντηση είναι: η ελευθερία. Η ελευθερία που γεννήθηκε στην αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία, την οποία αποδέχεται η Δύση ως βάση του πολιτισμού της.
Η ελευθερία η οποία, μετά από τους μακρούς αιώνες του μεσαίωνα, ξαναγεννήθηκε με τα αγγλικά κοινοβούλια, την προτεσταντική μεταρρύθμιση και τον διαφωτισμό. Που αποτυπώνεται στη γνωστή φράση του Βολταίρου “διαφωνώ με αυτό που λες αλλά θα υπερασπίσω με τη ζωή μου το δικαίωμά σου να το λες.» Αυτή η ελευθερία είναι η μοναδικότητα της Δύσης.
“η ελευθερία στη Δύση υπήρξε απαραίτητη προϋπόθεση για όλες εκείνες τις ιστορικές τομές που μεταμόρφωσαν την Ευρώπη από μία ξεχασμένη οπισθοδρομική περιφέρεια τον 15ο αιώνα σε κυρίαρχη του πλανήτη τον 20ο αιώνα. Αλλά ταυτόχρονα μεταμόρφωσαν και τον άνθρωπο από ένα είδος με προσδόκιμο ζωής 40 χρόνια σε ένα είδος που ζει σήμερα 80 χρόνια...”
Η ελευθερία του λόγου, η οικονομική ελευθερία, η ελευθερία από διακρίσεις βάσει φύλλου ή ράτσας (ισότητα όλων των πολιτών απέναντι στο νόμο -ισοπολιτεία) και η θρησκευτική ελευθερία- ανεξιθρησκεία αποτελούν τους πυλώνες του Δυτικού πολιτισμού σήμερα.
Οι ελευθερίες αυτές είναι ιστορικά ο παράγων που έκανε τη Δύση ισχυρή. Χωρίς ελευθερία δεν θα είχε υπάρξει η επιστημονική επανάσταση, δεν θα είχε υπάρξει ο σύγχρονος καπιταλισμός, ούτε η βιομηχανική επανάσταση.
Εν ολίγοις, η ελευθερία στη Δύση υπήρξε απαραίτητη προϋπόθεση για όλες εκείνες τις ιστορικές τομές που μεταμόρφωσαν την Ευρώπη από μία ξεχασμένη οπισθοδρομική περιφέρεια τον 15ο αιώνα σε κυρίαρχη του πλανήτη τον 20ο αιώνα. Αλλά ταυτόχρονα μεταμόρφωσαν και τον άνθρωπο από ένα είδος με προσδόκιμο ζωής 40 χρόνια σε ένα είδος που ζει σήμερα 80 χρόνια, ενώ ο πληθυσμός του σε αυτόν τον πλανήτη δεκαπλασιάστηκε.
Και από τον Βολταίρο ας πάμε στη σημερινή Αμερική και τον Έλον Μάσκ.
Ο γνωστός αυτοδημιούργητος δισεκατομμυριούχος πρόσφατα αγόρασε την κοινωνική πλατφόρμα twitter και διακύρηξε την πρόθεσή του να άρει κάθε λογοκρισία. Το twitter ως γνωστόν διατηρούσε μέχρι τώρα το δικαίωμα να επιβάλλει λογοκρισία σε πρόσωπα, απόψεις και ειδήσεις που δεν ήταν αρεστά στη διοίκηση του. Παρόμοια πρακτική διατηρούν και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το πλέον γνωστό παράδειγμα ήταν ο αποκλεισμός του πρώην Προέδρου Τράμπ, ο οποίος είτε ήταν καλός ή κακός είχε προφανώς δικαίωμα λόγου (πολλώ δε μάλλον αφού η πολιτική του πρόταση ψηφίσθηκε εν συνεχεία από το μισό σχεδόν αμερικάνικο εκλογικό σώμα). Η φίμωση του προέδρου των ΗΠΑ από τους λογοκριτές του Facebook και του twitter σχολιάσθηκε δικαίως ως άκρως προβληματική και απο Ευρωπαίους ηγέτες όπως ο Μακρόν και η Μέρκελ.
“Οι εποχές της μίας και μοναδικής αλήθειας, του αλάθητου του Πάπα, πρέπει να μείνουν οριστικά στο παρελθόν. Ακόμη και οι πλέον αιρετικές απόψεις πρέπει να μπορούν να ακουστούν”
Όμως το ζήτημα υπερβαίνει κατά πολύ τα πρόσωπα. Το αμερικάνικο σύνταγμα ενώ παρέχει εγγυήσεις κατά λογοκρισίας από το κράτος, δεν έχει πρόβλεψη κατά της λογοκρισίας από τα ιδιωτικά social media. Τα οποία, από τη φύση τους, εξελίχθηκαν σε μονοπώλια στο χώρο τους (υπάρχει ένα facebook, ένα twitter ένα google και ένα youtube, δεν υπάρχουν σοβαροί ανταγωνιστές). Έχουν επονομαστεί big tech και διαθέτουν ανατριχιαστικά μεγάλη δύναμη στον έλεγχο της πληροφορίας. Αποτελούν ταυτόχρονα και την πλατεία, την αγορά του σύγχρονου κόσμου. Όμως έχουν το δικαίωμα να λογοκρίνουν κατά βούληση όχι μόνο πρόσωπα αλλά και ειδήσεις. Ο κάτοικος της Δύσης που βασίζεται για την ενημέρωσή του στα social media πόσο άραγε διαφέρει από τον Ρώσο ή Κινέζο πολίτη που και αυτοί έχουν μόνο την πληροφόρηση που κάποιος λογοκριτής επιτρέπει να έχουν;
“σε πρόσφατη δημοσκόπηση 60% των αμερικανών δήλωσαν ότι φοβούνται να πούνε τη γνώμη τους, γεγονός πρωτοφανές στην αμερικανική ιστορία.”
Τα τελευταία χρόνια είδαμε και άλλες δυσοίωνες εξελίξεις όπως το cancel culture, μια κουλτούρα στα social media που απαιτεί να «ακυρώνονται», να καταστρέφονται και να στιγματίζονται άνθρωποι λόγω απόψεων που εξέφρασαν. Από ποδοσφαιριστές και αθλητικογράφους μέχρι ηθοποιούς και συγγραφείς, καριέρες καταστράφηκαν επειδή δυτικοί πολίτες άσκησαν το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμά τους σε free speech. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που σε πρόσφατη δημοσκόπηση 60% των αμερικανών δήλωσαν ότι φοβούνται να πούνε τη γνώμη τους, γεγονός πρωτοφανές στην αμερικανική ιστορία.
Αλλά ο κίνδυνος για την ελευθερία του λόγου δεν πηγάζει μόνο απο το big tech και το cancel culture.
“Είναι εμφανές ότι στη Αμερική σήμερα ένα διόλου ευκαταφρόνητο κομμάτι του εκλογικού σώματος δεν βλέπει στην αρχαία Αθήνα τη βάση του πολιτισμού τους, αλλά «νεκρούς λευκούς άνδρες».”
Όταν πρόσφατα το αμερικάνικο department of homeland security ανακοίνωσε σύσταση κυβερνητικής υπηρεσίας των ΗΠΑ με το όνομα Disinformation Governance Board (DGB- όχι KGB), ίσως οι συνειρμοί με το «Υπουργείο Αλήθειας» στο 1984 του George Orwell να μην ήταν εξαρχής αυτόματοι. Έγιναν όμως, όταν ανακοινώθηκε η φερόμενη ως επικεφαλής της νέας υπηρεσίας, ή οποία έχει στο πρόσφατο παρελθόν διακηρύξει ότι “τρέμει στην ιδέα οτι οι free speech absolutists μπορεί να επικρατήσουν και τι θα σημαίνει αυτό για τις περιθωριοποιημένες κοινότητες στην Αμερική”.
“Τα επιχειρήματα των λογοκριτών είναι πολλά και διάφορα, αλλά δεν έχουν καμμία σημασία. Οτιδήποτε δεν τους είναι αρεστό είναι “offensive” ή politicly incorrect ή «κοινωνικά άδικο» ίσως και hate speech....Κάθε λογοκρισία έχει από πίσω της ένα ιδεολογικό μανιφέστο.”
Με άλλα λόγια, η ελευθερία του λόγου ίσως να είναι και ρατσιστική, κατά την κυβερνητική υπηρεσία που θα «προστατεύει» εφεξής τους αμερικάνους πολίτες από την παραπληροφόρηση. Είναι εμφανές ότι στη Αμερική σήμερα ένα διόλου ευκαταφρόνητο κομμάτι του εκλογικού σώματος δεν βλέπει στην αρχαία Αθήνα τη βάση του πολιτισμού τους, αλλά «νεκρούς λευκούς άνδρες».
Τα επιχειρήματα των λογοκριτών είναι πολλά και διάφορα, αλλά δεν έχουν καμμία σημασία. Οτιδήποτε δεν τους είναι αρεστό είναι “offensive” ή politicly incorrect ή «κοινωνικά άδικο» ίσως και hate speech. Όπως, σε άλλες σκοτεινές εποχές, για τους λογοκριτές της ιεράς εξέτασης η θεωρία ότι η γη κινείται ήταν αιρετική και επιστήμονες όπως ο Giordano Bruno ρίχνονταν στην πυρά. Κάθε λογοκρισία έχει από πίσω της ένα ιδεολογικό μανιφέστο. Η Δύση επικράτησε στον κόσμο τους τελευταίους αιώνες επειδή αρχικά ξεπέρασε και στη συνέχεια αγνόησε τα καλέσματα των λογοκριτών.
Η ανθρωπιά, η μοναδικότητα και η δύναμη της Δύσης βασίζεται στην ελευθερία. Στην κατανόηση ότι κανείς δεν διαθέτει την υπέρτατη αλήθεια και για αυτό όλοι θα πρέπει να μπορούν να καταθέσουν τη δική τους αλήθεια. Οι εποχές της μίας και μοναδικής αλήθειας, του αλάθητου του Πάπα, πρέπει να μείνουν οριστικά στο παρελθόν. Ακόμη και οι πλέον αιρετικές απόψεις πρέπει να μπορούν να ακουστούν, οι Γαλιλαίοι και οι Δαρβίνοι του αύριο δεν πρέπει να πέσουν θύματα λογοκρισίας. Όταν ένας πολίτης, μία άποψη ή μία είδηση λογοκρίνεται στη Δύση σήμερα, χάνουμε όλοι. Δεν έχει σημασία ποιος πολίτης, ποιά άποψη, ποιά είδηση. Όπως είχε πει ο ποιητής: «μην στείλεις να μάθεις για ποιον χτυπά η καμπάνα. Χτυπά για σένα».
Με αυτή την έννοια οι προσπάθειες του Ελον Μασκ να επαναφέρει την ελευθερία του λόγου στο twitter μας αφορούν όλους. Αφορούν την ουσία, την ίδια την ψυχή του δυτικού πολιτισμού. Διότι, όπως έχει δείξει η ιστορία της Δύσης, η ελευθερία δεν αποτελεί μόνο υπέρτατη δικαιοσύνη και αρετή. Αποτελεί και απαραίτητη προϋπόθεση κάθε δημιουργίας, όπως η ζωή χρειάζεται το νερό.