«Ἀπόψε ἔχει πανσέληνο / Μαλαματένια.../ Κλάψε γιὰ μένα ἔστω μιὰ φορά... / Κι ἂν δὲν μπορεῖς τραγούδα μιὰ χαρούμενη στροφή/ Μιὰ λυπημένη ἔστω σιγανά / Γιὰ ψυχικοὺς ποὺ φέρνουνε συγκίνηση/ Καὶ δῶρα καὶ χρυσὰ / Κι ἕναν μικρὸ σακάτη ποὺ γελᾶ / Tὸν οὐρανὸ σὰ μολυβένιο στρατιωτάκι / Queen of my heart.../ Ὁ δόκιμος σὲ στάση ἀπωλείας/ Δίχως ἐσένα μοιάζω ὀρφανὸς/ Καὶ κάνω πὼς κοιμᾶμαι / Μαλαματένιος ἔγινα... /Καὶ πιὰ δὲν σὲ φοβᾶμαι …»
«Hildegard εσχάτη» είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του Γιώργου Χέλη (εκδόσεις Περισπωμένη) που ο ποιητής το χαρακτηρίζει «Μυθιστόρημα 1 και 2» παρότι η φόρμα του έργου είναι απ’ την αρχή ως το τέλος ποιητική. Η γερμανίδα συγγραφέας, μύστρια, συνθέτις και φιλόσοφος ήταν θρησκευτική ηγέτιδα του 12 αιώνα, Hildegard Von Bingen (Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν) είναι - διαχρονικά - η μούσα του.
«”Η Σίβυλλα του Ρήνου” - θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως αιρετική από την τότε φανατική εκκλησία, πράγμα το οποίο δεν αποτολμήθηκε, απέπνεε έναν απόκοσμο ερωτισμό. Γι΄ αυτό και την θεωρούσα πρότυπο γυναίκας, που αν και μοναχή, ίσως για τον 12ο αιώνα να αποτελούσε την ιδανική φεμινίστρια. Για το βιβλίο είναι το μέτρο σύγκρισης, η πυξίδα και ο καθρέφτης, που αντικατοπτρίζεται το ακατάκτητο αντικείμενο του πόθου, υποπίπτοντας στο πάντα λανθασμένο αξίωμα: ΄Οτι κάτι πολύ όμορφο, λαμπερό, εντυπωσιακό, αφροδισιακό, προκλητικό και απολύτως ερωτεύσιμο, προφανώς έχει και εξίσου γοητευτική εσωτερικότητα και απαραιτήτως, για δραματουργικούς λόγους χρειάζεται ένα όνομα. Και το όνομα αυτής Hildegard!», μας λέει στη συνέντευξη που μας έδωσε.
- Γιατί έπρεπε να περάσουν 16 χρόνια για να εκδώσετε νέα ποιητική συλλογή μετά τον «Καθρέφτη της Hildegard» (Υψιλον, 2008);
Το θέμα ήταν μάλλον πρακτικό, γιατί παρά την φυσική δραματουργία το βιβλίο πραγματεύεται αληθινά αλλά και τελείως παράδοξα γεγονότα. Η καθαρά διαδικαστική καθυστέρηση από το πρώτο μέρος της τριλογίας - τον «Καθρέφτη της Hildegard» - αποδείχθηκε όμως εν τέλει, ωφέλιμη, γιατί είχα άπλετο χρόνο να κάνω ατέλειωτες επεμβάσεις και αναθεωρήσεις στο κείμενο, καταστώντας το, το πλέον πολυδουλεμένο βιβλίο, που έχω εκδώσει ποτέ. Και τελικώς το αποτέλεσμα με δικαίωσε και στο κείμενο, που το έφερα εκεί ακριβώς που το ήθελα αλλά και στην πολύ υψηλή αισθητική των εκδόσεων Περισπώμενη του φίλτατου Σωτήρη Σελαβή. Εν κατακλείδι καθυστέρησα τόσο πολύ, γιατί απλούστατα έγραφα, ολοκληρώνοντας μια τριλογία, που στο σύνολό της κράτησε 20 χρόνια!
- Ποια εσωτερική ανάγκη υπαγόρευσε την έκδοση της «Hildegard Εσχάτη» (Περισπωμένη 2024);
Η Hildegard ήταν πάντα εκεί, δίχως να το ξέρει. Τουλάχιστον αυτό νόμιζα, ακολουθώντας μικρά γεγονότα και τεράστιες εικόνες. ΄Ηταν ένα δημιούργημά μου, που όσο δια της γραφής εξορκιζόταν τόσο αύξανε. Το δημιούργημα που απλώς αυτονομήθηκε και με οδηγούσε, έχοντας καταστεί το απόκρυφό μου «κιλίκιο» (να διευκρινίσω ότι ήταν το επώδυνο ένδυμα των φανατικών καθολικών μοναχών…), ένα πρόσωπο απολύτως πραγματικό και επιμελώς κατασκευασμένο. Με άλλα λόγια το παράδοξο της Μούσας που αντιστέκεται στην ιδιωτική μου πραγματικότητα.
Το έχω ξαναπεί, δύο λέξεις διατρέχουν το βιβλίο, η μία είναι διάσπαρτη παντού αλλά βρίσκεται εκεί χωρίς σχεδόν να λέγεται (εκτός από το τέλος, στην άγνωστη γραφή) και η άλλη, η δεύτερη, είναι η λέξη «ερήμην», που φέρει τον μεγαλύτερο πόνο, γιατί απλούστατα είναι άυλη και απολύτως διαφανής.
- Τι είναι αυτό που σας γοητεύει περισσότερο στην προσωπικότητα της Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν - μια γυναίκα τόσο μπροστά από την εποχή της;
Η Hildegard Von Bingen ήταν πάντοτε για μένα ένα μυστηριώδες πρόσωπο. Δεν με ενδιέφερε τόσο η «αγιοσύνη της» όσο η υπαρξιακή της πυκνότητα. Γιατί ήταν αυτό που αργότερα στην Αναγέννηση ονοματίστηκε Homo Universalis. Κυρίως λοιπόν, με ενδιέφερε το γεγονός, ότι σε μια εποχή, που εύκολα, λόγω της πολυπραγμοσύνης της και του πνεύματος αμφισβήτησης, αλλά κυρίως του βαθύτατου αποκρυφισμού της - άλλωστε την ονόμαζαν «Η Σίβυλλα του Ρήνου» - θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως αιρετική από την τότε φανατική εκκλησία, πράγμα το οποίο δεν αποτολμήθηκε, απέπνεε έναν απόκοσμο ερωτισμό. Γι΄ αυτό και την θεωρούσα πρότυπο γυναίκας, που αν και μοναχή, ίσως για τον 12ο αιώνα να αποτελούσε την ιδανική φεμινίστρια. Για το βιβλίο είναι το μέτρο σύγκρισης, η πυξίδα και ο καθρέφτης, που αντικατοπτρίζεται το ακατάκτητο αντικείμενο του πόθου, υποπίπτοντας στο πάντα λανθασμένο αξίωμα: ΄Οτι κάτι πολύ όμορφο, λαμπερό, εντυπωσιακό, αφροδισιακό, προκλητικό και απολύτως ερωτεύσιμο, προφανώς έχει και εξίσου γοητευτική εσωτερικότητα και απαραιτήτως, για δραματουργικούς λόγους χρειάζεται ένα όνομα. Και το όνομα αυτής Hildegard!
- Γιατί «μοιράσατε» τη νέα ποιητική συλλογή σε «Μυθιστόρημα 1 - Η βλασφημία της Χίλντεγκαρντ» και «Μυθιστόρημα 2 - Το εξόδιο της Χίλντεγκαρντ»;
Γιατί απλούστατα είναι δύο βιβλία σε έναν τόμο. Η άρρηκτα συνδεδεμένη συνέχεια του «Καθρέφτη της Hildegard», του πρώτου βιβλίου της τριλογίας. Πολύ απλά με πρόλαβε ο καιρός και τα γεγονότα και στο ενδιάμεσο της έκδοσης του πρώτου, κυριολεκτικώς καταλήφθηκα από την καταιγιστική γραφή του επόμενου. Κατά συνέπεια έπρεπε να εκδοθούν μαζί υπό νέα σκέπη με έναν γενικότερο τίτλο και έτσι προέκυψε η λέξη Εσχάτη. Αν ορίσουμε τον «Καθρέφτη» ως μυθιστόρημα 0 – ground zero - όπως το αποκαλώ, το δεύτερο και τρίτο μέρος ονοματίστηκαν αναγκαστικά σε 1 και 2. Πρώτον για να μην μπερδέψω τον αναγνώστη και δεύτερον για να δηλωθεί μια στοιχειώδης αυτονομία παρ΄ ότι είναι η προφανής συνέχεια του «Καθρέφτη».
- Γιατί αποφασίσατε να ολοκληρωθεί το βιβλίο με την «Αγνωστη γλώσσα», αποκρυφιστικό αλφάβητο επινοημένο από την μοναχή Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν;
Aυτό είναι το μικρό αίνιγμα, που καλείται να λύσει ο αναγνώστης. Εκεί υπάρχει μια φράση κλειδί για το βιβλίο και μια μικρή αποκάλυψη. Στον εξορκισμό, όπως ορίζει η μέθοδος των νομοκανόνων της Εκκλησίας, για να ολοκληρωθεί η εξαγωγή του δαιμονίου πρέπει να ειπωθεί το όνομα του. Νομίζω λοιπόν, ότι δίνω τις δέουσες οδηγίες για να αποκαλύψει κάποιος την lingua ignota της Hildegard von Bingen. Δεν ξέρω όμως, αν το έχει αποτολμήσει κανείς ως τώρα από τους αναγνώστες, μάλλον περνάει περισσότερο σαν εικόνα και λιγότερο σαν κείμενο.
- Κύριε Χέλη, τι είναι ποίηση για εσάς;
Δυστυχώς είναι τρόπος ζωής. Δεν τον επέλεξα αλλά με επέλεξε δίχως να το καταλάβω, αν και φαίνεται, ότι τον είχα ανάγκη, παρ’ όλο ότι δεν χαρακτηρίζομαι ως πολύγραφος. ΄Εχω πολλάκις ακούσει για το modus vivendi μου, ότι «είμαι ολίγον στον κόσμο μου» και η απάντηση ήταν ανέκαθεν: Ευτυχώς! ΄Η ότι δεν έχω και μεγάλη σχέση με την πραγματικότητα! Την πραγματικότητα τίνος όμως; Ο καθείς έχει την δική του, ειδεμή θα καταλήγαμε όλοι ίδιοι, πράγμα εξόχως πληκτικό! Εγώ πάλι έχω τη δική μου, καθώς ουδέποτε αρεσκόμουν στην πεπατημένη. Η δική μου αλήθεια είναι επώδυνη αλλά έχει περισσότερο ενδιαφέρον.
΄Ισως πιο πολύ κι από το να γράφω πάντως, ορκίζομαι απολύτως στη μουσική, που είναι το άλλο μου μισό. Στην ουσία δύσκολα τα διαχωρίζω, είναι άρρηκτος δεσμός για μένα. Κάτω από τις σωστές λέξεις στη σωστή σειρά υπάρχει πάντα μελωδία και εικόνα, γι΄ αυτό λέω πάντοτε, ότι γράφω με κινηματογραφικούς και μουσικούς όρους. Μην ρωτάτε ποιος ή ποιοι ποιητές με γαλούχησαν ή με ενέπνευσαν. Αυτό είναι συνήθως, σχεδόν προφανές. Να με ρωτάτε ποιους σκηνοθέτες, ποιες ταινίες και ποιες μουσικές είχα στο μυαλό μου.
- Πιστεύετε ότι ο ποιητικός λόγος μπορεί να γίνει «η αρματωσιά μας στα δύσκολα»;
Aν μιλάτε για τους πιθανούς αναγνώστες, προφανώς δεν μπορώ να είμαι στο μυαλό τους και να ξέρω, πόσο είναι σε θέση ή όχι να καταλάβουν αλλά κυρίως να αγγιχτούν επαρκώς απ’ αυτό που διαβάζουν ώστε να αποκτήσουν τη δέουσα «αρματωσιά» ή καλύτερα την συγκίνηση, που θα τους ταξιδέψει. Αν μιλάτε για τον γράφοντα ασφαλώς και είναι. Τουλάχιστον για μένα έχει αποτελέσει την διαρκή μου ψυχοθεραπεία, επίπονη μεν αλλά ουσιώδη ως διαφυγή από μια πραγματικότητα, που απεχθάνομαι ή και με φοβίζει.
- Κάθε πότε γράφετε; Από που «αντλείτε» για να γράψετε;
Γράφω αποκλειστικά και μόνον υπό το κράτος υπαρξιακού συναγερμού. Συνεπώς το πότε είναι απολύτως σχετικό. Προφανώς δεν δηλώνω επαγγελματίας ποιητής αντίθετα ορκισμένος κατά κανόνα, στο τρίπτυχο της μάχης του πάντοτε απόλυτου έρωτα (ως και ιδεοψυχαναγκαστικής εμμονής ακόμη) ή ερωτισμού ή αισθησιασμού ή απλής και ουσιώδους libido, του αντικειμένου του πόθου εν ολίγοις, και σε αντιδιαστολή με τον ναρκισσισμό μου, που απαιτείται κατά περίσταση και τον εξορκισμό του φόβου του θανάτου. Γιατί ο έρωτας παρ΄ όλο, ότι μοιάζει με τον θάνατο συνήθως, τον νικάει – έστω προσωρινά.
- Σε έναν κόσμο που κυριαρχεί η παράμετρος του κέρδους και του συμφέροντος μπορεί να αποτελέσει πρότυπο και σανίδα σωτηρίας ο Ποιητής πιστεύετε;
Δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ τον εαυτό μου ως σανίδα σωτηρίας εν έτει 2025. Μάλιστα θα έλεγα, ότι με τα σημερινά δεδομένα μάλλον είμαι παράδειγμα προς αποφυγή. Ούτε κάποιον από τους ζώντες ομοτέχνους μου θα μπορούσα να χρίσω «σωτήρα» ή πρότυπο. ΄Ισως σε λιγότερο αναφροδίσιες εποχές, όπως οι δεκαετίες ΄70 και ΄80 οι ποιητές μπορούσαν και ήταν πρότυπα. Η ποίηση ήταν a la mode, κι ο κόσμος διάβαζε, ερωτευόταν, κατέβαινε στους δρόμους, ήμασταν λιγότερο ανεπτυγμένοι αλλά περισσότερο διανοούμενοι. Τώρα το παιχνίδι για τους γράφοντες και δη ποίηση έχει χαθεί μακράν, ο κόσμος δεν τους ξέρει, γιατί απλώς δεν διαβάζει, προτιμά την απόλυτη ψηφιοποίησή του στο απολυταρχικό παγκόσμιο καθεστώς της πολιτικής και κοινωνικής ορθότητας και στη δικτατορία του υπερδικαιωματισμού. Την ελληνική γλώσσα την μιλάνε και όχι σωστά 11.000.000 άνθρωποι, απ΄ αυτούς όσοι διαβάζουν είναι λίγες χιλιάδες και όταν φτάνουμε στην ποίηση δυστυχώς οι πραγματικοί αναγνώστες και ρέκτες του είδους πέφτουν σε λίγες εκατοντάδες. Οι υπόλοιποι απλώς είναι wannabe εύποροι, πλήρεις πολυψηφιακών ευκολιών, Ευρωπαίοι(!!!) και απολύτως ηττημένοι! Αλλά δεν το ξέρουν.
- Τι έχετε στο συρτάρι;
Το όπλο μου συνήθως, που εκτελεί χρέη presse-papier και ένα πόνημα σε 5 μέρη για 5 γυναίκες, γραμμένο μεταξύ 1997 και 2001, που πέφτοντας βορά της Hildegard από το 2004 κατασπαράχθηκε επιμελώς, σχεδόν ξεχάστηκε και παρέμεινε τυπικά άτιτλο (αν και προς το παρόν φέρει τον τίτλο cinema verite) και ίσως ολίγον outdated… Παρά ταύτα επειδή φρονώ, ότι είναι καλό και εξόχως ιδιαίτερο στις μεταλλαγές της φόρμας του, ίσως κάποια στιγμή να πάει στο τυπογραφείο υπό την βασική προϋπόθεση, ότι δεν θα υπάρξει 4η Hildegard, πράγμα το οποίο απεύχομαι, καθώς θα σήμαινε, ότι παραμένω στην ίδια μορφή νεύρωσης, τόσο ώστε να καθίσταται επαρκώς ενοχλητικό άμα δε και γραφικό. ΄Αλλωστε έχω δαιμονιστεί προκλητικά υπό την εικοσαετή της επήρεια.
Πάντως για να μιλήσω και για κάτι πιο πιθανό, συζητείται, η επανέκδοση εν καιρώ του «Καθρέφτη της Hildegard» υπό νέους όρους και από νέον εκδότη, γιατί το βιβλίο υπήρξε κακοπαθημένο και σήμερα τυπικά εξαντλημένο.