Ήταν επιχειρηματίας και τον αποκαλούσαν «σεφ του Πούτιν»- αλλά πλέον o Γεβγκένι Πριγκόζιν είναι μια από τις προσωπικότητες- σύμβολα του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία και βρέθηκε, ως στασιαστής επικεφαλής της μισθοφορικής εταιρείας Wagner, στο επίκεντρο της σοβαρότερης εσωτερικής κρίσης των τελευταίων ετών στη Ρωσία, με τον Ρώσο πρόεδρο να μιλά για «πισώπλατη μαχαιριά» και «προδοσία».
Παρά την εξέλιξη των πραγμάτων, με την αναδίπλωση των δυνάμεων της Wagner, που είχαν φτάσει λίγες εκατοντάδες χιλιόμετρα κοντά στη Μόσχα, ο Πριγκόζιν φάνηκε να αναδεικνύεται σε σημαντικό παράγοντα στη ρωσική πολιτική σκηνή- εν μέσω μιας περιόδου που ενδεχομένως να καθορίσει το μέλλον της Ρωσίας. Ωστόσο τα γεγονότα εξελίχθηκαν με μάλλον απρόσμενο τρόπο.
Ποιος είναι ο Πριγκόζιν
Ο 62χρονος Πριγκόζιν, ο οποίος ηγείται ενός ιδιωτικού στρατού που επιχειρεί σε διάφορες περιοχές του κόσμου, από την Ουκρανία μέχρι την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, έγινε πλούσιος αξιοποιώντας τις προσωπικές του σχέσεις με τον Πούτιν, κερδίζοντας συμβόλαια στους χώρους του catering και της οικοδομής, ενώ δημιούργησε τη μισθοφορική εταιρεία που έγινε γνωστή ως Wagner.
Ο Πριγκόζιν γεννήθηκε το 1961 στην Αγία Πετρούπολη (τότε Λένινγκραντ) και σύμφωνα με το Meduza είχε φυλακιστεί το 1981 για ληστεία και άλλα εγκλήματα, έχοντας καταδικαστεί σε 12 χρόνια φυλάκιση. Μετά την αποφυλάκισή του άρχισε να πουλά χοτ ντογκ, ασχολήθηκε με σουπερμάρκετ και άνοιξε εστιατόριο στην Αγία Πετρούπολη τη δεκαετία του 1990, και έτσι γνώρισε τον Πούτιν, ο οποίος ήταν αναπληρωτής δήμαρχος της πόλης.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Ο «σεφ του Πούτιν», που «μαγειρεύει» (και) σκιώδεις συμφωνίες
Μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής έριξε τους μισθοφόρους του στη μάχη, ενισχύοντας τις τάξεις της Wagner με κατάδικους. Τους τελευταίους μήνες έχει αναδειχθεί σε πρόσωπο υψηλής δημόσιας προβολής: Ένας «στρατηγός» χωρίς «επίσημη» στολή και γαλόνια, χρησιμοποιώντας μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να προβάλει το δικό του, προσωπικό «brand», το οποίο χαρακτηρίζεται από σκληρό, τραχύ λόγο και ωμότητα. Ταυτόχρονα εξαπέλυε σφοδρές, συχνά υβριστικές, επιθέσεις κατά της ρωσικής στρατιωτικής ηγεσίας, την οποία κατηγορούσε ότι δεν παρέχει επαρκή πυρομαχικά στις δυνάμεις του κα αγνοεί τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι απλοί στρατιώτες. Πολλές φορές έχει κατηγορήσει τη ρωσική στρατιωτική ηγεσία (αν και απέφευγε να στοχοποιήσει τον ίδιο τον Πούτιν) ότι λέει ψέματα ως προς την έκβαση του πολέμου, υποστηρίζοντας πως πάει πολύ χειρότερα για τη Ρωσία από ό,τι ισχυρίζεται επίσημα.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Πριγκόζιν: «Αποτυχία» η «αποστρατιωτικοποίηση» της Ουκρανίας
Επίσης, ο Πριγκόζιν στις αρχές του 2018 ήταν ένας από 13 Ρώσους σε βάρος των οποίων απαγγέλθηκαν κατηγορίες από ομοσπονδιακό δικαστήριο των ΗΠΑ για παρέμβαση στις αμερικανικές εκλογές μέσω της Internet Research Agency, ενός «εργοστασίου troll» που διακινούσε ψευδείς ειδήσεις, κυρίως υπέρ της καμπάνιας του Ντόναλντ Τραμπ. Οι ΗΠΑ είχαν επιβάλει κυρώσεις σε βάρος του από το 2016.
Η Wagner και η ρήξη
Μέχρι την Παρασκευή, ωστόσο, ο Πούτιν δεν είχε πάρει θέση ούτε είχε προσπαθήσει να ελέγξει τον Πριγκόζιν δημόσια, παρά το ότι πολλοί άλλοι επικριτές του πολέμου έχουν φυλακιστεί ή δεχτεί πρόστιμα. Τα πράγματα άλλαξαν όταν ο Πριγκόζιν «διέβη τον Ρουβίκωνα», μπαίνοντας με 25.000 μαχητές της Wagner στη Ρωσία και καταλαμβάνοντας στρατιωτικές εγκαταστάσεις στο Ροστόφ και το Βορονέζ, και κηρύσσοντας πως επιδιώκει «αποκατάσταση της δικαιοσύνης», λέγοντας πως θα τιμωρηθεί ο υπουργός Άμυνας, Σόιγκου, και καλώντας τον στρατό να μην προβάλει αντίσταση: «Δεν είναι στρατιωτικό πραξικόπημα, μα πορεία δικαιοσύνης» είπε χαρακτηριστικά, κατηγορώντας τον υπουργό πως διέταξε πλήγμα σε στρατόπεδα της Wagner στην Ουκρανία (κάτι που το υπουργείο αρνείται). Ο ίδιος ο Πούτιν, αν και δεν αναφέρθηκε ονομαστικά σε αυτόν, μίλησε για «πισώπλατη μαχαιριά» και «προδοσία», δηλώνοντας πως έρχεται «αναπόφευκτη τιμωρία» και ότι οι ένοπλες δυνάμεις έχουν λάβει τις εντολές τους. Η Eθνική Επιτροπή Αντιτρομοκρατίας, που υπάγεται στην FSB, είπε ότι τον διερευνά, καλώντας τους μαχητές της Wagner να αρνηθούν να τον ακολουθήσουν και να τον συλλάβουν- ενώ παράλληλα υπήρξε κινητοποίηση δυνάμεων σε εγκαταστάσεις στη Μόσχα και αλλού.
Εν τέλει ανακοίνωσε πως έδωσε εντολή στις δυνάμεις του, οι οποίες είχαν ήδη προωθηθεί σε απόσταση περίπου 200 χιλιομέτρων από τη ρωσική πρωτεύουσα, να υποχωρήσουν και να επιστρέψουν στις βάσεις τους, προκειμένου να αποτραπεί «αιματοχυσία».
Ρωσικά κρατικά ΜΜΕ μετέδωσαν πως ο Πριγκόζιν θα φύγει από τη Ρωσία και θα μεταβεί στη Λευκορωσία, ενώ οι δυνάμεις της Wagner αναφερόταν πως αποσύρονταν από το Ροστόφ. Ο εκπρόσωπος Τύπου του Πούτιν, Ντμίτρι Πεσκόφ, είπε ότι οι μισθοφόροι που θέλουν να υπογράψουν συμβόλαιο με το ρωσικό υπουργείο Άμυνας μπορούσαν να το κάνουν, και αυτοί που συμμετείχαν στην εξέγερση δεν θα διώκονταν- με τις κατηγορίες σε βάρος του Πριγκόζιν και των μαχητών του να εγκαταλείπονται. Ωστόσο ο Πούτιν μάλλον δεν πρόκειται να ξεχάσει τι συνέβη.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Φονικοί και αναλώσιμοι: Οι κτηνώδεις τακτικές της ρωσικής μισθοφορικής εταιρείας Wagner
Η εικόνα που προβάλλει ο Πριγκόζιν είναι ιδιαίτερη: Μιλά σκληρά, βρίζει τους αντιπάλους του, αψηφά τον νόμο και δεν δείχνει πίστη (υποτίθεται) προς κανέναν άλλον από τον Πούτιν- ανελέητος, χωρίς δισταγμό, παραδέχτηκε μόλις σχετικά πρόσφατα ότι είχε ιδρύσει τη Wagner. Ο ίδιος αύξησε την παρουσία της μισθοφορικής του εταιρείας στην Ουκρανία μετά την αποτυχία της επιχείρησης κατάληψης του Κιέβου στην αρχή του πολέμου- μέχρι τότε ήταν ενεργή κυρίως στη Συρία και στην Αφρική, όπου δρούσε για λογαριασμό του Κρεμλίνου και των προσωπικών συμφερόντων του Πριγκόζιν. Η Wagner (που πήρε το όνομά της από το ψευδώνυμο του πρώτου της διοικητή, Ντμίτρι Ούτκιν) έγινε γνωστή ως ανελέητη και κτηνώδης δύναμη- μεταξύ άλλων, μισθοφόροι της πολέμησαν στη Συρία, υπέρ της κυβέρνησης Άσαντ, στη Λιβύη, δίπλα στις δυνάμεις του Χαλίφα Χαφτάρ, και στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και το Μάλι. Η Βικτόρια Νούλαντ, υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, είπε ότι η εταιρεία χρησιμοπιεί την πρόσβασή της σε χρυσό και άλλους πόρους στην Αφρική για να χρηματοδοτήσει επιχειρήσεις στην Ουκρανία. Σε συνέντευξή του τον Μάιο ο Πριγκόζιν είχε πει ότι είχε στρατολογήσει 50.000 κατάδικους από φυλακές, περίπου 10.000 εκ των οποίων είχαν σκοτωθεί στο Μπαχμούτ- παρόμοιες ήταν και ο αριθμός των «κανονικών» μαχητών του που είχαν σκοτωθεί εκεί. Όσον αφορά στη δύναμη της Wagner, είπε ότι είχε «στις καλύτερες φάσεις» στη διάθεσή του 50.000 άνδρες, με 35.000 στην πρώτη γραμμή. Οι ΗΠΑ εκτιμούν πως η Wagner είχε περίπου 50.000 άτομα να μάχονται στην Ουκρανία, περιλαμβανομένων 10.000 «contractors» και 40.000 κατάδικων. Επίσης, εκτιμούν πως η Wagner δαπανά περίπου 100 εκατ. δολάρια τον μήνα στον πόλεμο.
Ο ίδιος- ο οποίος έχει επικροτήσει δημόσια ένα βίντεο που δείχνει τη δολοφονία με σφυρί ενός λιποτάκτη της Wagner που φέρεται να είχε επιστραφεί από τους Ουκρανούς στο πλαίσιο ανταλλαγής αιχμαλώτων- έχει ισχυριστεί πως η Wagner είναι «πιθανότατα ο πιο εμπειροπόλεμος στρατός στον κόσμο σήμερα».
Οι σκοποί του
Κάποιοι τον έχουν παρομοιάσει με τον διαβόητο καλόγερο Ρασπούτιν, που ασκούσε μεγάλη επιρροή στον τελευταίο τσάρο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, καθώς υποστήριζε ότι μπορούσε να θεραπεύσει την αιμοφιλία του γιου του. Ερωτηθείς σχετικά, ο ίδιος απάντησε «δεν σταματώ το αίμα, μα χύνω το αίμα των εχθρών της πατρίδας μας».
Ο Πριγκόζιν επιδιώκει συστηματικά εδώ και μήνες να ενισχύσει το δημόσιο προφίλ του, καυχώμενος για την αποτελεσματικότητα της Wagner, αποδοκιμάζοντας τους αντιπάλους του και εξαπολύοντας σφοδρές επιθέσεις κατά της στρατιωτικής ηγεσίας. Τον Ιανουάριο είχε σπεύσει να πάρει τα εύσημα για την κατάληψη του Σολεντάρ και κατηγόρησε το υπουργείο Άμυνας της Ρωσίας πως προσπαθεί να κλέψει τη δόξα της Wagner, καθώς και ότι δεν της παρέχει επαρκή πυρομαχικά για να πάρει το Μπαχμούτ- απειλώντας μάλιστα να αποσύρει τους άνδρες του. Ιδιαίτερα σκληρός παρουσιάζεται απέναντι στον Σεργκέι Σόιγκου. Ο Τζον Κίρμπι, εκπρόσωπος του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας του Λευκού Οίκου, έχει πει ότι τα επικριτικά σχόλια του Πριγκόζιν θα μπορούσαν να είναι ένας «μακάβριος τρόπος να πάρει τα εύσημα για ό,τι έχουν καταφέρει στο Μπαχμούτ, μα επίσης να φέρει σε δύσκολη θέση δημόσια το υπουργείο Άμυνας της Ρωσίας υποστηρίζοντας πως το κόστος σε αίμα και χρήμα το πλήρωσε η Wagner και όχι οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις».
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Ακήρυκτος «εμφύλιος» στις ρωσικές δυνάμεις: O Πριγκόζιν της Wagner κλιμακώνει με εικόνες νεκρών
Όσον αφορά στο τι επιθυμεί ο ίδιος, σε δημοσίευμα του Guardian αναφέρεται πως, μετά από χρόνια στις σκιές, φαίνεται να απολαμβάνει τα φώτα της δημοσιότητας ως ένα από τα ισχυρότερα μέλη της «αυλής» του Πούτιν. Η εικόνα που προκύπτει είναι ενός αδίστακτου μηχανορράφου, δουλοπρεπούς απέναντι στους ανωτέρους του και τυραννικός απέναντι στους υφισταμένους του. Επιχειρηματίας που τον ήξερε τη δεκαετία του 1990 είπε πως «έχει κίνητρο και είναι ταλαντούχος, και δεν διστάζει σε τίποτα για να πάρει αυτό που θέλει»- ωστόσο τα χρήματα και η δύναμη δεν φαίνονται να είναι τα μόνα του κίνητρα. Αντ’αυτού, λένε άτομα που τον γνώριζαν, αυτό που τον ωθεί είναι η συγκίνηση, η «λαχτάρα» του «κυνηγιού», της σύγκρουσης και η πίστη πως μάχεται κατά διεφθαρμένων ελίτ, αντιπροσωπεύοντας τον απλό άνθρωπο, και μια ακόρεστη επιθυμία να συντρίψει τους εχθρούς του. «Φαίνεται πως τον συναρπάζει η ίδια η διαδικασία, όχι μόνο το αποτέλεσμα» είπε πρώην στέλεχος του χώρου της άμυνας που μίλησε στον Guardian. Παρόλα αυτά, κορυφαίοι αξιωματούχοι εξέφραζαν φόβους πως έχει φιλοδοξίες να αποκτήσει πολιτική ισχύ- ακόμα και αν, μέχρι τώρα, είχε την εύνοια αυτού που αποκαλούσε «Papa» (μπαμπά)- του ίδιου του Πούτιν. Ο ίδιος, πάντως, σύμφωνα με τον επιχειρηματία που τον ήξερε, έχει παρουσιάσει μια θαυμαστή δυνατότητα προσαρμογής έτσι ώστε να ικανοποιεί οποιονδήποτε έχει απέναντί του εάν θέλει κάτι από αυτόν.
Σύμφωνα με πηγή της ρωσικής πολιτικής ελίτ, κάποιοι στην FSB είναι εξοργισμένοι με τον Πριγκόζιν- ο οποίος έχει κάνει πολλούς εχθρούς στην πορεία του- και τον θεωρούν απειλή στη συνταγματική τάξη. «Έχει αυτή τη μεγάλη στρατιωτική οργάνωση που δεν ελέγχεται από το κράτος και μετά τον πόλεμο θα θέλουν τις ανταμοιβές τους, περιλαμβανομένων πολιτικών ανταμοιβών». Άλλοι θεωρούν ότι το έχει παρακάνει, καθώς, στο κάτω κάτω της γραφής, η Wagner εξαρτάται από την επιμελητεία και τις πληροφορίες από το υπουργείο Άμυνας, καθώς και την εύνοια του Πούτιν.
Ο επιχειρηματίας που τον γνώριζε, λέει πως δεν έχει «διακόπτη κλεισίματος»: «Κατανοεί πως τον μισούν τόσοι πολλοί στο σύστημα...οπότε ξέρει πως, αν σταματήσει, θα μπορούσε να είναι το τέλος του. Δεν έχει επιλογή. Δεν μπορεί να κάνει πίσω».
Λίγοι είναι οι Ρώσοι που δεν τον γνωρίζουν σήμερα: Η Wagner είναι η πιο γνωστή μισθοφορική δύναμη στον κόσμο πλέον και ο αρχηγός της είναι για πολλούς το πρόσωπο του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία. Μέσω Telegram, Vkontakte και άλλων καναλιών παρέχει στους Ρώσους μια σπάνια εικόνα του πολέμου και των παιχνιδιών εξουσίας. Μπορεί να φαίνεται να απέτυχε να αντικαταστήσει τον Σόιγκου στο πόστο του υπουργού Άμυνας, μα παραμένει ισχυρός πολιτικός παίκτης, σε μεγάλη βαθμό λόγω της παρουσίας και της απήχησης της Wagner στα social media. Στις δομές του Κρεμλίνου ο ρόλος του παραμένει ασαφής- ίσως έτσι ακριβώς να το ήθελε ο ίδιος ο Πούτιν. Κάποιοι νεαροί Ρώσοι τον βλέπουν ως ήρωα απέναντι στη διαφθορά και την ανικανότητα του αρτηριοσκληρωτικού στρατιωτικού κατεστημένου, άλλοι τον θεωρούν έναν τυχερό γκάνγκστερ ή υποχείριο υπηρεσιών πληροφοριών. Κάποιοι θεωρούν πως θα μπορούσε να αντικαταστήσει τον Πούτιν. Ο ίδιος δεν έχει αποκαλύψει τις μελλοντικές του φιλοδοξίες, μα φαίνεται να επιδιώκει να παίξει ρόλο ως σημαντικός παίκτης στο μέλλον της χώρας του- και, σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό να θυμάται κανείς τις «μεταμορφώσεις» του στο παρελθόν. Επίσης, έχει παρουσιαστεί ως «σόουμαν», προβοκάτορας και κάποιος με μια «χοντροκομμένη» αίσθηση του χιούμορ- ενώ έχει πει ότι θα ήθελε να γίνει πρόεδρος- της Ουκρανίας όμως. Παλιός του υφιστάμενος στη Wagner εκτιμά πως δεν θα πήγαινε για πρόεδρος της Ρωσίας, μα θα ήθελε να αναλάβει ρόλο αντίστοιχο του υπερεθνικιστή Βλαντιμίρ Ζιρινόφσκι, που πέθανε πέρυσι- και λειτουργούσε ως κριτικός (αλλά με σχετική «άδεια») του καθεστώτος- να μη χρειάζεται να λύνει προβλήματα, μα να μιλά ανοιχτά. Σε αυτό το πλαίσιο αξίζει να σημειωθεί πως η Φιόνα Χιλ, πρώην υπεύθυνη της πολιτικής για τη Ρωσία στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ, θεωρεί πως είναι χρήσιμο για τον Πούτιν να έχει κάποιον να τον επικρίνει από τα δεξιά- τον κάνει να φαίνεται λογικός, συγκριτικά.
Σε κάθε περίπτωση, οι τελευταίες εξελίξεις δημιουργούν ερωτήματα σχετικά με το ποιο θα είναι το μέλλον του Πριγκόζιν- κάποιου που ίσως να κοιτά τον Ρώσο πρόεδρο (ο οποίος έχει προωθήσει και ο ίδιος μια παρόμοια εικόνα, ενός παιδιού που μεγάλωσε σκληρά στο Λένινγκραντ) και να σκέφτεται «γιατί όχι εγώ;».
Με πληροφορίες από New York Times, Guardian, Associated Press, Economist