Ο ισραηλινός “Φάκελος της Κύπρου”. Το Κυπριακό μέσα από τα Κρατικά Αρχεία του Ισραήλ

Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Παπαζήση η μελέτη με τίτλο «Κύπρος, το Γειτονικό Νησί – Το Κυπριακό μέσα από τα Κρατικά Αρχεία του Ισραήλ, 1946-1960», που υπογράφεται από τον Γαβριήλ Χαρίτο, διδάκτορα διεθνών σχέσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και μεταδιδακτορικού ερευνητή του ισραηλινού Πανεπιστημίου Μπεν-Γκουριόν. Πρόκειται για μία πρωτότυπη, και άγνωστη μέχρι σήμερα, καταγραφή των γεγονότων που σημάδεψαν την πρόσφατη Ιστορία της Κύπρου, βασισμένη στην απόρρητη αλληλογραφία του ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών κατά τη διάρκεια της κρίσιμης για το Κυπριακό δεκαετίας του 1950. Ουσιαστικά, πρόκειται για τον ισραηλινό “Φάκελο της Κύπρου” – όπου περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίον οι Ισραηλινοί έβλεπαν την κυπριακή διένεξη, από την διενέργεια του λεγόμενου “Ενωτικού Δημοψηφίσματος” του 1950 μέχρι και την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας τον Αύγουστο του 1960.

Τίθενται σε πρώτο πλάνο της αφήγησης παντελώς άγνωστα μέχρι σήμερα πρόσωπα και γεγονότα, που έπαιξαν καίριο ρόλο στην διαμόρφωση των σχέσεων του Ισραήλ με την Κύπρο - «το Γειτονικό Νησί» όπως αποκαλείται η Μεγαλόνησος στην ισραηλινή δημοσιογραφική γλώσσα - , αλλά και με τις δύο ‘Μητέρες-Πατρίδες’ του, την Ελλάδα και την Τουρκία.

Στο «Γειτονικό Νησί» ο συγγραφέας καταφέρνει να παραθέσει με μία εξαιρετικά χρηστική δομή για τον μέσο αναγνώστη, πλήθος αρχειακού υλικού που έρχεται στο φως για πρώτη φορά. Η ισραηλινή διπλωματική αλληλογραφία που σχετιζόταν με τα γεγονότα της Κύπρου του ’50 παρέμενε απόρρητη και μόλις το 2012 αποχαρακτηρίστηκε από το Κρατικό Αρχείο του Ισραήλ, ύστερα από ειδικό αίτημα του δρ. Γαβριήλ Χαρίτου, στα πλαίσια της εκπόνησης της διδακτορικής του διατριβής. Το αρχειακό υλικό πλαισιώνεται από υλικό που συγκεντρώθηκε από το Αρχείο των Ισραηλινών Ενόπλων Δυνάμεων, από την άγνωστη ισραηλινή ιστοριογραφία, ως επίσης και από τα δημοσιεύματα του ισραηλινού, κυπριακού, ελληνικού και αραβικού Τύπου της εποχής εκείνης. Μία δεύτερη σημαντική πρωτοτυπία του «Γειτονικού Νησιού» είναι η παράθεση αρχειακού υλικού που προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο που τελεί υπό την εποπτεία του Ψευδοκράτους της κατεχόμενης βόρειας Κύπρου. Ο Γαβριήλ Χαρίτος είναι ο πρώτος – και μέχρι σήμερα, ο μοναδικό ς - Έλληνας ερευνητής, που πέτυχε να αποκτήσει πρόσβαση στο άγνωστο μέχρι σήμερα Αρχείο της Κερύνειας.

Η άγνωστη αλληλογραφία ανάμεσα στους ηγέτες της Κυπριακής Εθναρχίας και του ισραηλινού Υπουργείου Εξωτερικών στις αρχές της δεκαετίας του ’50 , τα γεγονότα που καθόρισαν την εκάστοτε ψήφο του Ισραήλ στον ΟΗΕ σε ό,τι σχετιζόταν με το Κυπριακό πρόβλημα, τον τρόπο με τον οποίο ο ισραηλινός παράγοντας έδρασε στις υπάρχουσες πολιτικές και κοινωνικές δομές της αποικιακής Κύπρου και τα κριτήρια της ισραηλινής περιφερειακής πολιτικής σε συνάρτηση με τις ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Μέση Ανατολή γενικότερα – είναι μερικά από τα σημαντικά ζητήματα που αναλύονται με τρόπο εύληπτο και διεξοδικό. Εξιστορείται επίσης ο τρόπος με τον οποίον οι κυπριακές συνδικαλιστικές ενώσεις διαμόρφωσαν την παρουσία του Ισραήλ στο νησί, ο διαμεσολαβητικός ρόλος του Ελληνοαμερικανού επιχειρηματία Σπύρου Σκούρα και οι επαφές του με τον Μακάριο κατά την Μεταβατική Περίοδο, οι παρασκηνιακές επαφές Ελλάδας-Ισραήλ καθ’ όλη την δεκαετία του ’50, ως επίσης και ο πολυποίκιλος ανταγωνισμός ανάμεσα στο Ισραήλ, την Αίγυπτο και τον Λίβανο παραμονές της ανεξαρτητοποίησης του νησιού. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με τη σύσταση διπλωματικών σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Κύπρου, στις 17 Αυγούστου 1960, δηλαδή την επομένη της ανακήρυξης της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Στην Κύπρο το «Γειτονικό Νησί» έγινε πολύ γρήγορα best seller και στις 30 Οκτωβρίου 2018 πραγματοποιήθηκε η επίσημη πρώτη παρουσίασή του στο Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας.

Κύριος ομιλητής ήταν ο Υπουργός Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, κ. Νίκος Χριστοδουλίδης, ως επίσης ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, κ. Γεώργιος Καζαμίας και ο καθηγητής κ. Ανδρέας Θεοφάνους, διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, που είχε την ευθύνη τη διοργάνωσης.

Κατά την παρουσίαση του βιβλίου «Κύπρος, το Γειτονικό Νησί», ο Κύπριος ΥΠΕΞ, κ. Χριστοδουλίδης, μεταξύ άλλων ανέφερε τα εξής: «Ο απόρρητος ‘Φάκελος της Κύπρου’, που διατηρούσε το Ισραηλινό Κρατικό Αρχείο βρίσκεται πλέον ενώπιον μας, διανθισμένος με τη σκέψη και ανάλυση ενός ερευνητή που γνωρίζει άριστα το Ισραήλ, όπως επίσης και το πολιτικό του σύστημα όσο πολύ λίγοι σε Ελλάδα και Κύπρο. Ταυτόχρονα, στο πόνημά του, ο δρ. Χαρίτος αναλύει με διεξοδικό τρόπο και χωρίς προκαταλήψεις - όπως δηλαδή πρέπει να γίνονται οι αρχειακές έρευνες - το ιστορικό των ανταγωνισμών και των διενέξεων τις οποίες αντιμετώπιζε το Κράτος του Ισραήλ, στην προσπάθειά του να ισορροπήσει μεταξύ των διαφόρων σημαντικών, για την επιβίωσή του, διεθνών και περιφερειακών σχέσεων, σε συνάρτηση πάντα με το Κυπριακό πρόβλημα. Σημείο εστίασης της μελέτης του δρ. Χαρίτου αποτελεί η αποκάλυψη του παρασκηνίου, που δεν είχε μέχρι σήμερα γίνει γνωστό και το οποίο καθόρισε σε σημαντικό βαθμό τη στάση του Ισραήλ ως προς το Κυπριακό πρόβλημα, από το έτος δημιουργίας του Κράτους του Ισραήλ, το 1948, μέχρι και την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, το 1960. Η πρωτότυπη δουλειά του συγγραφέα μας βοηθά να αποκωδικοποιήσουμε την οπτική και κατ’ επέκταση την εντύπωση που είχε ο γειτονικός μας λαός για τα τεκταινόμενα στη χώρα μας τη δεκαετία του 1950. Μια άσκηση ιδιαίτερα χρήσιμη και διδακτική, τόσο από ιστορικής πλευράς, όσο και σήμερα, μέσα στο πλαίσιο των προσπαθειών μας για επίλυση του πολιτικού μας προβλήματος. Η μελέτη μας φανερώνει, παράλληλα, ένα άγνωστο για πολλούς παρασκήνιο περιφερειακών εξελίξεων που επιβεβαιώνει, για ακόμη μια φορά, τις ισχυρές και αδιαμφισβήτητες σχέσεις αλληλεξάρτησης των δρώντων στην άμεση περιφέρειά μας, αλλά και την ανάγκη πλήρους γνώσης και κατανόησης των εξελίξεων σε συστημικό επίπεδο».

Στην παρουσίαση του «Γειτονικό Νησιού» παρευρέθηκαν μεταξύ άλλων η Πρόξενος της Ελλάδας στην Λευκωσία, κα. Χριστίνα Ζαχαριουδάκη, η πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Κύπρου, δρ. Ερατώ Κοζάκου-Μαρκουλλή, ο βουλευτής του ΑΚΕΛ, κ. Χρήστος Χριστοφίδης, ο Πρέσβης του Ισραήλ στη Λευκωσία, κ. Σμουέλ Ρεβέλ, ο τ. βουλευτής της ΕΔΕΚ και Πρόεδρος της Δικοινοτικής Επιτροπής για την Διατήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, κ. Τάκης Χατζηδημητρίου, ο τ. Υπουργός Συγκοινωνιών και μέλος της διαπραγματευτικής ομάδας για το Κυπριακό κ. Μάριος Ηλιάδης, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας (έδρα UNESCO) δρ. Αιμίλιος Σολωμού, και ο Έξαρχος του Παναγίου Τάφου στην Κύπρο, Μητροπολίτης Βόστρων κ.κ. Τιμόθεος.

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Γαβριήλ Χαρίτος είναι διδάκτωρ διεθνών σχέσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ισραήλ, στο Πανεπιστήμιο Μπεν-Γκουριόν. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διεθνείς σχέσεις στη Μεσόγειο στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Δικηγορεί από το 1998. Η πρώτη του μονογραφία «Ο εκδημοκρατισμός των αραβικών χωρών ως προτεραιότητα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής – Η περίπτωση της Ιορδανίας και της Τυνησίας» δημοσιεύθηκε από το Ίδρυμα Διεθνών Νομικών Μελετών καθ. Ηλία Κρίσπη και δρος Αναστασίας Σαμαρά-Κρίσπη (εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2008). Άρθρα και αναλύσεις του δημοσιεύθηκαν σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά. Έχει τακτή παρουσία στα ΜΜΕ της Κύπρου και της Ελλάδας, με κύριο αντικείμενο τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, το ισραηλινό πολιτικό σύστημα και τις σχέσεις Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ.