Η πρόσφατη και πολύ ιδιαίτερη ζωντανή επανεκτέλεση του στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός έδωσε την ευκαιρία της επανεκτίμησης και φυσικά της επαναεπιβεβαίωσης ενός από τα καλύτερα και πλέον πολυσήμαντα έργα της σύγχρονης ελληνικής μουσικής δημιουργίας το οποίο πλέον έχει φτάσει να αποκτήσει τον χαρακτήρα του εμβληματικού.
Τα πράγματα είναι τόσο αυτονόητα ώστε αναρωτιέσαι αν χρειάζεται να τα επισημάνεις, αναζητείς τον λόγο ακόμα και για να τα περιγράψεις. Τι μπορεί δηλαδή να μην πάει καλά όταν έχεις μιαν επανεκτέλεση στην ολοκληρία του ενός από τα ωραιότερα αλλά και σημαντικότερα μουσικά έργα που γράφτηκαν στην Ελλάδα μετά την Μεταπολίτευση με την δημιουργό του να επιμελείται συνολικά την εκδήλωση και την άλλη βασικότατη συντελεστή του τόσο καταλυτικά παρούσα όσο και στην αυθεντική εκδοχή του; Απολύτως τίποτα. Αυτό ακριβώς συνέβη στην σχεδόν πλήρη από ένα ασυνήθιστα μεγάλου ηλικιακού εύρους κοινό (πολύ ενδιαφέρον το ότι ένα όχι ευκαταφρόνητο μέρος ήταν γύρω στα τριάντα ή και λίγο νεότερο) αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός.
Άλλωστε υπό μιαν έννοια αυτό το έργο δεν ήταν καν το επίκεντρο της βραδιάς. Το επίκεντρο – με αφορμή τα ενενήντα χρόνια από τον θάνατο του – ήταν ένας ποιητής που στα ούτε καν ολόκληρα τριάντα δύο χρόνια στα οποία βρέθηκε στον πλανήτη πριν θέσει ο ίδιος τέλος στην ζωή του πρόλαβε να αφήσει ένα έργο αναπόφευκτα μεν όχι μεγάλο σε όγκο αλλά τέτοιο ώστε να εισάγει αποφασιστικά την ελληνική ποίηση στην σύγχρονη εποχή αρκετά πριν την έλευση του μοντερνισμού με την γενεά του ’30 (γενεά που επηρέασε ουκ ολίγον, όπως άλλωστε και αρκετούς σημαίνοντες μεταγενέστερους της). Ο ποιητής του οποίου ποιήματα και πεζά, όπως επίσης ένα γράμμα της ερωτευμένης μαζί του ποιήτριας Μαρίας Πολυδούρη αλλά και ένα επικήδειο κείμενο του μέγιστου Ανδρέα Εμπειρίκου, όχι μόνον εξαιρετικά φορτισμένο συναισθηματικό και συγκινητικά γενναιόδωρο στην αναγνώριση της αξίας του αλλά και ακριβέστατο – ας μην ξεχνάμε ότι ο Εμπειρίκος ήταν επίσης ο πρώτος Έλληνας ψυχαναλυτής – για τα κίνητρα και όχι απλά εμπνεύσεις του έργου του μα και της κυριολεκτικά ύστατης πράξης του διάβασε, εμβόλιμα στα τραγούδια, υποδειγματικά ο επίσης ποιητής Γιώργος Κοροπούλης.
Ο Κώστας Καρυωτάκης ήταν το αρχέτυπο, ο ορισμός αυτού που αποκαλείται «καταραμένος ποιητής». Η σύντομη ζωή του ήταν γεμάτη από ποικίλης προέλευσης και φύσης προβλήματα τα οποία έκανε ποίηση – ή μήπως η ζωή του δεν ήταν παρά η βιωμένη στο έπακρο εμπειρία της ποίησης του; Όπως και αν έχει όμως ήταν επίσης ένας υπερευαίσθητος άνθρωπος που για να επιβιώσει είχε ανάγκη από αυτή την ιδιότυπη εξίσωση, στην κυριολεξία την ισορροπία μεταξύ ζωής και θανάτου. Όταν η ισορροπία αυτή διαταράχθηκε οριστικά δεν μπορούσε παρά να πέσει προς την μία πλευρά και ίσως επί της ουσίας ούτε καν να μην επέλεξε ο ίδιος ποια θα ήταν αυτή.
Ενας άλλος υπερευαίσθητος άνθρωπος, η Λένα Πλάτωνος, ένιωσε τέτοια ακατανίκητη έλξη για το έργο του ώστε, με προτροπή και του Μάνου Χατζιδάκι, το 1979 άρχισε να μελοποιεί κάποια ποιήματα του. Το αποτέλεσμα, ο δίσκος «Καρυωτάκης 13 Τραγούδια» που κυκλοφόρησε τρία χρόνια αργότερα, δεν είναι μόνον από τους καλύτερους μιας σπουδαιότατης συνθέτιδας αλλά και από τους κορυφαίους της σύγχρονης ελληνικής μουσικής. Για ερμηνεύτρια επέλεξε έναν άλλο υπερευαίσθητο αλλά και πολύ διαφορετικής ψυχοσύνθεσης άνθρωπο, την Σαβίνα Γιαννάτου.
Η εκδοχή που ακούσαμε στον Παρνασσό ήταν για φωνή και πιάνο και την τελευταία συνόδευσε ο Θόδωρος Κοτεπάνος, άριστος πιανίστας μα και ενορχηστρωτής και άρα ο πλέον κατάλληλος για ένα έργο της Πλάτωνος η οποία ήταν διακεκριμένη σολίστ του οργάνου πριν ακόμα αρχίσει να συνθέτει και για αυτό το πιάνο έπαιζε πάντα δομικό ρόλο όχι στις ενορχηστρώσεις αλλά στην ίδια την γραφή της, ακόμα και στην ηλεκτρονική περίοδο της. Ο Θ. Κοτεπάνος μπήκε πολύ βαθιά στην μουσική του έργου, την βίωσε και όχι απλά την κατανόησε και την απέδωσε ιδανικά. Αν και οφείλω να ομολογήσω ότι έπρεπε να υπενθυμίζω στον εαυτό του να τον ακούω καθώς την προσοχή μου μονοπωλούσε η Σαβίνα Γιαννάτου η οποία ήταν μεν ήδη τέλεια στον δίσκο αλλά η ερμηνεία της πλέον σε αυτά τα τραγούδια έχει φτάσει στο απόλυτο!
Τα τελευταία χρόνια όταν παρακολουθώ την Σαβίνα όσο σχεδόν την ακούω άλλο τόσο την βλέπω ή μάλλον την παρατηρώ. Δεν μπορώ να σταματήσω να θαυμάζω τον απίστευτο πια εφ΄ όλης της ύλης αυτοέλεγχο αυτής της εύθραυστης γυναίκας και τόσο ευαίσθητου, το επαναλαμβάνω, ανθρώπου. Είναι αυτό ακριβώς το στοιχείο, ο αυτοέλεγχος, που προστίθεται σε όλα τα υπόλοιπα, την ασυνήθιστα μεγάλη μουσική παιδεία, την συνεχή μελέτη και τις τόσες φωνητικές ικανότητες οι οποίες πλέον μετατράπηκαν σε αληθινά απεριόριστες δυνατότητες που την καθιστούν την κορυφαία αυτή την στιγμή των Ελλήνων ερμηνευτών, ανδρών τε και γυναικών. Το έχω γράψει και στο παρελθόν αλλά πια το λέω πιο σίγουρος από ποτέ και θα μπορούσα πολύ ωραία να το τεκμηριώσω επιχειρηματολογώντας επί μακρόν αλλά δεν θα το κάνω. Ας θεωρηθεί υποκειμενικό, όσο υποκειμενική ήταν και η αντίδραση ενός εξαίρετου ερμηνευτή και μιας θαυμάσιας ερμηνεύτριας αντίστοιχα των δύο επομένων γενεών που ο πρώτος σχεδόν παραληρούσε από ενθουσιασμό και η δεύτερη ήταν δικαιολογημένα πραγματικά συγκλονισμένη μετά το τέλος της συναυλίας.
Λίγο πριν δώσει τέλος στην ζωή του ο Καρυωτάκης έκανε δύο δραστικές αλλαγές σε αυτή, πρώτον ανακοίνωσε ότι θα εγκατέλειπε την ποίηση για να αφοσιωθεί στην πεζογραφία και δεύτερον και πολύ σημαντικότερο επιδόθηκε με ζήλο σε έναν πολύ επιθετικό συνδικαλισμό στον χώρο από τον οποίο βιοποριζόταν, τον δημοσιοϋπαλληλικό. Ίσως λοιπόν η αυτοκτονία του τελικά να μην ήταν πράξη φυγής αλλά αντίστασης και εξέγερσης στα κακώς κείμενα ολόκληρης της κοινωνίας της εποχής του. Δεν θα το μάθουμε ποτέ αλλά, χωρίς να την έχω ρωτήσει, έχω την πεποίθηση ότι έτσι εκλαμβάνει τόσο αυτήν όσο και τον πεσιιμσμό του, όπως άλλωστε και την απαισιοδοξία της άλλης αγαπημένης της ποιήτριας, της Ελίζαμπεθ Μπράουνινγκ, η Λένα Πλάτωνος. Ενας άνθρωπος όχι μόνο το ίδιο ευαίσθητος αλλά εξίσου βασανισμένος – αν και για πολύ διαφορετικούς λόγους – με τον Καρυωτάκη που η δική της εξέγερση είναι το σύνολο της δημιουργίας της.
Βγήκα από αυτή την αληθινή μουσική και ποιητική μυσταγωγία στην δροσιά της ανοιξιάτικης νύχτας πλήρης αισθητικής απόλαυσης, σκέψεων και συναισθημάτων και δεν μπορούσα να μην παραδεχτώ ότι ένα από τα πιο ευχάριστα και αισιόδοξα πράγματα που έχω ακούσει εδώ και καιρό είναι η επιβεβαίωση από την Λένα ότι ετοιμάζει νέα εργασία, οτιδήποτε και αν είναι αυτή. Γιατί λίγους, πάρα πολύ λίγους δίσκους δεν τους περιμένεις σαν έστω πολύ καλούς τέτοιους αλλά σαν δηλώσεις μιας δεδομένης, αταλάντευτης στάσης ζωής. Μιας στάσης ζωής που μπορεί να συνοψιστεί στο να μένεις όρθιος ακόμα και όταν όλοι και όλα σχεδόν συνωμοτούν για το αντίθετο...Ευχαριστούμε Λένα, για την μουσική σου αλλά ακόμα περισσότερο ίσως για αυτό.