Παρατηρώντας κάποιος τον τρόπο που οι άνθρωποι συνυπάρχουν, μπορεί να αντιληφθεί βάσει των συμπεριφορών ότι γινόμαστε όλο και περισσότερο έρμαια των ακατασίγαστων παθών μας. Αυτό, όπως και πολλά πράγματα στη ζωή, έχει την εξήγησή του.
Μια απάντηση εντοπίζεται στο ότι όλο και πιο σπάνια πλέον οι άνθρωποι εστιάζουν μέσα τους για να ανα-γνωρίσουν τα θέλω τους, να βρουν τον εαυτό τους και να ορίσουν το μονοπάτι που θα ακολουθήσουν στη ζωή τους.
Στον δικό μας αιώνα αφήνουμε τα συναισθήματά μας να γίνουν ένας κυκεώνας χωρίς αρχή, μέση και τέλος, ένας κυκεώνας από τον οποίο λείπει η λογική και η συνοχή.
Οι άνθρωποι για να αντιληφθούν τον κόσμο, αλλά και τον εαυτό τους, βασίζονται σε κοινούς τόπους που διαδίδονται από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και κυρίως την τηλεόραση και τα προϊόντα της.
Πόσες σειρές, εδώ και δεκαετίες, έχουν ως κοινό μοτίβο τους την ίντριγκα, την αντιζηλία, τον φθόνο, τις διαμάχες, την αντιπαλότητα.
Γιατί έχει εξοβελιστεί η κριτική σκέψη, η αποδοχή του διαφορετικού και η προβολή πολιτιστικών προτύπων που να εμπνέουν για το ήθος τους, ενώ κυριαρχούν η επιφανειακή αντιμετώπιση πολλών ζητημάτων, η ρηχότητα της σκέψης, η τάση να παίρνουμε αψήφιστα τη ζωή μας και η απομάκρυνση από ανθρωπιστικά ιδεώδη;
Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι επειδή για δεκαετίες έχει καλλιεργηθεί μια κουλτούρα εντυπωσιασμού.
Ο στόχος δηλαδή είναι η διασκέδαση και όχι η ψυχαγωγία με την αρχική έννοια που έχει η λέξη.
Στον άνθρωπο αρέσει ο μύθος, το παραμύθι, η φυγή από την πραγματικότητα. Αυτήν τη φυγή, που στη σύγχρονη εποχή την προσφέρει η τηλεόραση, στην αρχαιότητα την πρόσφερε το θέατρο.
Ωστόσο, η αναπαράσταση των ανθρωπίνων παθών τότε είχε ηθικό πρόσημο, αξιακή ματιά, διδακτικό χαρακτήρα, υπό το πρίσμα της επικοινωνίας με την παράδοση, την οποία άλλοτε ερχόταν να αμφισβητήσει, να σχολιάσει με κριτική διάθεση, πάντως να συνδιαλεχθεί μαζί της και άλλοτε την ενσωμάτωνε ως κάτι που η κοινωνία έχει ανάγκη να θυμάται.
Όταν η κοινωνία για δεκαετίες εκτεθεί στην κουλτούρα της μετριότητας, των ανειλικρινών σχέσεων, της εξαπάτησης, της βίας, τότε διαβρώνεται σε πολλά σημεία. Ένα από αυτά είναι η σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους.
Ένας ακόμη λόγος που οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους έχει αλλοιωθεί έχει το γεγονός ότι η κοινωνία μας έχει γίνει καταναλωτική.
Έχει οικοδομηθεί ένα ωφελιμιστικό μοντέλο λειτουργίας και αντίληψης των πραγμάτων. Έτσι, ακόμη και οι ανθρώπινες σχέσεις μετατρέπονται σε συνδιαλλαγή. Δίνω τόσα για να λάβω τόσα.
Οι άνθρωποι γίνονται υπολογιστικοί με το συναίσθημα, μετρημένοι με τα καλά λόγια και ακριβοί στην καλοσύνη.
Αυτό το μοντέλο δεν καλλιεργείται μόνο ως κουλτούρα από τα προϊόντα της τηλεόρασης, τα οποία κάθε άλλο παρά χάνουν το κοινό τους με τον καιρόꞏ περνάει και μέσα από την αλλαγή της κοινωνίας σε μια τεχνολογική εποχή, όπου οι συσκευές και οι εμπειρίες που βιώνονται μέσα από τις συσκευές αποκτούν αντιστρόφως ανάλογη αξία από τη σημασία που έχει η επαφή με τον συνάνθρωπο.
Σίγουρα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εποχής που ζούμε διαφοροποιούνται από σταθερές και λογικές άλλων εποχών.
Προσαρμοζόμαστε όλο και περισσότερο στη λογική να επιλέγουμε ερωτικούς -κυρίως- συντρόφους (επομένως ευκαιριακούς) και όχι συντρόφους ζωής.
Αναζητούμε να βρούμε κάποιον να επιβεβαιώνει τα θέλω μας, να ταυτίζεται με τις απόψεις μας. Γινόμαστε όλο και πιο δύσκολοι στο να έχουμε στο περιβάλλον μας ανθρώπους που δεν βρίσκονται κοντά στην ιδεολογία μας, που θα διαφωνήσουν μαζί μας, που θα ασκήσουν κριτική στις ιδέες μας.
Πλέον, οι σχέσεις πρέπει να ικανοποιούν πρώτα -ίσως και μόνο- το εγώ μας που βρίσκεται σε διαρκή αναζήτηση επιβεβαίωσης. Ζούμε στην εποχή με τα περισσότερα διαζύγια, πιο πολλά από κάθε άλλη εποχή.
Οι σταθερές έχουν αλλάξει, η έννοια της συντροφικότητας έχει αλλάξει, ενώ μοιραία αλλάξαμε και εμείς. Γινόμαστε πιο μηχανικοί στις σχέσεις μας κι αυτό επειδή έτσι μαθαίνουμε.
Το διαφορετικό μάς προκαλεί αρνητικά συναισθήματα, θέλουμε να το απομακρύνουμε, αργά ή γρήγορα, από τη ζωή μας. Έννοιες όπως η ενσυναίσθηση και η δεκτικότητα μάς είναι ανοίκειες, κι αυτό επειδή δεν τις είδαμε να είναι mainstream κάπου για να τις αφομοιώσουμε.
Καθώς οι φορείς και αποδέκτες των αλλαγών που συμβαίνουν στην κοινωνία είναι σε μεγάλο βαθμό οι νέοι, μπορούμε να πούμε πως η κοινωνία έχει τρόπους να παρέμβει έγκαιρα και να δείξει έναν διαφορετικό δρόμο.
Αν κάτι χρειάζεται να αλλάξει, αυτό είναι το μοντέλο της παρεχόμενης παιδείας, ώστε να επιστρέψει ο ανθρωπιστικός ρόλος της εκπαίδευσης.
Το πρόγραμμα σπουδών πρέπει να εμπλουτιστεί με συγγραφείς και κείμενα όπου εντοπίζονται υπαρξιακές ανησυχίες, να διατυπώνεται το βαθύ και πολύπλοκο ερώτημα του πώς μπορεί και πρέπει το άτομο να ζήσει τη ζωή του, να την οργανώσει σύμφωνα με κάποιες αρχές.
Χρειάζεται να επανέλθει η επαφή με τα κείμενα όσων ασχολούνται με τα μεγάλα και εν πολλοίς άλυτα προβλήματα της ανθρώπινης φύσης, τα οποία εξακολουθούν να ταλανίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη (η βία, η αδικία, η κακία, η αλαζονεία, η φύση της εξουσίας).
Έχοντας περάσει κάποια χρόνια στον χώρο της εκπαίδευσης και μέσα από τον διάλογό μου με τις νέες και τους νέους, έφηβους που αναζητούν τα πρότυπά τους και είναι περισσότερο ευεπηρέαστοι σε ό,τι κυκλοφορεί και στις νέες κοινωνικές τάσεις, είδα ότι δεν θέλει πολύ για να δεχθούν νέες ιδέες, να προβληματιστούν και να ξεφύγουν από τον συμβατικό τρόπο σκέψης που ολοένα και απέχει από την ανθρωπιστική θεώρηση που εκφράζεται άριστα στο μέτρον πάντων χρημάτων ἄνθρωπος που διατύπωσε ο Πρωταγόρας στον Θεαίτητο του Πλάτωνα.
Θεωρώ πως, πέρα από ευκαιρία, είναι αναγκαίο να εγγραφεί στην εκπαίδευση μια κουλτούρα διαλόγου μεταξύ καθηγητών και μαθητών. Καθώς μεγάλος αριθμών παιδιών δεν μεγαλώνουν μέσα σε οικογενειακά περιβάλλοντα όπου ο διάλογος και οι γόνιμες κριτικές συζητήσεις να είναι συχνά παρόντα, εντοπίζεται ένα κενό στην ανάπτυξη, το οποίο σε μεγάλο βαθμό επιζητούν να καλύψουν πλέον τα κοινωνικά δίκτυα, όπου περνούν ένα σημαντικό μέρος της ημέρας τους.
Αν τα πράγματα μπορέσουν, εν τέλει, να αλλάξουν, αυτό θα γίνει προϊόντος του χρόνου και μέσα από συντονισμένες δράσεις. Η Παιδεία και ο Πολιτισμός ανέκαθεν συμβάδιζαν, υπήρχε μια γόνιμη αλληλεξάρτηση. Δεν μπορεί να υπάρξει ο ένας χώρος δίχως τον άλλο.
Έτσι, όταν ασθενεί ο ένας, ακολουθεί και ο άλλος.
Ο Πολιτισμός τροφοδοτεί την Παιδεία και το αντίστροφο.
Αν αφήσουμε τον έναν χώρο να φωτίσει τον άλλο, τότε ίσως ξεμπλέξουμε τον κυκεώνα των αντιλήψεων που έφερε ο νέος αιώνας στο μυαλό των ανθρώπων.