Ο κορονοϊός και ο φόβος εξάπλωσής του στην κοινότητα σε συνδυασμό με το κλείσιμο σχολείων και πανεπιστημίων και τα αυστηρά μέτρα περιορισμού στις μετακινήσεις, έφερε με επιτακτικό τρόπο στο προσκήνιο την τηλεργασία και την εξ αποστάσεως διδασκαλία. Κάποιες χώρες, όπως για παράδειγμα η Κύπρος, που είχαν εντάξει στην εκπαιδευτική διαδικασία την εξ αποστάσεως διδασκαλία ιδιαίτερα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση βρέθηκαν σε πλεονεκτική θέση έναντι άλλων χωρών που τώρα αναζητούν τη χρήση αυτών των εργαλείων και εργάζονται για τη δημιουργία τέτοιων μηχανισμών. Σε κάποια πανεπιστήμια και στην Ελλάδα αλλά και σε πολλές χώρες της ΕΕ, που δεν είχαν αξιοποιήσει την εξ αποστάσεως διδασκαλία, βρίσκεται αυτές τις μέρες αδρανοποιημένη η εκπαιδευτική και διδακτική διεργασία λόγω του κορονοϊού και χάνονται δεκάδες ώρες διδασκαλίας. Αντίθετα υπάρχουν πανεπιστήμια που οι φοιτητές τους δεν έχουν χάσει ούτε μια ώρα μαθήματος και θα κλείσουν το διδακτικό έτος χωρίς απώλειες ωρών. Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί χώρες και ιδιαίτερα πανεπιστήμια βρέθηκαν σε αυτή τη δύσκολη χρονικά περίοδο λόγω του ιού χωρίς εναλλακτική λύση για το εκπαιδευτικό σύστημα και για την ομαλή διεξαγωγή των μαθημάτων;
Κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει αμφισβητήσει τον σημαντικό ρόλο του εκπαιδευτικού έργου μέσα στις πανεπιστημιακές αίθουσες. Ήταν, είναι και θα είναι σημαντικός. Η εξ αποστάσεως διδασκαλία στοχεύει σε άτομα που για προσωπικούς ή επαγγελματικούς λόγους δεν μπορούν να παραβρίσκονται στις αίθουσες με αποτέλεσμα να καλύπτει άλλες ανάγκες. Η οριογραμμή είναι ξεκάθαρη και η ταυτόχρονη προσφορά συμβατικών και εξ αποστάσεως προγραμμάτων είναι ο ιδανικός συνδυασμός πλέον που αποδεικνύεται από τις διεθνείς πρακτικές των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Παρ΄ όλα αυτά σε πολλές χώρες και σε κάποια πανεπιστήμια επικράτησαν φοβίες και ανησυχίες μήπως η είσοδος της εξ αποστάσεως διδασκαλίας μεταβάλλει τη σχέση εκπαιδευτικού και φοιτητή και αλλοιώσει το διδακτικό έργο που παράγεται στα αμφιθέατρα. Η φοβία αυτή δημιούργησε τείχη και απορρίψεις σε μια περίοδο που η απόκτηση της γνώσης είχε σπάσει τα σύνορα των κρατών, κάτι που εκμεταλλεύτηκαν πολλά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και συγκέντρωσαν μεγάλο αριθμό φοιτητών από διάφορες χώρες του κόσμου δημιουργώντας δίγλωσσες σπουδές με εξ αποστάσεως διδασκαλία.
Κάτω από την πίεση του κορονοϊού που έβαλε λουκέτο σε σχολεία και πανεπιστήμια όλοι θυμήθηκαν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση και τρέχουν να δημιουργήσουν ανάλογα συστήματα με ηλεκτρονικές πλατφόρμες διδασκαλίας. Η επιτυχία, όμως, της εξ αποστάσεως διδασκαλίας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και κυρίως από την εξοικείωση εκπαιδευτικών και φοιτητών. Απαιτούνται παιδαγωγικοί παράμετροι, μεθοδολογία, πρόγραμμα, σχεδιασμός και ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού. Σε πολλές περιπτώσεις το ακαδημαϊκό προσωπικό δεν είναι εξοικειωμένο με την φιλοσοφία της εξ αποστάσεως εκπαίδευση αλλά και με τις δυνατότητες που παρέχουν οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες διδασκαλίας.
Από την άλλη πλευρά η έλλειψη απαραίτητων επενδύσεων σε τεχνολογικό εξοπλισμό και εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό δημιουργεί σε πολλές περιπτώσεις προβλήματα στην πρακτική εφαρμογή του εκπαιδευτικού έργου. H μετάβαση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία, αναπόφευκτα συνοδεύεται από τεχνικά προβλήματα, δυσκολίες υιοθέτησης και δυσπιστία. Τα δίκτυα των πανεπιστημίων δεν είναι σίγουρο ότι θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στην ταυτόχρονη σύνδεση τόσων φοιτητών. Παράλληλα, κανένας δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι οι πλατφόρμες που προτίθεται να χρησιμοποιηθούν μπορούν να ανταπεξέλθουν σε τόσες ταυτόχρονες συνδέσεις. Στα πανεπιστήμια του εξωτερικού, χρησιμοποιούνται κατάλληλες πλατφόρμες οι οποίες έχουν σχεδιαστεί αποκλειστικά για εξ αποστάσεως εκπαίδευση, προνοώντας την παράλληλη συμμετοχή μεγάλου πλήθους φοιτητών. Επιπλέον, τεχνικό προσωπικό πρέπει να είναι σε συνεχή εργασία για την αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων σύνδεσης και λειτουργίας που προκύπτουν.
Τα πανεπιστημιακά ιδρύματα που στον πυρήνα τους παρείχαν μόνο συμβατικούς και παραδοσιακούς τρόπους μάθησης δεν έχουν αναπτύξει εξ αποστάσεως εκπαιδευτικό υλικό. Η ανάπτυξη διαδραστικών εξ αποστάσεως ασκήσεων είναι σημαντική ώστε να υπάρξει διάδραση μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας για να προκαλέσει την ενεργή συμμετοχή του φοιτητή. Ελλοχεύει ο κίνδυνος οι φοιτητές απλά να είναι συνδεδεμένοι και η προσοχή τους να αποσπάται από το εξωτερικό τους περιβάλλον αφού δεν βρίσκονται στο περιβάλλον της παραδοσιακής αίθουσας διδασκαλίας.
Η διασφάλιση ποιότητας στην επίτευξη των μαθησιακών στόχων διαφέρει από τη συμβατική λειτουργία και χρειάζονται εξατομικευμένες διαδικασίες και βαθιά κατανόηση της φιλοσοφίας της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης για την επίτευξη μιας άριστης μαθησιακής λειτουργίας. Δεν είναι τυχαίο ότι στις ευρωπαϊκές χώρες όπου λειτουργούν φορείς πιστοποίησης των ακαδημαϊκών προγραμμάτων η υποβολή για έγκριση και λειτουργία ακολουθεί διαφορετική διαδικασία για τα εξ αποστάσεως από τα συμβατικά ακόμα και αν μιλάμε για το ίδιο αντικείμενο.
Η αποτύπωση των προαναφερόμενων προβλημάτων και εμποδίων στην ξαφνική, γενικευμένη και χωρίς ιδιαίτερη προετοιμασία διδασκαλία εξ αποστάσεως δε στοχεύει στην άρνησή της. Αντίθετα στοχεύει στην ενημέρωση για τα υπαρκτά προβλήματα ώστε γρήγορα να ξεπεραστούν και να γίνει με καλύτερους όρους η αξιοποίηση των τεχνικών του ψηφιόκοσμου και του διαδικτύου. Υπάρχουν καλές πρακτικές που προέρχονται ιδιαίτερα από πανεπιστήμια του εξωτερικού αλλά και πρακτικές από τα πανεπιστήμια της Κύπρου που φοιτούν χιλιάδες φοιτητές και από την Ελλάδα. Ένα παράδειγμα καλής πρακτικής είναι το Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου, μεταξύ των πολλών καλών πρακτικών άλλων Κυπριακών πανεπιστημίων, το όποιο έχει μεγάλη εμπειρία στην εξ αποστάσεως διδασκαλία και που πριν ακόμη μπουν σε εφαρμογή περιοριστικά μέτρα για τον κορονοϊό στην Κύπρο, μετέτρεψε, μέσα σε λίγες ώρες, τα συμβατικά μαθήματα σε εξ αποστάσεως διασφαλίζοντας την ποιότητα λειτουργίας και την απρόσκοπτη εξυπηρέτηση των μαθησιακών στόχων.
Επειδή και το πανεπιστημιακό τοπίο θα αλλάξει μέσα από αυτή την κρίση δημιουργώντας νέα δεδομένα στην ανώτατη εκπαίδευση είναι αναγκαίο να ανταποκριθεί η πανεπιστημιακή κοινότητα στις προκλήσεις και να τις μετατρέψει σε ευκαιρίες εκμεταλλευόμενη και τις υπάρχουσες καλές πρακτικές.
*Ο Νικόλαος Αποστολόπουλος είναι Επίκουρος Καθηγητής Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου