Με τον Τραμπ να μιλάει για την προσάρτηση της Γροιλανδίας ή της διώρυγας του Παναμά, και να προσεγγίζει την Γάζα λίγο ως πολύ ως κτηματομεσιτική πρόκληση, φαίνεται ότι αφήνουμε πίσω μας για τα καλά την παγκόσμια τάξη που μας κληροδότησε ο 20ος αιώνας.
Οι ΗΠΑ προτάσσουν τον δικό τους αναθεωρητισμό και συγκλίνουν ως προς αυτό με την Ρωσία, την Κίνα, και την Τουρκία. Έχουμε μεταβεί ήδη σε ένα παγκόσμιο σύστημα που οργανώνεται σε ένα ολιγοπώλιο της ισχύος, και η αντίληψη που τείνει να κυριαρχήσει είναι ότι η διεθνής τάξη πραγμάτων θα προκύψει από έναν διακανονισμό ανάμεσα στους γεωπολιτικούς γίγαντες με τα μικρά και τα μεσαία έθνη να μην έχουν καμία αξία. Ενδεχομένως και να βρισκόμαστε μπροστά στην αυγή μιας νέας εποχής των αυτοκρατοριών.
Το παράδοξο με αυτήν την πρώτη φάση του 21ου αιώνα είναι ότι θυμίζει στα εξωτερικά της γνωρίσματα τις απαρχές του 19ου, με την Ιερά Συμμαχία και τον τρόπο που απέπεμπε την αρχή της εθνικής αυτοδιάθεσης από το μοντέλο οργάνωσης του διεθνούς συστήματος. Τότε, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 –όπως γράφει και ο πολύς Χένρι Κίσινγκερ στο διδακτορικό του– συνέβαλε στην αρχή του τέλους των αυτοκρατοριών του συστήματος των ισορροπιών που έστησαν μεταξύ τους. Ήταν η αυγή του εθνισμού, της μετέπειτα ‘άνοιξης των εθνών’.
Τότε η Ευρώπη ήταν βέβαια σε φάση ιστορικής ανόδου. Τώρα, είναι μάλλον ο μεγάλος ασθενής της εποχής μας. Η ειρωνεία της ιστορίας έγκειται στο γεγονός ότι αυτό που στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 φάνταζε ως το συγκριτικό πλεονέκτημα της ΕΕ, εξελίχθηκε τελικά στην μεγαλύτερή της υπονόμευση. Η ταύτιση με το μοντέλο της ανοιχτής και υπερφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης γύρισε εν τέλει μπούμερανγκ και μεταβλήθηκε σε εξάρτηση ενεργειακή, των εφοδιαστικών της αλυσίδων, αμυντική· ο πολυπολιτισμός της μεταβλήθηκε σε σύγκρουση των πολιτισμών στο εσωτερικό της, ενώ ο κοσμπολιτισμός μεταβλήθηκε σε (εθνο)μηδενισμό και επίθεση αποδόμηση του οικείου πολιτισμού.
Τώρα, ο Τραμπ φλερτάρει με μια τακτική σαλαμοποίησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προτιμάει να διαπραγματεύεται μεμονωμένα με τα ευρωπαϊκά κράτη· εξ άλλου αυτό επιτάσσει και η συναλλακτική του αντίληψη, και έτσι είναι πιο εύκολο να παίρνει αυτό που ζητάει από τον κάθε έναν. Και ο Πούτιν, βέβαια, με την εισβολή του στην Ουκρανία αποσκοπεί ουσιαστικά να ξαναδιασπάσει την Ευρώπη στα δύο, επαναφέροντας βίαια την σφαίρα επιρροής του στο Ανατολικό της σκέλος αλλού με τα όπλα και αλλού με τον υβριδικό πόλεμο που έχει εξαπολύσει.
Η Ευρώπη, επομένως, αντιμετωπίζει υπαρξιακό ζήτημα. Πρέπει τρόπον τινά να ξαναγίνει Ευρωπαϊκή, να αποκτήσει σαφές σύνορο και να επιστρέψει στον πολιτισμό της. Και βέβαια, να ανακτήσει την ενεργειακή, παραγωγική και αμυντική της αυτοδυναμία. Το θετικό σενάριο σε αυτό το στοίχημα, είναι σε αυτήν την νέα εποχή των αυτοκρατοριών να καταφέρει να συγκρατηθεί η ενότητα της ΕΕ, και να διαμορφωθεί ένας προστατευτισμός για την δημοκρατία και την αυτοδιάθεση των εθνών στο εσωτερικό της. Το αρνητικό, θα ήταν να κατισχύσουν οι τάσεις αποσύνθεσης, κάτι που δεν θα θρυμματίσει την ευρωπαϊκή ενότητα μόνον, αλλά και θα προκαλέσει διαλυτικές τάσεις και στο κάθε ένα ευρωπαϊκό κράτος μεμονωμένα.
Για τον Ελληνισμό το υπαρξιακό ζήτημα γίνεται εντονότερο, γιατί απέναντί μας έχουμε μια δύναμη με αυτοκρατορικές φιλοδοξίες που αγωνίζεται για έναν «τουρκικό 21ο αιώνα». Είτε, λοιπόν, θα επιβιώσει σαν ακρίτας μιας Ευρώπης που θωρακίζεται για να διασωθεί, είτε θα αφομοιωθεί από την επέκταση της Ευρασιατικής Τουρκίας. Τον ακριτικό ρόλο, ωστόσο, θα πρέπει να τον διεκδικήσει πιέζοντας με τις κατάλληλες συμμαχίες και την εξέλιξη της Ευρώπης προς την ίδια κατεύθυνση. Και θα πρέπει να τον υλοποιήσει συμμετέχοντας ενεργητικά και στην οικοδόμηση ενός υποσυστήματος ασφαλείας στην Ανατολική Μεσόγειο που δεν θα είναι τουρκοκεντρικό.
Αυτό προϋποθέτει ένα άλμα στην ελληνική πολιτική –τόσο την εξωτερική όσο και την εσωτερική. Για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εποχής, η χώρα δεν μπορεί συνεχίσει με αυτούς τους δημογραφικούς δείκτες, τον οικονομικό παρασιτισμό, ή την ενεργειακή εξάρτηση. Ούτε ο βαθμός δυσλειτουργίας των θεσμών, και το έλλειμμα εμπιστοσύνης της κοινωνίας μπορεί να διατηρηθεί στα σημερινά επίπεδα –και βέβαια η συνοχή της χώρας υπονομεύεται αποφασιστικά και από τις νέες, και έντονες ανισότητες, οι οποίες εκδηλώνονται από φαινόμενα όπως το νέο στεγαστικό ζήτημα.
Αν συνεχίζουμε να βαδίζουμε στον δρόμο που βαδίζει σήμερα η χώρα, η πολιτική της θα παραμένει αλλοπρόσαλλή. Θα ξοδεύουμε μερικά δισ. για τους εξοπλισμούς αδυνατώντας να αξιοποιήσουμε ένα κομμάτι αυτών ώστε να εμπλακεί και η εγχώρια πολεμική βιομηχανία στην παραγωγή τους. Και την ίδια στιγμή, η Τουρκία θα καταφέρνει μέσα από επενδύσεις, εξαγορά ομάδων, ή σχήματα συνεργασίας στον τουρισμό να δορυφοριοποιεί ολοένα και εντονότερα την οικονομία μας στην δική της. Μια τρύπα στο νερό, δηλαδή.
Η Ελλάδα χρειάζεται επομένως ένα άλμα. Βλέποντας όμως, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει το πολιτικό σύστημα με ζητήματα λιγότερο σύνθετα όπως αυτές τις μέρες συμβαίνει με το τραγικό δυστύχημα των Τεμπών όπου η διαλεύκανση των αιτιών, η απόδοση δικαιοσύνης, ο εκσυγχρονισμός των ίδιων των σιδηροδρόμων φαντάζει άφταστος άθλος, και αντί αυτών έχουμε ένα ρεσιτάλ κυβερνητικών παλινωδιών και τερατολογίας της αντιπολίτευσης, αντιλαμβάνεται κανείς γι’ αυτό το άλμα ότι είναι σαν να ζητάει κανείς από κάποιον που δυσκολεύεται στην απλή αριθμητική να λύσει διαφορικές εξισώσεις.
Πολλές φορές ο πολιτικός κόσμος δίνει την εντύπωση ότι ζει σε μια φούσκα, απομονωμένος από τις μετακινήσεις των τεκτονικών πλακών που συμβαίνουν στο παγκόσμιο σύστημα. Η μόνωση αυτήν, δίνει και τον τόνο στην κοινωνία, κι έτσι τα αντανακλαστικά της ατροφούν ολοένα και περισσότερο. Συνταγή αποτυχίας. Αν συνεχίσουμε να κάνουμε ότι δεν καταλαβαίνουμε πως ο κόσμος αλλάζει ταχύτατα, βίαια, και σαρωτικά μπροστά στα μάτια μας τότε σύντομα θα βρεθούμε στο περιθώριό του.