Θα μπορούσε να θεωρηθεί υπερβολή του σεναριογράφου, εάν αφορούσε το σενάριο μίας από τις προσφιλείς σειρές πολιτικού δράματος. Η δεύτερη γυναίκα πρωθυπουργός στην ιστορία επισκέπτεται για πρώτη φορά την πλέον αναγνωρίσιμη βασίλισσα του κόσμου, η οποία πεθαίνει την επόμενη ημέρα, και αυτό δρομολογεί την πρώτη διαδοχή στο θρόνο έπειτα από 70 χρόνια. Στο σαρανταήμερο, όμως, η νέα πρωθυπουργός οδηγείται σε ντροπιαστική παραίτηση.
Από την άποψη αυτή, η ηγεσία Τρας είναι ιστορική για τους λάθος λόγους, την βασιλική διαδοχή και την βραχεία θητεία. Η ίδια η χώρα του Ηνωμένου Βασιλείου προσελκύει τα φώτα της διεθνούς δημοσιότητας για τους λάθος λόγους. Από το Brexit έως σήμερα προβάλλει ως η χώρα της κυβερνητικής αστάθειας, της κυριαρχίας δημαγωγικών τάσεων και της υψηλής αβεβαιότητας σχετικά με την οικονομική προοπτική μίας διεθνούς εμβέλειας δύναμης.
“Μία άλλη παράμετρος που ίσως μας διαφεύγει είναι ότι η ανατροπή της Τρας δεν είναι παρά ένα ακόμη σύμπτωμα της λειτουργίας του βρετανικού κοινοβουλευτισμού.”
Κάποιοι, ίσως, αντιτείνουν ότι το βρετανικό κράτος διαθέτει ισχυρή κρατική διοίκηση, ώστε οι δημόσιες υποθέσεις να διεκπεραιώνονται, δίχως να προκύψουν επιζήμιες συνέπειες για το δημόσιο συμφέρον. Αν και αυτό σε σημαντικό βαθμό συμβαίνει, δεν πρέπει να έχουμε την αυταπάτη ότι η κρατική διοίκηση μπορεί να υποκαταστήσει την κυβερνητική λειτουργία. Η τελευταία σχεδιάζει το «λογισμικό» των αποφάσεων και δράσεων, τις οποίες οφείλει να εκτελέσει το «hardware» της διοίκησης, καθώς η τελευταία δεν έχει την νομιμοποίηση να έχει τη δική της βούληση στο περιεχόμενο των αποφάσεων.
Μία άλλη παράμετρος που ίσως μας διαφεύγει είναι ότι η ανατροπή της Τρας δεν είναι παρά ένα ακόμη σύμπτωμα της λειτουργίας του βρετανικού κοινοβουλευτισμού. Η Βρετανία, πράγματι, χαρακτηρίζεται ως κοιτίδα του σύγχρονου κοινοβουλευτισμού λόγω της θαυμαστής μετάβασης από την μοναρχία σε ένα σύγχρονο αντιπροσωπευτικό σύστημα, δίχως τον εμφύλιο σπαραγμό και την κατάλυση των θεσμών οι οποίες συνόδευσαν παρόμοιες πολιτειακές αλλαγές στην ηπειρωτική Ευρώπη.
“Ο Λεβιάθαν, για να θυμηθούμε το κλασικό έργο του Hobbes που γράφτηκε στις πλέον σκοτεινές μέρες της πολιτικής ζωής της χώρας, του βρετανικού κοινοβουλίου τιμωρεί όσους δεν μπορούν πλέον να ανταποκριθούν στα πρωθυπουργικά καθήκοντα.”
Ωστόσο, τα μέλη της Βουλής των Κοινοτήτων παραδοσιακά δεν επιδεικνύουν την κομματική πειθαρχία των συναδέλφων τους στα αντιπροσωπευτικά σώματα της Γερμανίας και άλλων χωρών, και αρκετά συχνά επιδεικνύουν την κριτική στάση τους (‘backbenchers’) έναντι της συμπολίτευσης στην οποία ανήκουν. Ο Λεβιάθαν, για να θυμηθούμε το κλασικό έργο του Hobbes που γράφτηκε στις πλέον σκοτεινές μέρες της πολιτικής ζωής της χώρας, του βρετανικού κοινοβουλίου τιμωρεί όσους δεν μπορούν πλέον να ανταποκριθούν στα πρωθυπουργικά καθήκοντα.
Αρκετοί πρωθυπουργοί από τη δεκαετία 1970 είχαν την τύχη του Ιούλιου Καίσαρα να προδοθούν από τους δικούς τους βουλευτές σε συγκυρίες μεταβολής του πολιτικού πλαισίου. Ήταν ο Wilson (1976, Εργατικοί), η ίδια η παντοδύναμη και πολυνίκης Thatcher (1990, Συντηρητικοί), ο δημοφιλέστατος και επίσης πολυνίκης Blair (2007, Εργατικοί). Στην αρένα του βρετανικού κοινοβουλίου οι πρωθυπουργοί δεν βρίσκονται στο απυρόβλητο από τους βουλευτές, αλλά δίνουν έναν καθημερινό αγώνα διατήρησης της εξουσίας τους (με όρους Μακιαβέλλι) πρωτίστως εντός του κόμματός τους.
Η επόμενη ημέρα, λοιπόν, στη Βρετανία δεν πρόκειται να φέρει κάποιον ισχυρό ηγέτη, ο οποίος θα ελέγξει το κόμμα του. Όλοι οι πρωθυπουργοί που υποχρεώθηκαν σε παραίτηση προσφάτως (Cameron, 2016, May, 2019, Johnson, Trass, 2022) δεν κατόρθωσαν να έχουν ένα ισχυρό κυβερνητικό σχέδιο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων που βρήκαν μπροστά τους. Αυτό είναι ασυγχώρητο σε μία χώρα, η οποία θέλει να διατηρήσει μία ισχυρή διεθνή θέση.
“Η Βρετανία με νέο βασιλιά και έναν κομματικό ανταγωνισμό και ηγεσίες θα δυσκολευτεί να ανακτήσει την ηρεμία που της προσέφεραν διαχρονικά η σταθερότητα των παραδοσιακών θεσμών και της οικονομικής ισχύος.”
Κατά συνέπεια, η πρωθυπουργική ηγεσία η οποία θα μακροημερεύσει στη Βρετανία θα πρέπει να πείσει ένα εξαιρετικά απαιτητικό σώμα βουλευτών και ψηφοφόρων ότι η κυβερνητική δράση θα μετασχηματιστεί σε συγκεκριμένα μετρήσιμα αποτελέσματα σύμφωνα με τις προσδοκίες περί βρετανικής ιδιαιτερότητας. Στη διάρκεια των τελευταίων σαράντα ετών το κατόρθωσαν μόνο οι Θάτσερ και Μπλέρ.
Η λύση, όμως, δεν βρίσκεται σε πρόχειρες αντιγραφές επιτυχημένων πολιτικών. Η επόμενη ηγεσία πρέπει να αντιμετωπίσει με τον δικό της τρόπο τα προβλήματα μίας συγκυρίας, τα οποία είναι εντελώς διαφορετικά. Η Βρετανία με νέο βασιλιά και έναν κομματικό ανταγωνισμό και ηγεσίες θα δυσκολευτεί να ανακτήσει την ηρεμία που της προσέφεραν διαχρονικά η σταθερότητα των παραδοσιακών θεσμών και της οικονομικής ισχύος.
Μάνος Παπάζογλου
Επίκουρος Καθηγητής Πολιτικών Συστημάτων
Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων
Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου