Απ’ την πρώτη στιγμή που έμαθα ότι ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ έζησε για ένα διάστημα στη Λευκορωσία, μου γεννήθηκε η επιθυμία να επισκεφτώ τη χώρα και να μάθω τι έκανε εκεί. Από ιστορικής απόψεως, έβρισκα εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός ότι ένας Αμερικανός πολίτης, στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου, έζησε για ένα διάστημα στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Εξίσου ενδιαφέρον ήταν το γεγονός ότι ο Όσβαλντ είχε υπηρετήσει ως πεζοναύτης. Και φυσικά, ότι ήταν ο δολοφόνος του Κένεντι.
Η άφιξη στην ΕΣΣΔ
Ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ γεννήθηκε τον Οκτώβριο του 1939 και κατά τη διάρκεια της εφηβείας του ανέπτυξε ενδιαφέρον για τον Μαρξισμό. Οι φήμες έλεγαν ότι ήταν συνδρομητής στην «Πράβντα» καθώς κι ότι αλληλογραφούσε με Τροτσκιστές. «Είμαι Μαρξιστής, αλλά όχι κομμουνιστής», συνήθιζε να λέει.
Στα τέλη του 1959 ο Όσβαλντ έφτασε στη Μόσχα. Ισχυριζόταν ότι είχε αποκλειστικές πληροφορίες για αμερικανικά κατασκοπικά αεροπλάνα και σύντομα κατέθεσε αίτηση για ρωσική υπηκοότητα. Οι τοπικές αρχές πάντως δεν τον πήραν στα σοβαρά ενώ κι η Κα-Γκε-Μπε δεν φαίνεται να του έδωσε ιδιαίτερη σημασία. Σύντομα, η τουριστική βίζα που του είχε παραχωρηθεί θα έληγε κι ο Όσβαλντ θα έπρεπε να επιστρέψει στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Ωστόσο, λίγες μέρες προτού λήξει η βίζα του, ο Όσβαλντ αποφάσισε ν’ αναλάβει δράση: έσπασε επίτηδες τον καρπό του. Οι Ρώσοι θορυβήθηκαν: αυτή η ενέργεια του Όσβαλντ θα μπορούσε να επιφέρει διεθνή προσοχή, κακή δημοσιότητα και -πιθανόν- κάποιο διπλωματικό επεισόδιο. Έτσι, αναγκάστηκαν να του ανανεώσουν τη βίζα.
Οι τοπικές αρχές αντιμετώπισαν το γεγονός με σκεπτικισμό. Τι ακριβώς έκανε αυτός ο Αμερικανός πολίτης στην ΕΣΣΔ; Μήπως ήταν κατάσκοπος; Μετά την ανανέωση της βίζας, αποφάσισαν να παρακολουθήσουν στενά τον Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ. Γι’ αυτό το λόγο, τον έστειλαν να δουλέψει στο Μινσκ της Λευκορωσίας.
Ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ στο Μινσκ
Ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ έφτασε στο Μινσκ τους πρώτους μήνες του 1960. Εκείνη την εποχή, το Μινσκ ήταν μια υποτονική πόλη που κανένας δεν ήθελε να επισκεφθεί. Ζούσαν εκεί μια χούφτα ξένοι κι ο Όσβαλντ ήταν ο μοναδικός Αμερικανός. Έχοντας αποφασίσει να τον παρακολουθούν στένα, οι αρχές του παραχώρησαν ένα επιπλωμένο διαμέρισμα. Το διαμέρισμα βρισκόταν στην Vulica Kamunistyčnaja. Η ακριβής μετάφραση του δρόμου ήταν «Οδός των Κομμουνιστών».
Ο Όσβαλντ προσελήφθη στην Horizon, ένα εργοστάσιο ηλεκτρονικών συσκευών, που κατασκεύαζε κατά κύριο λόγο ραδιόφωνα και τηλεοράσεις. Σύμφωνα με τις πηγές, ο Όσβαλντ ζούσε μια ήσυχη ζωή στο Μινσκ. Εργαζόταν, περνούσε χρόνο στο Μινσκ κι επισκεπτόταν τους λίγους γνωστούς του. Απ’ την άλλη πλευρά, η Κα-Γκε-Μπε δεν σταμάτησε ποτέ να τον υποψιάζεται ως κατάσκοπο και στο σπίτι του είχαν τοποθετηθεί μικρόφωνα. Είχαν φτιάξει μέχρι και μια μικροσκοπική τρύπα στον τοίχο για να τον παρακολουθούν.
Τον Μάρτιο του 1961, ο Όσβαλντ συνάντησε την μέλλουσα σύζυγό του, την Μαρίνα Προυσάκοβα, με την οποία παντρεύτηκε μετά από έξι βδομάδες. Η Προυσάκοβα είχε γεννηθεί στο Σεβεροντβίνσκ το 1941 κι έμεινε εκεί μέχρι τα 16 της χρόνια. Το 1957 μετακόμισε στο Μινσκ προκειμένου να σπουδάσει. Εκεί, έμεινε στο διαμέρισμα του θείου της, που ήταν υψηλόβαθμο στέλεχος του Σοβιετικού Υπουργείου Εξωτερικών. Συνάντησε τον Όσβαλντ σ’ έναν χορό.
Όσο όμως ο χρόνος κυλούσε, ο Όσβαλντ άρχιζε να νιώθει εγκλωβισμένος στο Μινσκ. Ο σοβιετικός παράδεισος που είχε ονειρευτεί δεν βρισκόταν εκεί. Σε μια σελίδα του ημερολογίου του, έγραφε: «Η δουλειά είναι βαρετή και δεν έχω πουθενά να ξοδέψω τον μισθό μου. Δεν υπάρχουν μπαρ ή μέρη για να παίξω μπόουλινγκ, και με εξαίρεση τους χορούς του συνδικάτου δεν υπάρχουν άλλα μέρη για να ψυχαγωγηθείς. Βαρέθηκα».
Η επιστροφή στην Αμερική
Το 1962, ο Όσβαλντ ζήτησε άδεια επανατρισμού από τις Σοβιετικές αρχές. Του δόθηκε, φυσικά, χωρίς περαιτέρω ερωτήσεις. Ο Όσβαλντ κι η Προυσάκοβα μετακόμισαν στο Τέξας μαζί με την ενός έτους κόρη τους.
Στις 22 Νοεμβρίου 1963, ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ έφυγε απ’ το σπίτι του και κατευθύνθηκε στη Σχολική Βιβλιοθήκη του Τέξας, στο Ντάλας, όπου εργαζόταν μετά την επιστροφή του στις ΗΠΑ. Στις 12:30 το μεσημέρι, απ’ αυτό το κτήριο, ο Όσβαλντ πυροβόλησε τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι.
Ο Όσβαλντ συνελήφθη απ’ την αστυνομία του Ντάλας μια ώρα αργότερα. Κατηγόρηθηκε με βάση τον ομοσπονδιακό νόμο για τη δολοφονία του προέδρου Κένεντι καθώς επίσης και για τη δολοφονία του αστυνομικού Τ. Ν. Τίπιτ, ο οποίος πυροβολήθηκε λίγα λεπτά μετά το θάνατο του Κένεντι. Στις 11:21 το πρωί της Κυριακής 24 Νοεμβρίου του 1963, την ώρα που τα τηλεοπτικά κανάλια βιντεοσκοπούσαν τη μεταφορά του στη φυλακή, ο Όσβαλντ δολοφονήθηκε σε απευθείας μετάδοση απ’ τον Τζακ Ρούμπι. Ο Ρούμπι, ήταν ιδιοκτήτης νυχτερινών κέντρων και κατά πολλούς, άνθρωπος της CIA.
Η Μαρίνα Προυσάκοβα μένει ακόμα στις ΗΠΑ. Μέχρι και σήμερα, δεν πιστεύει ότι ο Όσβαλντ ήταν ο δολοφόνος του Κένεντι.
Η επίσκεψή μου στο Μινσκ
Η Οδός των Κομμουνιστών είναι ένας όμορφος δρόμος. Το διαμέριμα του Όσβαλντ βρίσκεται στον αριθμό 4 της οδού και βλέπει κανείς εκεί δημόσιες υπηρεσίες όσο και κατοικίες. Η τοποθεσία του διαμερίσματος είναι πραγματικά εξαιρετική: ένας ήσυχος δρόμος που βλέπει στο πάρκο Janki Kupaly. Λίγα μέτρα παρακάτω, βρίσκεται το πάρκο Γκόρκυ, το ομορφότερο πάρκο της πόλης. Το σπίτι του Όσβαλντ εξακολουθεί να υπάρχει, ωστόσο δεν υπάρχει καμία σήμανση ότι ο Όσβαλντ έμενε κάποτε εκεί. Το διαμέρισμά του είναι νοικιασμένο.
Την ημέρα που επισκέπτομαι την περιοχή και στέκομαι κάτω απ’ το διαμέριμα, κάποιοι ντόπιοι προσφέρουν σύντομες ξεναγήσεις σε Αμερικανούς τουρίστες. Τα άτομα που συμμετέχουν στις ξεναγήσεις αυτές είναι φυσικά ελάχιστα, ωστόσο φαίνεται πως υπάρχει κάποιο ενδιαφέρον για τον Όσβαλντ, έστω και περιορισμένο. Δεν συμμετέχω σε καμία απ’ τις ξεναγήσεις και για κάμποση ώρα περπατάω γύρω απ’ την πολυκατοικία, ψάχνοντας κάποιον να συνομιλήσω για τον Όσβαλντ. Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι που μπαινοβγαίνουν στην πολυκατοικία όμως κανείς τους δεν μοιάζει να έχει όρεξη για κουβέντα: έχουν είτε βαρεθεί να μιλούν με επισκέπτες, είτε δεν μιλούν καθόλου αγγλικά.
Ύστερα, κάνω μια μεγάλη βόλτα στο πάρκο μπροστά απ’ το διαμέρισμα του Όσβαλντ. Ο ποταμός Σβίσλαχ είναι ήρεμος. Υπάρχουν αναρίθμητα παγκάκια περιμετρικά του πάρκου κι οι ντόπιοι τρώνε μεσημεριανό ήσυχα. Αν και βρίσκομαι στην καρδιά της πόλης, δεν μπορώ ν’ ακούσω τον παραμικρό θόρυβο από αυτοκίνητα. Προσπαθώ να φανταστώ τον Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ στο Μινσκ, να περπατάει στο πάρκο μετά τη δουλειά. Θυμάμαι το βιβλίο του Ντον Ντελίλο, «Ζυγός», ένα θρίλερ για τη δολοφονία του Κένεντι στο οποίο εμπλέκονται οι μυστικές υπηρεσίες κι η Κούβα, κι ύστερα φέρνω στο μυαλό μου την «Ιστορία του Όσβαλντ», ένα βιβλίο του Νόρμαν Μέιλερ, όπου υπάρχουν αναφορές για το πόσο συχνά τσακωνόταν ο Όσβαλντ με τη σύζυγό του.
Όλα είναι θολά
Στο θέμα της δολοφονίας του Κένεντι υπάρχει ακόμη πολλή σύγχυση και πλήθος διαφωνιών, έστω κι αν έχει περάσει πάνω από μισός αιώνας πια. Κάποιοι λένε ότι ο Όσβαλντ ενήργησε μόνος του, ενώ άλλοι ισχυρίζονται ότι ήταν απλά ένα πιόνι σε μια τεράστια συνωμοσία. Στα ιστορικά γεγονότα η αλήθεια είναι δύσκολο να βρεθεί: σπάνια υπάρχουν σαφείς απαντήσεις κι ό,τι συνήθως απομένει είναι διαφορετικές αναγνώσεις.
Βγαίνω απ’ το πάρκο και κατευθύνομαι προς την Πλατεία του Θριάμβου, που βρίσκεται δίπλα απ’ το σπίτι του Όσβαλντ. Είναι μια ομιχλώδης φθινοπωρινή μέρα. Κατά τη διάρκεια της διαμονής του στο Μινσκ, ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ θα πρέπει να είχε δει δεκάδες τέτοιες μέρες. Ένα νεαρό ζευγάρι περπατάει μπροστά μου. Μιλάνε στ’ αγγλικά, ωστόσο το κορίτσι έχει βαριά προφορά, είναι μάλλον ντόπια. Δεν είναι πάνω από είκοσι-πέντε χρονών, έχουν περίπου την ηλικία που ο Λι κι η Μαρίνα είχαν τότε. Τους ακολουθώ για πενήντα μέτρα. Το αγόρι φαίνεται προβληματισμένο, μοιάζει κάτι να το απασχολεί. Η κοπέλα, απ’ την πλευρά της, τον ακούει προσεχτικά, κι όποτε λέει κάτι μιλάει χαμηλόφωνα.
Στην Πλατεία του Θριάμβου, τους αφήνω να φύγουν. Μια παράξενη σκέψη μού έρχεται στο μυαλό: θα μπορούσε το αγόρι αυτό να γίνει κάποτε δολοφόνος; Ύστερα, κοιτάζω την ομίχλη, που έχει καθήσει πάνω στην ημικυκλική Πλατεία. Υπάρχουν χιλιάδες λόγοι για να χτιστούν Πλατείες του Θριάμβου σε κάθε πόλη του πλανήτη. Όμως εδώ, νομίζω πως αυτή εδώ η πλατεία είναι αφιερωμένη σ’ έναν άλλου είδους Θρίαμβο, που δεν γιορτάζεται ποτέ αρκετά: στο θρίαμβο του να παραμένεις λογικός όταν τ’ όνειρο του να βρεις τον παράδεισό σου καταρρέει.
*Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα ταξιδιωτικά κείμενα στ’ αγγλικά στο travel blog μου LettersToBarbara.com.