Αν και μόλις στην αρχή της καριέρας της, η Λιθουανή Ιζαμπέλε Γιανκαουσκάιτε, έχει ήδη σημαντικές διακρίσεις και εμφανίσεις στο ενεργητικό της. Νικήτρια του βραβείου Neeme Järvi και βοηθός του Paavo Järvi, η Γιανκαουσκάιτε διαγράφει μέσα σε λίγα χρόνια μια λαμπρή πορεία στη διεθνή μουσική σκηνή. Την Παρασκευή 19 Ιανουαρίου, εμφανίζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, διευθύνοντας την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σε έργα Θάνου Μαργέτη, Φραντς Λιστ και Ρόμπερτ Σούμαν. Λίγο πριν ανέβει στο πόντιουμ, μιλά για τη μέχρι τώρα πορεία της, το επάγγελμα του μαέστρου και τους προσεχείς της στόχους.
Από τον Αύγουστο του 2022 μέχρι τον Ιούνιο του 2023 ήσασταν βοηθός του αρχιμουσικού Paavo Järvi. Πώς θα περιγράφατε τη θητεία σας δίπλα του;
Ήταν σίγουρα μια πλούσια χρονιά για εμένα. Βρισκόμουν στην Ορχήστρα Τονχάλε της Ζυρίχης ως βοηθός του Paavo Järvi. Εκμεταλλευόμουν κάθε ευκαιρία που είχα για να συζητώ με τον Paavo, θέλοντας να αντλήσω γνώσεις για τη διεύθυνση ορχήστρας, τη μουσική και τη ζωή. Το καλύτερο, φυσικά, ήταν ότι μπορούσα να τον παρατηρώ στις πρόβες και τις συναυλίες. Εκτός από την αποτελεσματικότητά του στις πρόβες, αυτό που μου έδινε μεγαλύτερη έμπνευση ήταν να παρακολουθώ τον τρόπο που διαμόρφωνε τον ήχο μέσω της διεύθυνσης της ορχήστρας. Οι ερμηνείες του ήταν πάντα πολύ σαφείς και πειστικές. Επιπλέον, είχα τη χαρά να γνωρίσω και να περάσω χρόνο με φοβερούς μουσικούς από την ορχήστρα. Συνολικά, ήταν μια πραγματικά φανταστική χρονιά.
Ξεκινήσατε τη διαδρομή σας ως μαέστρος χορωδιών. Ποιες οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές με τη μουσική διεύθυνση ορχηστρών;
Η χορωδιακή μουσική είναι μοναδική στον τρόπο που συνυφαίνεται με το κείμενο, απαιτώντας την προσοχή του μαέστρου τόσο στα μουσικά όσο και στα κειμενικά στοιχεία, για παράδειγμα ως προς άρθρωση, την έμφαση στους στίχους, κλπ. Από την άλλη, η συμφωνική μουσική δεν έχει κείμενο, προκαλώντας τον μαέστρο να συλλάβει και να αποδώσει τις προθέσεις του συνθέτη μέσα από το εύρος της μουσικής έκφρασης. Αυτό είναι που κάνει τη συμφωνική μουσική έχει τόσο μεγάλη δύναμη, το γεγονός ότι δεν χρειάζεται σαφές κείμενο, αφήνοντας χώρο στη φαντασία, τα συναισθήματα και την προσωπική αντίληψη του καθενός.
Πρόκειται να διευθύνετε την Ελισό Βιρσαλάτζε, την «ιδανική ερμηνεύτρια του Σούμαν», σύμφωνα με τον Σβιατοσλάβ Ρίχτερ. Πώς θα διαχειριστείτε μια καλλιτέχνιδα τέτοιου βεληνεκούς;
Πραγματικά με τιμά και με ενθουσιάζει η ευκαιρία να συνεργαστώ με την θρυλική Ελισό Βιρσαλάτζε. Φυσικά έχω ακούσει τις ηχογραφήσεις της με Σοπέν, Λιστ, Τσαϊκόφσκι… και Σούμαν! Από φίλους πιανίστες, μάλιστα, έμαθα και για την ευρεία και κορυφαία παρακαταθήκη της ως παιδαγωγός.
Καθώς προετοιμάζομαι να διευθύνω ένα από τα ομορφότερα κοντσέρτα για πιάνο όλων των εποχών, το σχέδιό μου είναι να αφήσω την ερμηνεία της να καθοδηγήσει αλλά και να εμπνεύσει τόσο εμένα όσο και την ορχήστρα. Όταν έχεις την ευλογία να ερμηνεύεις μουσική με τέτοιες προσωπικότητες, το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να έχεις τα μάτια και τα αυτιά σου ανοιχτά για να μάθεις και να απολαύσεις όσο το δυνατόν περισσότερα από μια τέτοια ευκαιρία.
Βρίσκεστε ακόμα στην αρχή της καριέρας σας. Έχετε νιώσει ποτέ να σας αμφισβητούν λόγω της ηλικίας σας;
Από όσο ξέρω, όχι. Ίσως εγώ η ίδια αμφιβάλλω για τον εαυτό μου κάποιες φορές…αλλά αυτό είναι κάπως αναπόφευκτο υποθέτω. Είμαι νέα μαέστρος, αυτό είναι γεγονός… και το απολαμβάνω! Ο μόνος στόχος μου είναι να συνεχίσω να εξελίσσομαι και να γίνομαι καλύτερη μουσικός. Όλα είναι τόσο καινούργια και συναρπαστικά.
Αλλά δεν είναι περίεργο. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, πάντα ασχολούμουν με τη μουσική, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Χρειάζεται να κάνεις κάθε βήμα της διαδρομής. Οπότε εγώ αυτό κάνω και είμαι ευγνώμων για τις ευκαιρίες που εμφανίζονται.
Θα λέγατε ότι ο μαέστρος χρειάζεται ένα επικοινωνιακό χάρισμα προκειμένου να εξελιχθεί;
Απόλυτα! Για να είσαι καλός μαέστρος πρέπει να έχεις επικοινωνιακές δεξιότητες. Κατά τη διάρκεια της συναυλίας, επικοινωνείς ταυτόχρονα με την ορχήστρα, το κοινό και τον συνθέτη (μέσω της παρτιτούρας)…μπορεί ακόμη και με έναν σολίστ! Κι όλα αυτά χωρίς λέξεις, μη λεκτικά. Όταν κάνουμε πρόβες, αλλά και εκτός πόντιουμ απαιτείται να έχουμε λεκτικές και προσωπικές δεξιότητες προκειμένου να αποκτήσουμε μια σχέση με όσους συνεργαζόμαστε για τη μουσική και με αυτούς που μας παρακολουθούν να ερμηνεύουμε. Και τελευταίο αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, εμείς οι μαέστροι πρέπει να παραμένουμε σε συνεχή (και καλή) επικοινωνία με τον εαυτό μας. Αυτή η ζωή της διαρκούς μελέτης, εργασίας και ταξιδιών μπορεί να είναι πολύ δύσκολη και κάπως επικίνδυνη, επομένως πρέπει να ακούμε το μυαλό και την ψυχή μας και να τα φροντίζουμε. Όπως θα έλεγε ένας από τους καθηγητές μου: η επικοινωνία είναι το παν.
Ο «Προμηθέας» και ο «Ορφέας» που διευθύνετε, είναι δύο από τα τέσσερα συμφωνικά ποιήματα που συνέθεσε ο Φραντς Λιστ ως σχέδια χαρακτήρων ηρωικών ανδρών. Πώς αποδίδεται μουσικά η ιστορία των δύο μυθολογικών ηρώων;
Ο Προμηθέας του Λιστ - ο Τιτάνας που εξαπάτησε τους Θεούς για να βοηθήσει την ανθρωπότητα. Ο Λιστ, κατάφερε με δεξιοτεχνία να συνθέσει το επαναστατικό πνεύμα του Προμηθέα, χρησιμοποιώντας εκφραστικά και γεμάτα ενέργεια θέματα, που αποτυπώνουν τέλεια τα δραματικά συναισθήματα. Χρησιμοποιεί δυνατά μέρη για τα χάλκινα πνευστά, εμπλέκει τα έγχορδα στη μέγιστη σύνθεσή τους και ενσωματώνει δυναμικές εναλλαγές. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να παρακολουθήσουμε τέλεια τα ψυχολογικά στάδια του Προμηθέα - τον αγώνα, την ένταση και τελικά τον θρίαμβο.
Στον Ορφέα είναι ξεκάθαρο: η καρδιά του έργου ανήκει στις δύο άρπες, που προφανώς αντιπροσωπεύουν τη μυθολογική του λύρα. Με τον ήχο αυτής της μαγικής λύρας, ο Ορφέας μπορούσε να ηρεμήσει κάθε πλάσμα, και ως εκ τούτου χρησιμοποιεί αυτή τη δύναμη για να κατέβει στην κόλαση και να σώσει την αγαπημένη του Ευρυδίκη. Ωστόσο, μέσα από το έργο, ο Λιστ αφήνει μακριά τη δραματική πλευρά της ιστορίας και απλώς παρουσιάζει τον Ορφέα ως πρότυπο ευημερίας που μπορεί να φωτίσει την ανθρωπότητα. Είναι μια από τις πιο όμορφες συνθέσεις που γράφτηκαν ποτέ, και μόλις την ανακάλυψα!
Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ είχε αναφέρει ότι ο «Ορφέας» ήταν η αγαπημένη του σύνθεση από όσες έγραψε ο πεθερός του, Φραντς Λιστ. Πού θα αποδίδατε αυτή την προτίμηση;
Ο διάσημος δεσμός μεταξύ Βάγκνερ και Λιστ περιλάμβανε έναν αμοιβαίο βαθύ καλλιτεχνικό θαυμασμό και μια στενή προσωπική φιλία (ακόμη κι αν είχε μερικά σκαμπανεβάσματα). Φυσικά και οι δύο συνθέτες έχουν κάποια κοινά μουσικά χαρακτηριστικά στα έργα τους. Ο κύκλος των συμφωνικών ποιημάτων του Λιστ έχει ως ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του μια ενέργεια που μοιάζει με ρόλερ κόστερ. Παρόλα αυτά, ο Ορφέας ξεχωρίζει για τον αγνό λυρισμό του, αφήνοντας μακριά τα «πυροτεχνήματα» και εστιάζοντας σε εκφραστικές μελωδίες και αρμονίες. Αυτό μπορεί κανείς να το εντοπίσει συχνά και σε πολλά έργα του Λιστ για πιάνο, τα οποία διακρίνονται από ένα πολύ εκλεπτυσμένο κι ευαίσθητο ποιητικό άρωμα.
Ο Βάγκνερ ήταν ένας από τους μεγάλους δεξιοτέχνες στο να δημιουργεί αυτές τις ιερές μουσικές ατμόσφαιρες. Επίσης, σε πολλές στιγμές του Δαχτυλιδιού των Νιμπελούνγκεν του συνέθεσε μουσική για να αποτυπώσει τη Βαλχάλλα (τον παράδεισο, όπου ζουν οι Θεοί). Ίσως γι′ αυτό ο Βάγκνερ έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη για το συγκεκριμένο συμφωνικό ποίημα του Λιστ.
Ποια συμβουλή θα δίνατε σε έναν νέο που επιθυμεί να ασχοληθεί με τη μουσική διεύθυνση;
Αυτή είναι πάντα μια ερώτηση που δεν έχει εύκολη απάντηση… Πρόκειται για μια περίπλοκη ειδικότητα που έχει πολλές ευθύνες και προκλήσεις, επομένως, παρά τις διάφορες ατυχίες ή τους περισπασμούς, πρέπει πάντα να εστιάζεις στο πιο σημαντικό πράγμα - τη μουσική. Αυτό πάντα βοηθάει στο να ξεπερνάς το φόβο, τις αποτυχίες και να συνεχίζεις.
Έχετε βάλει στόχους για τη νέα χρονιά;
Ναι, μερικοί από αυτούς είναι πολύ απλοί αλλά σημαντικοί – όπως να βελτιώσω το ωράριο του ύπνου μου, να γυμνάζομαι περισσότερο και να μην ξεχνάω να έχω και άλλα χόμπι πέραν της μουσικής. Αυτό θα με βοηθήσει να επιστρέφω πάντα στη μουσική με πιο καθαρό μυαλό! Πιστεύω ότι το να απολαμβάνω τη ζωή και να έχω υγιείς συνήθειες έχει οφέλη για τη δουλειά μου (και βασικά για κάθε δουλειά).