Ο «Μεταλλευτικός» Ευρωπαϊκός Βορράς στηρίζει την εξορυκτική πολιτική της ΕΕ

Γράφει ο Νικόλαος Αρβανιτίδης, Δρ Οικονομικός Γεωλόγος

Ο ευρωπαϊκός κανονισμός Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΣΚΟΠΥ/1) βρέθηκε στο επίκεντρο του συνεδρίου Future Mine & Mineral (2) που έγινε στην Στοκχόλμη, 29-30 Ιανουαρίου. Κεντρικό θέμα των συζητήσεων η εφαρμογή του από την Σουηδία και την Φινλανδία στην βάση των αποφάσεων που πήρε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον περασμένο Νοέμβριο και την ανακοίνωση ότι η σχετική νομοθεσία στην τελική της μορφή θα ανακοινωθεί την πρώτη εβδομάδα του Μαίου. Συγκεκριμένα, σε σχέση με την λίστα των ΣΚΟΠΥ και τους αρχικούς στόχους του Κανονισμού, το αλουμίνιο και ο τεχνητός γραφίτης προστέθηκαν στις προηγούμενες 16 στρατηγικές ορυκτές πρώτες ύλες (Σχ. 1) και αυξήθηκε απο 15% σε 25% το ποσοστό ΣΚΟΠΥ (3) που θα προέρχεται μέχρι το 2030 από ανακύκλωση.

Η εφαρμογή του Κανονισμού προβλέπεται να στηριχθεί σε τέσσερις βασικούς πυλώνες:

1. την ενίσχυση των επιμέρους σταδίων των ευρωπαϊκών αλυσίδων αξίας Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών

2. την διαφοροποίηση των ευρωπαϊκών εισαγωγών Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών για μείωση της εξάρτησης από κάποια ή κάποιες χώρες

3. την βελτίωση της δυνατότητας ΕΕ να παρακολουθεί, να καταγράφει και να μειώνει τους κινδύνους από τυχόν αναταράξεις στις αλυσίδες τροφοδοσίας Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών, και,

4. την βελτίωση κυκλικότητας και βιωσιμότητας στην παραγωγή των Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών

Σκοπός είναι να επιτευχθούν οι ομολογουμένως φιλόδοξοι στόχοι που προβλέπουν ότι:

α) μέχρι το 2030, το λιγότερο 10% Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών να προκύπτει από εξόρυξη ευρωπαϊκών κοιτασμάτων

β) το λιγότερο το 40% επεξεργασμένων Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών να παράγεται εντός της ΕΕ

γ) το λιγότερο 25% να προέρχεται από ανακύκλωση και

δ) να υπάρξει μικρότερη από 65% εξάρτηση κάθε μιας ΣΚΟΠΥ από μια χώρα.

Βασική προτεραιότητα των παρεμβάσεων αυτών είναι η τεχνολογική πραγματοποίηση της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης, συμπεριλαμβανομένων των διαστημικών προκλήσεων. Να σημειωθεί ότι οι πρακτικές κυκλικής οικονομίας και εναλλακτικών αλυσίδων προμήθειας είναι κυρίαρχη επιλογή της ΕΕ. Ήδη έχουν συναφθεί στρατηγικές συνεργασίες και συμπράξεις με τον Καναδά, την Γροινλανδία, την Αργεντινή, την Χιλή, την Ουκρανία, το Καζακστάν, την Ζάμπια, την Ναμίμπια, το Κονγκό, ενώ είναι καθοδόν αυτές της Αυστραλίας και της Νορβηγίας.

Η χρηματοδότηση θα γίνει μέσω των αποκαλούμενων «Στρατηγικών Έργων (ΣΕ)», αλλά και σε ορισμένες περίπτωσεις έργων έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας, από σχετικά προγράμματα της ΕΕ, όπως το Ορίζοντας Ευρώπη και το ΕΙΤ για τις ορυκτές πρώτες ύλες, που θα διαπραγματεύονται όλα μαζί ή το καθένα ξεχωριστά, στάδια των στρατηγικών τεχνολογικών αλυσίδων. Όπως για παράδειγμα, ΣΕ για κοιτασματολογική έρευνα, για εξόρυξη, για επεξεργασία, για ανακύκλωση αλλά και την κατάντι μεταποίηση.

Η χρηματοδότηση μπορεί να είναι από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, άλλες προγραμματικές πηγές αλλά και εθνικούς πόρους. Για παράδειγμα η Γαλλία θα διαθέσει συνολικά 500 εκ ευρώ, ενώ η Σουηδική κυβέρνηση δίνει 4,5 εκ ευρώ στην Υπηρεσια Γεωλογικής Έρευνας της χώρας για τον εντοπισμό μεταλλευτικών περιοχών με δυναμικό κοιτασματολογικό ενδιαφέρον.

Βασική προύπόθεση χρηματοδότησης των Στρατηγικών Έργων εξόρυξης είναι σε 27 μήνες να έχουν πετύχει την παροχή σχετικής αδειοδότησης, ενώ αυτά της επεξεργασίας και ανακύκλωσης να έχουν βρεθούν σε λειτουργική ετοιμότητα σε 15 μήνες. Την επικύρωση, συντονισμό και παρακολούθηση, και γενικότερα τον συμβουλευτικό ρόλο στην υλοποίηση των Στρατηγικών Έργων θα έχει το λεγόμενο Συμβούλιο Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών, κάτω από το οποίο θα υπάρχουν 6 υπο-ομάδες εργασίας που θα αναφέρονται στα επμέρους στάδια κοιτασματολογικής έρυνας, εξόρυξης, επεξεργασίας, ανακύκλωσης κ.ο.κ.

Το Συμβούλιο Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών θα προεδρεύεται από την Ευρωπαϊκη Επιτροπή, θα αποτελείται από τα κράτη μέλη και την Επιτροπή και θα έχει εκπροσώπους του Ευρωπαίκου Κοινοβουλίου, σαν παρατηρητές.

Στο πλαίσιο εφαρμογής, όπως προβλέπει ο Κανονισμός και συστήνει η Επιτροπή, εκτελείται αυτή την περίοδο η διασυνορικό έργο (4) ανάδειξης των Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών στην Φινλανδία, Νορβηγία και Σουηδία με σχετικό έργο κοινής χρηματοδότησης (Σχ. 2). Οι χώρες του ευρωπαϊκου βορρά σκοπεύουν να συμβάλλουν καθοριστικά και αποτελεσματικά στον στόχο του Κανονισμού και της Ευρώπης να αυξήσει την εξορυκτική δραστηριότητα δικών της κοιτασμάτων Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών (Σχ. 3).

Συγκεκριμένα η Σουηδία προγραμματίζει ότι με την παραγωγική αξιοποίηση του παραπροϊόντος απατίτη στα μεταλλεία (5, 6) σιδήρου και των κοιτασμάτων που διαθέτει να καλύψει συνολικά τις ανάγκες τόσο σε ελαφριές όσο και βαριές σπάνιες γαιές. Σημειώνεται ακόμη ότι η Σουηδία είναι μαζί με την Φινλανδία μεταξύ των κορυφαίων μεταλλευτικών χωρών στην ΕΕ, σύμφωνα με την αξιολόγηση του Mining Journal Intelligence (7).

Σχ. 2: Χάρτης περιοχών δυναμικού κοιτασματολογικού ενδιαφέροντος για ΣΚΟΠΥ στην Γροινλανδία, Νορβηγία, Φινλανδία και Σουηδία (Πηγή: The Nordic supply potential of critical metals and minerals for a Green Energy Transition. Nordic Innovation Report).

Σχ. 3: Μεταλλεία που εξορρύσουν σήμερα ΣΚΟΠΥ στην Φινλανδία, Νορβηγία και Σουηδία (Πηγή: GTK, NGU, SGU. Presented by Kimmo Tiilikainen, GD, GTK at Future Mine &Mineral Conference).

Στην κατεύθυνση αποτελεσματικής εφαρμογής του Κανονισμού Στρατηγικών και Κρίσιμων Ορυκτών Πρώτων Υλών και οι ακαδημαϊκές κοινότητες των χωρών αυτών προσαρμόζοντας ανάλογα τα εκπαιδευτικά τους προγράμματα, αλλά και την βασική τους έρευνα, ώστε να ανταποκρίνονται στις νέες προκλήσεις και δεδομένα.

Στο επίκεντρο βρίσκονται οι τεχνολογικές αλυσίδες αξίας και οι ΣΚΟΠΥ που καθιστούν δυνατή την προοπτική παραγωγικής αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, και την σταδιακή εφαρμογή και πραγματοποίηση της κυκλικής και πράσινης οικονομίας.

Για παράδειγμα στην Σουηδία στο Πολυτεχνείο του Luleå δημιουργήθηκε η σχολή (Swedish School of Mines), με σπουδές, σε επίπεδο βασικού πτυχίου, μεταπτυχιακού και διδακτορικού, προσανατολισμένες θεματικά στην εξειδικευμένη πρακτική στην κοιτασματολογική έρευνα (γεωχημεία, εφαρμοσμένη γεωφυσική), την εξόρυξη, τον εμπλουτισμό, την μεταλλουργία, την ανακλυκλωση με έμφαση στις τεχνολογικές αλυσίδες ΣΚΟΠΥ (8).

Στο Πανεπιστήμιο της Ουψάλα ιδρύθηκε πρόσφατα το κέντρο κοιτασματολογικής έρευνας ΣΚΟΠΥ «Smart Exploration Research Center - UU - Uppsala University/ Knowledge and innovation for exploration of critical raw materials (9)». Επίσης καταγράφονται αυξητικές τάσεις στον αριθμό φοιτητών που σπουδάζουν γεωλογία στα ΑΕΙ (Πανεπιστήμια και Πολυτεχνεία) των χωρών αυτών.

Σε σχέση με τις εξελίξεις αυτές αρκετές χώρες δημιουργούν διαρθρωτικές δομές ανάληψης πρωτοβουλιών και δράσεων μέσα από συνέργεια όλων αυτών που εμπλέκονται στις αλυσίδες που έχουν στρατηγικό και ουσιαστικό ρόλο στην διεκπεραίωση της ενεργειακής μετάβασης.

Μια ανάλογη δημιουργική πρόταση για την χώρα μας θα μπορούσε να είναι η δόμηση και λειτουργία μιας πλατφόρμας έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης με αναφορά σαν «Ελληνική σύμπραξη καινοτομίας για ανθεκτικές τεχνολογικές αλυσίδες αξίας ΣΚΟΠΥ/ Greek cluster of innovation for resilient crtical and strategic minerals (CSM) technological value chains (10)» με την ενεργή συμμετοχή εταίρων που δραστηριοποιούνται στα επιμέρους αξιακά στάδια, συμπεριλαμβανομένων ακαδημαίκών και ερευνητικών κέντρων, ΣΜΕ, μεταλλευτικών επιχειρήσεων, βιομηχανίες, όπως αυτή των μπαταριών, εταιρείες ανακύκλωσης και άλλοι ενδιαφερόμενοι. Στόχος η υλοποίηση ΣΕ εφαρμογής του Κανονισμού ΣΚΟΠΥ.

Σχετική βιβλιογραφία

Critical Raw Material Act https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_1661

1. Future Mine & Mineral https://futuremineandmineral.com/
2. European Parliament Critical Raw Material Act https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20231208IPR15763/critical-raw-materials-plans-to-secure-the-eu-s-supply
3. Eilu, P., Bjerkgård, T., Franzson, H., Gautneb, H., Häkkinen, T., Jonsson, E., Keiding, J.K., Pokki, J., Raaness, A., Reginiussen, H., Róbertsdóttir, B.G., Rosa, D., Sadeghi, M., Sandstad, J.S., Stendal, H., Þórhallsson, E.R. & Törmänen T. 2021. The Nordic supply potential of critical metals and minerals for a Green Energy Transition. Nordic Innovation Report. ISBN 978-82-8277-115-3 (digital publication), ISBN 978-82-8277-114-6 (printed). https://www.nordicinnovation.org/2021/nordic-supply-potential-critical-metals-and-minerals- green-energy-transition
4. The Debrief. Made In Europe: From Mine To Electric Vehicle https://enicon-horizon.eu/2023/12/07/the-debrief-made-in-europe-from-mine-to-electric-vehicle/
5. Full documentary - Responsible Mining in Europe: A new paradigm to counter climate change https://www.youtube.com/watch?v=0QvZHucnfNI
6. Mining Journal Intelligence’s World Risk Report 2023 https://www.mining-journal.com/edition/1000363/mining-journal-intelligence-world-risk-report-2023-feat-minehutte-ratings
7. Swedish School of Mines https://www.ltu.se/forskning/centrumbildningar-och-samarbeten/swedish-school-of-mines
8. Smart Exploration Research Center https://www.smartexploration.se/
9. Ελληνική σύμπραξη καινοτομίας για ανθεκτικές τεχνολογικές αλυσίδες αξίας ΣΚΟΠΥ https://rawmathub.gr/synentefkseis-kai-arthra-gia-protes-yles/arthra-gia-protes-yles/elliniki-sympraksi-kainotomias-gia-anthektikes-texnologikes-alysides-aksias-skopy