Η Ελλάδα για 12 περίπου χρόνια προσπάθησε (με όλες τις κυβερνήσεις) να κάνει μια τακτική αναβάθμιση. Ο στρατηγικός μας προσανατολισμός παρέμεινε σταθερός και αυτό ήταν το σημαντικότερο. Η οικονομική κρίση οδήγησε την Ελλάδα σε μια αλλαγή παραδείγματος ως προς την τακτική, δηλαδή ως προς την προσέγγιση των ευκαιριών της και των απειλών της. Κάποιοι νόμιζαν ότι η συμμετοχή μας στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε. συνιστά τον «αυτόματο πιλότο» και επομένως απαντήσαμε στο «ρητορικό ερώτημα» του Κίσινγκερ στο ομώνυμο βιβλίο του: «Χρειάζεται η Αμερική εξωτερική πολιτική;». Η δική μας απάντηση ήταν «ναι», μόνο μετά την οικονομική κρίση.
Η εξωτερική εξισορρόπηση της τουρκικής απειλής με περιφερειοποίηση των προβλημάτων και των ευκαιριών, ξεκίνησε από τη Λευκωσία και την Ιερουσαλήμ. Ελλάδα, Κύπρος και Ισραήλ ξεκίνησαν ένα κύτταρο συνεργασίας το οποίο σχεδόν μοντελοποιήθηκε και για άλλα συνεργατικά σχήματα (Αίγυπτος, Ιορδανία, ΗΠΑ, Γαλλία). Η περίφημη «αναβάθμιση» της Ελλάδας όμως δεν ήρθε ποτέ. Πώς εκλογικεύεται αυτή η παραδοξότητα; Πώς φτάσαμε στο σημείο να διεκδικούμε εξοπλισμούς που διαθέτουν υπερδυνάμεις και μεγάλες δυνάμεις την ώρα που η χώρα είναι ομολογουμένως διάτρητη;
«Ακόμη και ο Αχιλλέας είχε τόση δύναμη όσο η φτέρνα του».
Αυτό έγραψε κάποτε ο Φρειδερικός Νίτσε προκειμένου να αναδείξει την σχετικότητα της διαλεκτικής σχέσης μεταξύ δύναμης και αδυναμίας. Από τα πιο ισχυρά κράτη στον κόσμο, η Ιαπωνία, δημιούργησε την ισχύ της λόγω της αδυναμίας της. Η ανυπαρξία φυσικών πόρων και το σεισμογενές έδαφός της, οδήγησαν την Ιαπωνία στο να αναπτύξει τη ναυτιλία της και την υψηλή τεχνολογία, στο βαθμό που κατά την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα, θεωρήθηκε ως ο «μαθητής που θα ξεπεράσει τον δάσκαλο» (δηλ. Τις ΗΠΑ). Στην ιστορία της διεθνούς πολιτικής, ισχύς και αδυναμία χορεύουν ένα ταγκό. Στο τέλος πρέπει να έχεις θετικό άθροισμα για να επιβιώσεις.
Το φετινό καλοκαίρι, σε συνέχεια του 2021 μας απέδειξε ότι η Ελλάδα είναι διάτρητη. Ο παρονομαστής είναι ο νέος κόσμος που ακόμη και σήμερα, είναι ανεξερεύνητος στη χώρα μας. Παρά τις βαρύγδουπες δηλώσεις και τις παρουσιάσεις με ppt, η Ελλάδα συνεχίζει να είναι στον κόσμο της. Σε έναν κόσμο που θα ήταν βολικό να υπάρχει αλλά έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Στον κόσμο τον χειροκίνητο, τον σειριακό, που όλα πάνε γραμμικά. Η Ελλάδα επιμένει να ζει μεταξύ ενός ωχαδερφισμού και μιας επίπλαστης «γεωστρατηγικής αναβάθμισης» η οποία όπως είπαμε παραπάνω, προήλθε από αδυναμία και όχι από κάποιον σχεδιασμό.
Ο νέος κόσμος απαιτεί γνώση των προσώρας (και μελέτη των μελλοντικών) επιπτώσεων της Τεχνητής Νοημοσύνης. Τι άλλο απαιτεί; Όχι μόνο την υιοθέτηση κουλτούρας ασφάλειας αλλά και update της χρήσης του όρου και της μετουσίωσής της σε θεσμική μνήμη. Τα όπλα που αγοράζουμε, είναι μόνο ένα κομμάτι ενός πολέμου που μπορεί να μη δώσουμε ποτέ. Η ασφάλεια υποδομών, ο «πόλεμος πόλεων», η πυροτρομοκρατία, οι παντός είδους υβριδικές επιχειρήσεις οι οποίες μπορούν να ξεκινήσουν μια καταστροφή (ή και να κρυφτούν κατά τη διάρκεια μιας φυσικής καταστροφής ή πραγματικά τυχαίου γεγονότος) παραμένουν στην Ελλάδα ως μια ακόμη αφορμή για να ακουστεί «έλα μωρέ, αυτά τα παθαίνουν έξω εμείς δεν ενοχλούμε κανέναν».
Ρετιρέ χωρίς ισόγειο
Η Ελλάδα για άλλη μια φορά ξεκίνησε ανάποδα και γι’ αυτό συμβαίνουν μονίμως τέτοιες «αναποδιές» που καθιστούν αρκετούς να καταφύγουν μέχρι και στις «ευκαιρίες» που αναδεικνύονται από μαζικές εκκενώσεις τουριστικών περιοχών, επειδή δεν είχαμε νεκρούς. Το brand name της Ελλάδας έχει υποστεί ισχυρό πλήγμα και για άλλον έναν ακόμη λόγο. Όλα είναι θέμα πήχη. Αλλιώς σε κρίνουν όταν κρατάς «χαμηλά την μπάλα» και αλλιώς όταν παρουσιάζεις μια χώρα των ... «καλύτερων βιογραφικών». Στην Αλεξανδρούπολη, στην Αγχίαλο και στη Ρόδο η Ελλάδα έδειξε ότι ξεκίνησε να περιφεριοποιεί τα συμφέροντά της, χωρίς να τα έχει ορίσει και κυρίως, χωρίς να μπορεί να τα υποστηρίξει.
Οι βαρύγδουπες δηλώσεις μιας χώρας που ένιωσε ότι έφτασε σε τέτοιο βαθμό περιφερειακής ισχύος που μπορεί να πάει στη Χάγη τα ελληνοτουρκικά την ώρα που απλώς θα περιμένει την απόκτηση της επενδυτικής βαθμίδας, που έχουν πρακτικά υποκαταστήσει τον στόχο τον οποίο θα έπρεπε να έχουμε. Να γίνουμε ένα σύγχρονο δημοκρατικό κράτος το οποίο θα μπορεί πράγματι να εξελιχθεί σε ένα δυτικό σύνορο. Δυτικό σύνορο όχι μόνο δεν είμαστε, αλλά δεν έχουμε κάνει τα στοιχειώδη ώστε να γίνει κάτι τέτοιο.
Ζούμε σε εμπόλεμες και προπολεμικές περιόδους. Tόσο στην Αγχίαλο, όσο και στην Αλεξανδρούπολη, αποδείξαμε στις ΗΠΑ ότι δεν μπορούμε να προστατέψουμε τις κρίσιμες υποδομές που τελικά, μας δίνουν αξία και θα μπορούσαν να δημιουργήσουν προϋποθέσεις για έναν περιφερειακό ρόλο, κάτι που υποτίθεται συνιστά και στόχο της κυβέρνησης.
Η μείωση της γεωστρατηγικής αξίας της Ελλάδας, είναι μια πραγματικότητα αυτή τη στιγμή και ανατολικές δυνάμεις που δεν ήθελαν κάτι τέτοιο, χαίρονται που δημιουργούν πρόβλημα στις ελληνοαμερικανικές σχέσεις. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, τα διαδοχικά πραξικοπήματα στην Αφρική, το μείζον θέμα του μεταναστευτικού το οποίο συναρτάται με ανθρωπιστικές, πληθυσμιακές, οικονομικές και μεταβλητές ασφάλειας, η επισιτιστική ασφάλεια, η ενεργειακή ασφάλεια, όλα αυτά πλέον αποτελούν κομμάτι της έννοιας (και πρακτικής) της ασφάλειας. Σε μια περίοδο που η αποκέντρωση είναι ανάγκη λόγω της ρευστοποίησης του binary world που υπήρξε τις προηγούμενες δεκαετίες, η Ελλάδα γίνεται ακόμη πιο συγκεντρωτική, ένα control-freak-state, το οποίο δε λέει να αντιληφθεί την αστάθεια του πολυπολικού κόσμου σε συνδυασμό με την γεωμετρική αύξηση απειλών και ευκαιριών. Φτιάξαμε ένα ρετιρέ, χωρίς ισόγειο.
Σαν μια χώρα που μιλάει για «Ελλάδα 2.0» και δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια στρατιωτικών υποδομών κρίσιμης και διεθνούς αξίας, αγωγών (βλέπε ΤΑΡ) και σιδηροδρομικών δικτύων που θα μπορούσαν να αποτελούν για την Ελλάδα αιτία πραγματικής αναβάθμισης. Ένας από τους λόγους που έχουμε αποκτήσει τερατοφοβία, είναι αυτό που ανέφεραν πρόσφατα οι Financial Times για την Ελλάδα. Το πελατειακό κράτος. Ο καπιταλισμός της ευνοιοκρατίας που έλεγε κάποτε ο Paul Krugman.
Αντί επιλόγου.
Η αρχαία Ελλάδα τιμούσε τον Προμηθέα περισσότερο ακόμη και από τον Δία. Ο Προμηθέας μέσα από το πρίσμα του ανθρωπομορφισμού, συμβόλιζε και συμβολίζει την αρετή της πρόληψης, της οργάνωσης, του προγράμματος, της σκέψης πριν τη δράση. Η νέα Ελλάδα, με ή χωρίς καλά βιογραφικά (δεν έχει καμία σημασία) συνεχίζει να λατρεύει τον αδελφό του Προμηθέα. Ο Επιμηθέας ήταν υπεύθυνος για το άνοιγμα του Κουτιού της Πανδώρας. Κάθε καταστροφή έχει στην πηγή της το «στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα».
Στις αρχές Ιουλίου ακούσαμε ότι η Ελλάδα θα κάνει παραχωρήσεις στην Τουρκία, χωρίς να χρειάζεται και χωρίς να υπάρχει κάποια πίεση που αρκετοί ευαγγελίζονται λόγω της ανυπαρξίας επιχειρημάτων.
Μετά από δύο μήνες ο δρόμος προς τη Χάγη φαντάζει ακόμη πιο μακρινός από ό,τι ήταν. Σύμμαχοι και μη, αντιλήφθηκαν ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα χωρίς ανθεκτικότητα και χωρίς την ικανότητα προβολής ικανής αντίδρασης σε φαινόμενα σαν αυτά που με δέος και απογοήτευση είδαν στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, στην Τουρκία και σε άλλες χώρες. Οι ηγέτες των Βαλκανικών κρατών που ήλθαν μαζί με τον Ζελένσκι, είδαν πως η χώρα που ανά πάσα ώρα και στιγμή καίγεται ή γίνεται θύμα εισβολής κάποιων διαταραγμένων ακροδεξιών συμμοριτών, έχει σαν έγνοια να κρατά ζωντανό ένα αφήγημα περί μιας χώρας η οποία μπορεί να ενώσει τα Βαλκάνια με την Ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτόν τον διάλογο για τη Χάγη, η Ελλάδα θα πρέπει να ξεκινήσει από δεινή διαπραγματευτική θέση. Πολύ δύσκολη διαδρομή και σε σοβαρή χώρα, ανέφικτη και μη ρεαλιστική. Όμως στη χώρα του ρετιρέ χωρίς ισόγειο, στη χώρα του θεαθήναι και της πενιχρής ουσίας, στη χώρα του Επιμηθέα είναι όλα -δυστυχώς- πιθανά.
Οι προτεραιότητες ενός σοβαρού κράτους θα ήταν διαφορετικές και άρα τα κείμενα-«βιογραφικά» που τις συνοδεύουν. Πρώτα να καλέσουμε σοβαρούς ανθρώπους από τις ΗΠΑ μιας και οι υποδομές (βάσεις και αγωγοί) αφορούν και τους Αμερικανούς, ώστε να δούμε πώς γίνεται μια πρόληψη και ένα σύγχρονο σχέδιο ασφάλειας το οποίο θα απαντά τόσο σε κακόβουλη επιρροή, όσο και σε φυσικές καταστροφές. Ελπίζουμε ότι οι Αμερικανοί θα δουν αν έχει ζημιές και το σιδηροδρομικό δίκτυο της Αλεξανδρούπολης.
Μετά, αφού ακολουθήσουμε ένα οργανόγραμμα, τότε να προσπαθήσουμε να επιλύσουμε ειρηνικά τις διαφορές μας με την Τουρκία και να βγάλουμε το αίσθημα του μικρομεγαλισμού ως χώρα που μπορεί να επιλύσει διαβαλκανικές διαφορές. Δεν είναι κακό να έχεις φιλοδοξίες και προσδοκίες, τόσο σε εθνικό όσο και σε ατομικό επίπεδο. Η θεωρία των προσδοκιών που εμφανίστηκε στην δεκαετία του 1980’ μας έμαθε ότι οι άνθρωποι κινούμαστε περισσότερο με βάση το τι προσδοκούμε και όχι με βάση το τι βλέπουμε τη στιγμή που παίρνουμε μια απόφαση. Δεν είναι κακό για κανέναν αξιωματούχο ενός κράτους να θέλει να γίνει διεθνής αξιωματούχος. Αρκεί να μπορεί. Δεν είναι κακό (κάθε άλλο) να γίνει η Ελλάδα μια χώρα που θα έχει ηγετικό ρόλο σε μια μικρή γωνία του πλανήτη. Πάλι. Αρκεί να μπορεί. Η διεθνής πολιτική στηρίζεται στο άχαρα ρήμα «μπορώ» και όχι στο ρήμα «θέλω» ή ακόμη χειρότερα στο ... «θα θελα» στου οποίου τη φούσκα ζούμε τα τελευταία χρόνια.
***
Ο Δρ. Αλέξανδρος Δρίβας είναι Διεθνολόγος και Fellow στην εταιρεία The Society for the Preservation of the Greek Heritage (SPGH, Washington)