Το βιβλίο που έχω στην βιβλιοθήκη μου εδώ και 24 χρόνια έχει ταξιδέψει σε δύο ηπείρους, και πάνω από τέσσερις χώρες. Ο συγγραφέας είναι ο Stephen Hawking. Έχουν χυθεί καφέδες, έχουν κιτρινίσει σελίδες σε κάποιες μεριές και έχει και μία αφιέρωση. Πρόσφατα, σε ένα από τα «εμπεριστατωμένα» youtube videos που παρακολουθούσε η κόρη μου (και εγώ, καθώς διόρθωνα γραπτά), υπήρξε η αναφορά μίας πάθησης που λέγεται αστροφοβία. Βασικά, υπάρχουν φοβίες για όλα τα πράγματα, αλλά αυτή μου έκανε εντύπωση, διότι η αναφορά ήταν στον φόβο για τις μαύρες τρύπες (τρυποφοβία). Την ίδια εβδομάδα, είδα την ταινία “Οπενχάιμερ”. Εξαιρετική! Ο δημιουργός της ατομικής βόμβας. Ένας μοντέρνος, μάλλον Ο μοντέρνος Προμηθέας!
Στην τρίωρη ταινία ξετυλίγεται η προσωπικότητα του Οπενχάιμερ (Robert Oppenheimer), αλλά όχι σε βάθος! Είναι δύσκολο, εξάλλου, να απεικονιστεί κάτι τέτοιο σε μία μόνο ταινία. Όποτε, ένα πολύ αγαπημένο μου πρόσωπο, μου έκανε δώρο την βιογραφία του. Μπορεί να φανεί σαν κριτική βιβλίου, αλλά ο Οπενχάιμερ ήταν πολύ περισσότερο από θεωρητικός φυσικός. Ήταν ένας απλός αλλά ευφυής άνθρωπος που είχε διδαχθεί να χρησιμοποιεί το μυαλό του.
Ο δρόμος προς την πυρηνική σχάση (του ατόμου) και την δημιουργία της ατομικής βόμβας ήταν απερίγραπτα περίπλοκος. Και δεν τον περίμενε κανείς (ούτε ο Οπενχάιμερ). Δεν έχω ολοκληρώσει ακόμη το βιβλίο, όμως παρατηρώ ότι τα ερεθίσματα που έλαβε στα νεανικά του χρόνια (μέχρι τα 45 ), σμίλευσαν ουσιαστικά τη δημιουργικότητα του. O νεαρός λοιπόν Οπενχάιμερ γνωρίστηκε με τον Σρέντινγκερ (Erwin Schrödinger), τον Πατέρα της κβαντομηχανικής, μίας επιστήμης που μελετά τον μικρόκοσμο και διέπεται από νόμους που αψηφούν την κοινή λογική.
Ένα παράδειγμα, που συζητούσα με την 10χρονη κόρη μου, μιας και ασχολείται με γάτες (επισυνάπτεται γατοselfie) ήταν το νοητικό πείραμα της γάτας του Σρέντινγκερ.
Σε αυτό το πείραμα, μία γάτα κλείνεται σε ένα κουτί μαζί με ένα ραδιενεργό ισότοπο που συνδέεται με έναν μετρητή ραδιενέργειας και ένα σφυρί. Το ραδιενεργό ισότοπο έχει χρόνο ημίσειας ζωής άνω των 1,000 ετών και είναι τυχαία η στιγμή που θα εκπέμψει ραδιενέργεια. Όταν αυτό συμβεί, τότε το σφυρί το οποίο είναι συνδεδεμένο στον μετρητή, θα πέσει σπάζοντας μία φιάλη με υδροκυάνιο, θανατηφόρος για την γάτα-επιστήμονα. Από τη στιγμή που ο παρατηρητής κλείσει το κουτί, δεν θα γνωρίζει εάν η γάτα θα είναι ζωντανή ή νεκρή. Κατά συνέπεια, υπάρχει μία κβαντική διεμπλοκή.
Ο Αινστάιν δεν συμπαθούσε την κβαντική μηχανική, όμως οι θεωρίες του ήταν εσφαλμένες για εκείνη. Είναι πλέον αποδεδειγμένο, ότι η συνείδηση ενός έμβιου όντος που παρατηρεί το φαινόμενο, ουσιαστικά προσδιορίζει την ύπαρξη εκείνου του φαινομένου «απελευθερώνοντας» τό από την διττή φύση του. Μέχρι να ανοιχτεί το κουτί, η αρχή της απροσδιοριστίας έχει την γάτα σε δύο διαφορετικά σύμπαντα, εκείνο στο οποίο είναι ζωντανή και σε εκείνο που έχει πάψει να ζει. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την διαίσθησής μας, η οποία προστάζει να ακολουθήσουμε την μία ή άλλη συνθήκη.
Είναι όμως έτσι; H γάτα-επιστήμονας όμως φαίνεται να βρίσκεται και στις δύο συνθήκες (εάν μπορούσε να εκφραστεί). Όταν περιέγραψα το πείραμα στην κόρη μου, απάντησε με μία απλότητα - θα είναι «ζωντανή-νεκρή», η γάτα. Ενθουσιάστηκα από την άνεση της απάντησής της, που ταλαντεύει τους θεωρητικούς φυσικούς για δεκαετίες.
Το νοητικό αυτό πείραμα δεν απευθύνεται στην υγεία της γάτας αλλά στην κατάσταση ενός ηλεκτρονίου που είναι απαραίτητο να βρίσκεται σε κατάσταση σωματιδίου αλλά και κύματος την ίδια στιγμή, μέχρι η γάτα, συγγνώμη, μέχρι ο επιστήμονας, να το παρατηρήσει. Ο Οπενχάιμερ, μέσα από το πρίσμα της προσωπικότητάς του, αποδέχτηκε την κβαντική μηχανική, διότι την «έβλεπε» παντού γύρω του, στις τέχνες, στους ανθρώπους, στη φύση, διότι είχε άμεση επαφή με αυτά.
Ο Σρέντινγκερ, παρόλο που ανέπτυξε την κβαντική θεωρία, την απέρριψε και αποφάσισε να ασχοληθεί με τη βιολογία. Ίσως να θεώρησε, όπως και ο Αινστάιν, ότι η πραγματικότητα, για να είναι κανείς ειλικρινής, δεν μπορεί να παρακάμπεται.
Σε προηγούμενο μου άρθρο είχα αναφέρει έναν πίνακα του Νταλί. Εδώ έχουμε τον πίνακά του με το όνομα Galacidalacidesoxyribonucleicacid προς τιμήν των εξερευνητών του γονιδιώματος και της διπλής έλικας του DNA, Watson και Crick. Όταν παρεβρέθηκα στο Athens Science Festival, παρακολούθησα μία ολιγόλεπτη συνέντευξή του (σε βίντεο), στην οποία περιγράφει το DNA ως την «μοναδική σύνθεση που συνδέει τον άνθρωπο με τον Θεό».
Μερικές φορές ίσως καλό είναι η μαγεία να παραμένει ως έχει, για να προστατευόμαστε από εκείνη - και να την απολαμβάνουμε.