Συμπληρώθηκε κιόλας ένας χρόνος από την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ. Δεν κομίζω γλαύκας εις τας Αθήνας σημειώνοντας ότι ο δισεκατομμυριούχος σόουμαν χρησιμοποίησε τη μέγιστη των πολιτικών τεχνικών ώστε να πετύχει την εκλογή του. Τον λαϊκισμό.Το ενδιαφέρον είναι ότι συνεχίζει την ίδια τακτική και μετά την εκλογή του. Η αυθαίρετη μονομερής αναφορά στην Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Ισραήλ, σε χρόνο αδιάφορο κατά τον οποίο δεν έχει υπάρξει καμία σχετική συζήτηση ή πολιτική πίεση, φανερώνει του λόγου το αληθές.
Όμως ο Τραμπ είναι απλώς ένα παράδειγμα ανάμεσα σε πολλά. Στην ημέτερη πλευρά του Ατλαντικού βρίσκουμε ανάλογα παραδείγματα, έστω μικρότερου βεληνεκούς. Ο δημεγέρτης του Brexit, Νάιτζελ Φάρατζ δήλωνε προ του σχετικού δημοψηφίσματος ότι η χώρα του επιβαρύνεται εβδομαδιαίως με αμύθητα ποσά, τα οποία καταβάλλει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ θα μπορούσε να τα διοχετεύει προς το εθνικό σύστημα υγείας. Πολύ σύντομα, αυτό αποδείχθηκε ένα τεράστιο ψέμα, ενώ αμέσως μετά το δημοψήφισμα το οποίο κατέληξε σε νίκη της άποψης που ο Φάρατζ υποστήριξε με σθένος, ο ίδιος παραιτήθηκε και ουσιαστικά ιδιώτευσε!
Φυσικά ανάλογο παράδειγμα - σεμιναριακού επιπέδου - λαϊκισμού αποτελεί και ο Αλέξης Τσίπρας. Το πρώτο εξάμηνο του 2015 ο πρωθυπουργός λαϊκισε ασύστολα, αφήνοντας σε πολλούς την εντύπωση ότι διαπραγματευόταν σκληρά διότι υπήρχε άλλος δρόμος. Ο άλλος δρόμος υπερψηφίστηκε στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου, αλλά ο πρωθυπουργός το ίδιο βράδυ διαπίστωσε ότι ο θησαυρός ήτο άνθρακες και έκανε την περίφημη κυβίστηση προς την άλλη πλευρά.
Το πρόβλημα είναι ότι ως απάντηση στα συγκεκριμένα μοντέλα διακυβέρνησης πολλοί βλέπουν με ευκολία το τεχνοκρατικό μοντέλο. Τον άνθρωπο που ξέρει τη δουλειά, δε νοιάζεται για το πολιτικό κόστος και θα τη φέρει εις πέρας αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Ακόμη κι αν οι λύσεις που προτείνει δεν ταιριάζουν στην περίσταση.
Η ευρωπαϊκή και πρώην αμερικανική εμπειρία διδάσκει άλλα. Ο Μπαράκ Ομπάμα θα μείνει στην ιστορία για έναν κυρίως λόγο: Διότι υπήρξε ένας καλός λαϊκιστής. Και εξηγούμαι αμέσως. Ο Ομπάμα εμφανίστηκε στην πολιτική το 2004, όταν πήρε το λόγο για πρώτη φορά στο συνέδριο των Δημοκρατικών στη Βοστώνη. Εκεί μάγεψε τα πλήθη διότι τους έπεισε ότι είναι ένας από εκείνος. Ότι δεν του χαρίστηκε τίποτα στη ζωή και ότι η ιστορία του δεν θα μπορούσε πουθενά αλλού στον κόσμο να πραγματοποιηθεί παρά μόνο σε εκείνη τη χώρα. Κάτι ανάλογο είπε και στη νικητήρια ομιλία του, τον Νοέμβριο του 2008, στο Σικάγο. Με λίγα λόγια, έπεισε όλους να συνασπιστούν πίσω του για να φέρουν οι ίδιοι τις ρεαλιστικές αλλαγές που επιθυμούν. Κι αν κανείς σπεύσει να υποστηρίξει ότι ο Ομπάμα δεν έκανε τίποτα όσο ήταν πρόεδρος, η πραγματικότητα θα του απαντήσει. Η Αμερική ήταν μια χώρα χωρίς εθνικό σύστημα υγείας. Περισσότεροι από 20 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονταν εντελώς ανέστιοι όταν νοσούσαν, απλώς επειδή δεν είχαν τα χρήματα να πληρώσουν για ιδιωτική νοσηλεία και θεραπεία. Ο Ομπάμα κατόρθωσε να φτιάξει δημόσιο σύστημα υγείας στη χώρα όπου τα πάντα σχεδόν είναι ιδιωτικά. Απόδειξη της επιτυχίας του: Ο πρόεδρος Τραμπ αγωνίζεται εδώ και ένα χρόνο μανιωδώς να ξηλώσει τη μεταρρύθμιση αυτή, αλλά δεν τα καταφέρνει διότι προσκρούει στις αντιδράσεις των αξιωματούχων του δικού του κόμματος, του Ρεπουμπλικανικού! Δεν χρειάζεται να αναφερθώ στις επιτυχίες Ομπάμα στη συμφωνία για το κλίμα στο Παρίσι και στις διεθνείς σχέσεις.
Το ομπαμικό υπόδειγμα διακυβέρνησης εξήχθη στην Ευρώπη στο πρόσωπο του Εμμανουέλ Μακρόν. Έστω και ως αποτέλεσμα αποτέλεσμα συγκυριών, η εκλογή Μακρόν μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια για τη Γαλλία και για την Ευρώπη. Ένας άνθρωπος των τραπεζών αποδεικνύει ήδη με τρόπο ταχύτατο ότι για να γίνεις πρόεδρος στα 39 σου δεν αρκεί να έχεις ωραία εμφάνιση, ούτε να γνωρίζεις καλά τα οικονομικά.
Χρειάζεται να πείσεις ότι καταλαβαίνεις τις ανησυχίες της μεγάλης πλειοψηφίας, λαμβάνεις υπόψη σου τις ενστάσεις της μειοψηφίας, αλλά δεν βρίσκεσαι εκεί για να ικανοποιήσεις το θυμικό καμίας εκ των δύο. Σκοπός σου είναι να σταθείς πάνω από συντεχνιακές επιδιώξεις. Αλλά για να το κάνεις αυτό οφείλεις να είσαι αφοσιωμένος σε ένα μεγαλύτερο όραμα. Φαίνεται ότι το όραμα του Μακρόν είναι η ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμοποίησης της Ευρώπης και μέσω αυτής η προώθηση της περαιτέρω ομοσπονδιοποίησής της. Και γνωρίζει ότι αυτό θα το πετύχει μόνο εργαζόμενος σκληρά προς την κατεύθυνση αλλαγών που επηρεάζουν άμεσα τη ζωή των πολλών.
Ένσταση! Κι αν δεν υπάρχει αυτός ο χαρισματικός τύπος εν Ελλάδι ή αλλού, τι κάνουμε; Ενδίδουμε στους λαϊκιστές κάθε χρώματος; Η απάντηση έρχεται ξανά από τον Ομπάμα. Όχι. Δουλεύουμε από όπου κι αν βρισκόμαστε για να φέρουμε τις αλλαγές που επιθυμούμε. Ο Ομπάμα ήρθε στην Αθήνα λίγο πριν ολοκληρώσει την προεδρία του για να δηλώσει ότι το πιο σημαντικό αξίωμα σε μια δημοκρατία δεν είναι εκείνο του προέδρου ή του πρωθυπουργού, αλλά εκείνο του πολίτη. Μόλις αφίππευσε της εξουσίας άρχισε να δουλεύει σχεδόν αμέσως μέσω του ιδρύματος που έχει συστήσει για το σκοπό αυτό. Ποιο σκοπό; Της ανακάλυψης νέων ηγετών, σε κάθε γωνιά του πλανήτη, που έχουν τα χαρίσματα να αξιοποιήσουν προβληματικές καταστάσεις με θετικό τρόπο και να φέρουν αλλαγές στους χώρους όπου κινούνται, ανεξαρτήτως συνθηκών. Δεν αρκέστηκε να εισπράττει 300 χιλιάρικα κάθε φορά που μιλάει σε κάποιο think tank. Ούτε είχε φυσικά ανάγκη περαιτέρω προσωπικής δημοσιότητας. Είναι απλό: Συνεχίζει να δουλεύει για το όραμά του, διότι πιστεύει ότι αυτό δεν είχε ημερομηνία λήξης στην οκταετία που ο ίδιος κυβέρνησε την Αμερική.
Νοσούμε βαριά από έλλειψη καλού λαϊκισμού. Ο όρος φαντάζει εξαιρετικά αδόκιμος και όποιος ήδη τον χρησιμοποιεί καλείται αμέσως να εξηγήσει τι εννοεί, αφού ξεπεράσει τα πρώτα βλέμματα έκπληξης. Είναι όμως στ’ αλήθεια αυτό που κάθε κοινωνία ψάχνει στο βάθος της. Στην πραγματικότητα, η πολιτική συνίσταται στην πάλη ανάμεσα στον καλό και τον κακό λαϊκισμό. Η διαφορά των δύο; Ο πρώτος αναφέρεται στη λογική των ανθρώπων και με βάση αυτή παλεύει να τους πείσει για όσα ο ίδιος θεωρεί σωστά. Ο δεύτερος χαϊδεύει κάθε λαϊκή επιθυμία, λέγοντάς τους ότι εκείνοι έχουν πάντα δίκιο.
Είναι δύσκολο να βρει κανείς τον Έλληνα Ομπάμα ή Μακρόν, γιατί κρύβεται σε κάποιον άλλο εαυτό. Μακάριος όποιος έχει το θάρρος να τον αναζητήσει.