Ο Πόλεμος και το Έπος του ’40 μέρα προς μέρα μέσα από τον Τύπο της εποχής
Θραύσματα από το δίτομο έργο του ερευνητικού έργου του Κωνσταντίνου Γκιουλέκα στη HuffPost Greece.
Αλέξης Γαγλίας— HuffPost Greece
Ελληνική φάλαγγα σε πορεία κατευθυνόμενη στην πρώτη γραμμή του Μετώπου
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα
«ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΗΜΕΡΑ ΜΕ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ, ΕΠΟΣ 1940-41» (εκδόσεις ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ). Το δίτομο έργο του Κωνσταντίνου Γκιουλέκα, βουλευτή της ΝΔ στην Α Θεσσαλονίκης ξεπερνά τις 1200 σελίδες και διαβάζεται ρέοντας, με εντεινόμενο ενδιαφέρον για τον αναγνώστη που θα «βουτήξει» στον τεράστιο όγκο της μακροχρόνιας έρευνας του συγγραφέα. Μοιάζει τελικά με ντοκιμαντέρ στο χαρτί για όλη εκείνη την σκοτεινή, αιματοβαμμένη περίοδο που ξεκινά με την κήρυξη του πολέμου στην Δυτική Ευρώπη το 1939 και για την Ελλάδα το 1940: αρχικά με τον τορπιλισμό της ΕΛΛΗΣ τον Δεκαπενταύγουστο και κατεξοχήν από την 28η Οκτωβρίου και έπειτα.
Πρωτοσέλιδα, άρθρα και ανταποκρίσεις ελληνικών αλλά και ξένων εφημερίδων, εξώφυλλα και σελίδες περιοδικών της εποχής, εκατοντάδες φωτογραφίες, αφίσες, στολές. «Ακόμα και διαταγές στο Μέτωπο του ’40», λέει ο Κωνσταντίνος Γκιουλέκας. «Υπάρχει μια διαταγή του λοχαγού Γεωργίου Μιχαλάκη που είναι διάτρητη από τις σφαίρες που τον σκότωσαν. Το παληκάρι δεν ξέρουμε που βρίσκεται θαμμένο αλλά έχουμε το αίμα του σε αυτή τη διαταγή που εκτίθεται στο Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης».
Διαφήμιση
Πρωτοχρονιά 1940. Η Ελλάδα παρακολουθεί τον πόλεμο που μαίνεται στην Ευρώπη. Προετοιμάζεται και περιμένει. Οι Έλληνες ζουν σε μια διαφορετική πραγματικότητα. Η Ευρώπη, ο κόσμος έχει αλλάξει. Άραγε, ο πόλεμος θα περάσει το κατώφλι μας, αναρωτιούνται...
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα
Huffpost GR
«Εδώ και τέσσερις δεκαετίες συλλέγω ότι μπορώ σχετικά με τη νεότερη εθνική μας ιστορία», συνεχίζει ο ίδιος. «Ένα μεγάλο μέρος αυτής της συλλογής εθνικών κειμηλίων το έχω λοιπόν δωρίσει στο Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Και κατάφερα να συγκεντρώσω ένα μεγάλο αρχείο απο εφημερίδες και περιοδικά από διάφορες ιστορικές περιόδους, όχι μόνο από το ’40 αλλά και από το 1912- 1913, τον Μακεδονικό Αγώνα αλλά και παλιότερα».
Διαφήμιση
«Θέλησα να φωτίσω μέσα από αυτό το υλικό κάποιες πτυχές του Αγώνα του ’40 που δεν ήταν τόσο γνωστές. Η ιστορία γράφεται ψυχρά και με την ασφάλεια της χρονικής απόστασης από τα γεγονότα, αλλά τα ρεπορτάζ και τα δημοσιεύματα του Τύπου αναδεικνύουν και μεταφέρουν διαχρονικά τον παλμό, την ατμόσφαιρα κάθε εποχής. Στον πόλεμο του ’40 οι δημοσιογράφοι και φωτογράφοι της περιόδου εκείνης, με τον λόγο και την εικόνα διέσωσαν το πνεύμα που επικρατούσε τότε στο Μέτωπο αλλά και στα μετόπισθεν».
«Θεώρησα ότι το αρχείο που συγκέντρωσα δεν θα είχε καμιά αξία αν παρέμενε στα κλειστά συρτάρια ενός δημοσιογράφου, σήμερα βουλευτή- ήθελα να συνδράμω όποιον θα ήθελε να αντλήσει πληροφορίες για αυτή την περίοδο. Αυτό ήταν το κίνητρό μου για αυτή την δίτομη έκδοση που παρακολουθεί τον πόλεμο και την εποποιϊα του ’40 μέρα προς μέρα, όπως καταγράφηκε στον Τύπο της εποχής».
Η ελληνική πολιτική ηγεσία προετοιμάζει την χώρα για ενδεχόμενο πόλεμο με την Ιταλία, η οποία από τον Απρίλιο του 1939 βρίσκεται στην Αλβανία, που την έχει μετατρέψει σε προτεκτοράτο της. Η Ελλάδα στέλνει το μήνυμα ότι είναι αποφασισμένη να πολεμήσει μέχρις εσχάτων. Στο εξώφυλλο της «Νεολαίας» παρουσιάζονται τα νέα οπλικά συστήματα που απέκτησε η χώρα.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα
Διαφήμιση
- Η επικαιρότητα του μηνύματος του Έπους του ΄40 σήμερα; Είναι ορατή, αντιληπτή;
Η Ελλάδα ποτέ δεν έπαψε να αντιμετωπίζει κινδύνους τα χρόνια που ακολούθησαν. Σήμερα βρισκόμαστε εν μέσω μιας ακόμα κρίσης με την Τουρκία που είναι, όμως, πρωτοφανής σε ένταση και διάρκεια κυρίως. Όταν το ’40 η πατρίδα κάλεσε τα παιδιά της, όλοι οι Έλληνες έδωσαν αποφασιστική απάντηση όχι μόνο στον εισβολέα αλλά και σε ολόκληρη τη διεθνή κοινότητα: ότι οι Έλληνες νιώθουν και τιμάνε την εθνική αξιοπρέπεια ακόμα και αν χρειαστεί με τις θυσίες τους.
«Και σήμερα ο ελληνικός λαός είναι ενωμένος απέναντι στις συνεχιζόμενες προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε. Αυτό το λέω και με την ιδιότητά μου ως πρόεδρος της Επιτροπής Άμυνας και Εξωτερικών της Βουλής: οι περισσότερες συνεδριάσεις της Επιτροπής γίνονται κεκλεισμένων των θυρών λόγω της “ευαισθησίας” των θεμάτων. Τα πολιτικά κόμματα- που σε άλλα θέματα έχουν έντονες διαφωνίες- στην Επιτροπή Άμυνας και Εξωτερικών συγκλίνουμε σε έναν κοινό τόπο, σε μια εθνική γραμμή. Είμαστε όλοι αποφασισμένοι να προασπίσουμε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα. Αυτό είναι το μήνυμα του σήμερα και το δίδαγμα του ’40».
Η λογοκρισία επιβάλλει όλα τα έντυπα να «εορτάζουν» την επέτειο της 4ης Αυγούστου. Το περιοδικό ΘΗΣΑΥΡΟΣ κυκλοφορεί με ένα χαρακτηριστικό πρωτοσέλιδο της «ευτυχισμένης Ελληνίδας».
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Διαφήμιση
Ίσως μπορούμε να παρατηρήσουμε και μια άλλη αναλογία του ’40 με το σήμερα: η Ελλάδα έδωσε τότε μια αποφασιστική απάντηση, έχοντας όμως τους προηγούμενους μήνες δείξει μια τεράστια υπομονή απέναντι στις ιταλικές, φασιστικές προκλήσεις. Και σήμερα η Ελλάδα δείχνει υπομονή. Και φρόνηση.
Ο παραλληλισμός αυτός είναι εξαιρετικά σημαντικός. Η ιστορία δεν είναι μουσειακό είδος- μας δείχνει πως μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αλλά και να αποφύγουμε διάφορες προκλήσεις. Ναι, και τότε η Ελλάδα προσπαθούσε να κρατήσει μια απόλυτη ουδετερότητα, δεν προκάλεσε ποτέ και μέχρι την τελευταία στιγμή έδινε ένα μήνυμα ειρήνης. Το ίδιο πράττει και σήμερα η Ελλάδα: στέλνει το μήνυμα μιας χώρας που αγωνίζεται για την ειρήνη στην ευρύτερη περιοχή. Αλλά και δηλώνει εμφατικά ότι είναι έτοιμη να προασπίσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα έναντι παντός και με κάθε κόστος.
Φωτογραφία μέσα από το περισκόπιο του ιταλικού υποβρυχίου «Ντελφίνο»: η «ΕΛΛΗ» μόλις έχει βληθεί από την τορπίλη και βυθίζεται φλεγόμενη.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Διαφήμιση
Η στιγμή της έκρηξης: τα κατάρτια και η σημαία της «ΕΛΛΗΣ» τινάζονται στον αέρα και διαλύονται μέσα στις φλόγες.
Από το βιβλίο του Κ.Γκιουλέκα
Η είδηση περί εισόδου ελληνικής συμμορίας στην Αλβανία, όπως μεταδόθηκε από το Ιταλικό Πρακτορείο Ειδήσεων Στέφανι και δημοσιεύθηκε στις ιταλικές εφημερίδες. Ιταλική προπαγάνδα που είχε σκοπό να δικαιολογήσει και να προετοιμάσει την ιταλική αλλά και διεθνή κοινή γνώμη για την επικείμενη απρόκλητη επίθεση εναντίον της Ελλάδας.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Ολόκληρη η εφημερίδα στην πρώτη σελίδα της δεν αναφέρει τίποτα για τον πόλεμο. Το κύριο άρθρο της «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» με τίτλο «Αι διαθέσεις της Ελλάδος» εξηγεί την στάση ουδετερότητας που τηρεί η Ελλάδα απέναντι στην ιταλική προκλητικότητα.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Διαφήμιση
Στην τελευταία σελίδα της εφημερίδας με την ένδειξη «7Η ΠΡΩΙΝΗ- ΕΚΤΑΚΤΟΣ ΕΚΔΟΣΙΣ» αναγγέλλεται η κήρυξη του πολέμου από την Ιταλία.
Από το βιβλίο του Κ.Γκιουλέκα.
Σε αντίθεση με αρκετές ελληνικές εφημερίδες, που δεν πρόλαβαν να αλλάξουν την ύλη των σελίδων τους εκείνο το πρωινό της 28ης Οκτωβρίου του 1940 αγγλική Daily News κυκλοφορεί με κεντρικό τίτλο “GREECE INVADED BY ITALY” (Η Ελλάδα δέχθηκε εισβολή από την Ιταλία). Η εφημερίδα αναφέρεται στην απόρριψη του ιταλικού τελεσιγράφου από τον Μεταξά, στην επιστράτευση και στην προσφορά βοήθειας από την Αγγλία για την άμυνα της Ελλάδας.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Η εφημερίδα POPOLO D’ ITALIA του Μουσολίνι, στον κεντρικό της τίτλο αναφέρει την εισβολή των ιταλικών στρατευμάτων στο ελληνικό έδαφος.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Διαφήμιση
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
«Χαρούμενο» ονομάζει τον Πόλεμο ο πολεμικός ανταποκριτής της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ Π. Παλαιολόγος στην πρώτη ανταπόκριση που στέλνει από το Μέτωπο της Ηπείρου.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Η ιταλική εφημερίδα τη 2α Νοεμβρίου γράφει ότι συνεχίζεται η εισβολή στην Ήπειρο και έχει πρωτοσέλιδη φωτογραφία από το Μέτωπο, όπου διακρίνεται η πινακίδα KALBAKI (Καλπάκι). Δίπλα το υπ’ αριθμόν 147 ιταλικό ανακοινωθέν (Bolletino) αναφέρεται στις επιχειρήσεις στην Ήπειρο.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Διαφήμιση
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
«Το Δέλβινο κατελήφθη» είναι ο κύριος τίτλος πάνω από τον επιβλητικό χάρτη της Αλβανίας που δημοσιεύεται στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ. Αυτή την είδηση αναφέρει και το υπ’ αριθμόν 42 Πολεμικό Ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
«ΟΙ ΦΑΣΙΣΤΑΙ ΥΠΟΧΩΡΟΥΝ ΕΝ ΣΥΓΧΥΣΕΙ». Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 5 Δεκεμβρίου 1940.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Διαφήμιση
Στην εφημερίδα ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΛΛΟΝ δημοσιεύεται το τηλεγράφημα που στέλνει στον Ιωάννη Μεταξά η χήρα του ήρωα Συνταγματάρχη Μορδοχαίου Φριζή, ο οποίος έφιππος, τραυματίστηκε θανάσιμα από ιταλικό αεροπλάνο. (βλ. στήλη: Η γυναίκα ενός ήρωος) «...Ο πόνος μου είναι άφατος, διότι υπήρξε σύζυγος αφοσιωμένος και διότι τα τρία ανήλικα παιδιά μας έχασαν τον πατερα των. Η μεγάλη μας θλίψη ευρίσκει την μόνη της παρηγοριά ότι ο σύζυγός μου έπεσε μαχόμενος.. διά την υπεράσπισιν... της μεγάλης μας Πατρίδος...». Ο Μεταξάς της απαντάει: «Αγαπητή μου κυρία Φριζή, Εγνώριζα τον θάνατον επί του πεδίου της τιμής του συζύγου σας, προτού τον μάθετε σεις και δεν ήξευρα πως να σας ειδοποιήσω. Τώρα με το γράμμα σας, βλέπω ότι όχι μόνον αυτός ήτο ήρως, αλλά και η γυναίκα του αξία του».
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Έκτορα Δούκα, «Γυναίκες της Πίνδου». Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Η ΝΙΚΗ», Δεκέμβριος 1940.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, Χριστούγεννα 1940.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Διαφήμιση
Πέμπτη, 26 Δεκεμβρίου 1940. Ο Χριστουγεννιάτικος ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ δημοσιεύει έγχρωμο θέμα εμπνευσμένο από τον Αγώνα. Η Νίκη σκουπίζει και πετά στην Αδριατική τα φασιστικά όνειρα.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, Πέμπτη 28 Νοεμβρίου 1940. Στο εξώφυλλο ένα καταπληκτικό, εκτενές φωτορεπορτάζ.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Περιοδικό ΝΕΟΛΑΙΑ, 28 Δεκεμβρίου 1940.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Διαφήμιση
Περιοδικό "Πολεμικό Εργόχειρο".
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
29 Δεκεμβρίου 1940. Πρωτοσέλιδο ο θρίαμβος του υποβρυχίου ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Αριστερά ο Κυβερνήτης του υποβρυχίου «Παπανικολής» Πλοίαρχος Μίλτων Ιατρίδης με τον Πλοίαρχο Αθανάσιο Ξηρό και το πλήρωμα του υποβρυχίου στο Ναύσταθμο, τον Ιανουάριο του 1941.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Διαφήμιση
Πέμπτη, 30 Ιανουαρίου 1941.
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας- επιθεώρησης Νέος Κόσμος δημοσιεύει επιχρωματισμένες φωτογραφίες του Υφυπουργείου Τύπου.
Huffpost GR
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Διαφήμιση
Ουμβέρτος Αργυρός, "Εμπρός για τα Σύνορα".
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Ο ΝΕΟΣ ΚΟΣΜΟΣ έχει ένα εντυπωσιακό πρωτοσέλιδο με σκίτσο του Πατέρα της Νίκης Ουίνστον Τσώρτσιλ, με φόντο τον χάρτη της Ευρώπης και της Αφρικής. Χαρακτηριστικός ήταν και ο κάτω τίτλος της εφημερίδας: «Επάνω εις την Βόρειαν Αφρικήν πλανάται πλέον η σκιά του Τσώρτσιλ».
Από το βιβλίο του Κ. Γκιουλέκα.
Το πρώτο τεύχος της επιθεώρησης ΑΕΡΑ που κυκλοφόρησε μέσα στον Πόλεμο.
