Η λατινογενής γαλλική λέξη Διπλωματία
Σαν λέξη αναφέρεται ως ‘’γλωσσικό άμεσο δάνειο’’από τις Γαλλικές λέξεις diplomatie, diplomatique που και αυτές προέρχονται από τη Λατινική diploma+ique Σαν έννοια, είναι , “η επιδεξιότητα στη διεξαγωγή μιας διαπραγμάτευσης’’
Η ‘’τέχνη’’ της διπλωματίας
Η χρήση της έννοιας της διπλωματίας, κι άς μην υπήρχε από τότε η λέξη, ανάγεται τέσσερις τουλάχιστον χιλιετίες πίσω, στην εποχή των Φαραώ, αλλά και των Μινωϊτών της Κρήτης .
Ακόμη, ενέργειες με χαρακτηριστικά διπλωματίας, αναφέρονται στις σχέσεις των ανεξάρτητων πόλεων της Εκατόμπολης Κρήτης των Ομηρικών χρόνων, όπου, οι πιο κραταιές από αυτές τις πόλεις, πότε βρισκόταν σε ομόνοια και πότε σε σύγκρουση μεταξύ τους.
Αρκετούς αιώνες αργότερα, ενέργειες και κινήσεις με πνεύμα διπλωματίας , αναφέρονται στην Αρχαία Ελλάδα. Τις περιόδους των Περσικών αλλά και των μετέπειτα Πελοπονησιακών πολέμων, συχνά γίνονται αναφορές τόσο από τον Ηρόδοτο όσο και από τον Θουκυδίδη για διπλωματικές ενέργειες μεταξύ των εμπολέμων.
Ως κορυφαίες διπλωματικές κινήσεις αναφέρονται τόσον οι πολεμικές συμπράξεις και συμμαχίες, όσον και οι αναφυόμενες συγκρούσεις μεταξύ των πόλεων-κρατών της Αρχαίας Ελλάδας κύρια κατά τις εμφύλιες συρράξεις των Πελοπονησιακών πολέμων.
Οι συμπράξεις αυτές εναντίον των, ακόμη και περιστασιακά, εχθρών τους, έφταναν σε τέτοιο ακραίο σημείο, μέχρι και που, Ελληνικές πόλεις συμμάχησαν με τους Πέρσες, εναντίον κάποιων άλλων Ελληνικών πόλεων. Αποκορύφωμα αυτού του αλληλοσπαραγμού και της “ανίερης και τραγικής διπλωματίας’’αποτέλεσε η Ανταλκίδειος Ειρήνη ανάμεσα στους Σπαρτιάτες και τους Πέρσες, κατά την οποία οι Σπαρτιάτες παραχώρησαν ή εξασφάλισαν την κυριαρχία της Μικράς Ασίας και της Κύπρου στους Πέρσες.
Τα ρωμαϊκά χρόνια
Τα Ρωμαϊκά χρόνια, οι διπλωματικές ενέργειες και κινήσεις είχαν σίγουρα την τιμητική τους, μιας και οι πολιτικές ραδιουργίες που μεταχειρίζονταν οι Ρωμαίοι άρχοντες ήταν καθημερινά στο προσκήνιο. Κορυφαίες τέτοιες κινήσεις και μάλιστα χαρακτηριζόμενες σκωπτικά ως “ερωτικής διπλωματίας’’, θεωρήθηκαν οι συμπεριφορές τόσο του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Ιούλιου Καίσαρα όσο και του στρατηγού του, Μάρκου Αντώνιου αργότερα. Και τούτο, εφόσον αμφότεροι υπήρξαν εραστές της βασίλισσας της Αιγύπτου Κλεοπάτρας, θυγατέρας των Πτολεμαίων.
Η βασίλισσα Κλεοπάτρα εφαρμόζοντας τακτικές δεινής διπλωματίας, επηρέαζε τα μέγιστα ή και καθόριζε κυριολεκτικά την εξωτερική πολιτική της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας για μια εικοσαετία τουλάχιστον, από το 48 π.Χ.έως και το θάνατό της το 30 π.Χ. . Ο Αντώνιος μάλιστα όντας και Συναυτοκράτορας με τον Οκταβιανό, κατηγορήθηκε στη Ρωμαϊκή Σύγκλητο ότι , ‘’πρόδωσε’’ τα συμφέροντα της Ρώμης, και προς τούτο, οργανώθηκε εκστρατεία εναντίον του όπου και νικήθηκε κατά κράτος στη Ναυμαχία στο Άκτιο.
Βυζαντινή και Οθωμανική περίοδος
Την, υπερχιλιετούς διάρκειας Βυζαντινή περίοδο, η ‘’τέχνη’’ της διπλωματίας αναδείχτηκε σε κορυφαία τεχνική ηγεμόνευσης των Βυζαντινών Αυτοκρατόρων.
Οι Βυζαντινοί αυτοί Αυτοκράτορες προέρχονταν από δυναστείες οι οποίες κατάγονταν από τις δεκάδες εθνότητες της αχανούς κυριαρχίας τους, που επίσης ομιλούσαν δεκάδες γλώσσες. Ακόμη, η διατήρηση της συνοχής της αυτοκρατορίας τους, παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες έχοντας να αντιμετωπίσει πολλές δεκάδες εχθρικές εθνότητες στα σύνορά τους.
Πολύ συχνά χρησιμοποιούσαν “διπλωματικά μέσα” τόσο για τη διάδοση του χριστιανισμού, όσο και για τους γάμους μεταξύ διαδόχων του θρόνου και θυγατέρων περιφερειακών ηγεμόνων.
Το τέλος του Βυζαντίου σηματοδοτήθηκε από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς και την ίδρυση της επίσης αχανούς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κατά την Οθωμανική αυτή περίοδο και ως τα τέλη του 1700, η διπλωματία τους εξασκούνταν με ευκαιριακούς μηχανισμούς.
Στα τέλη πια του 18ου αιώνα, οι Οθωμανοί οργάνωσαν διπλωματικές αποστολές στο εξωτερικό με μουσουλμάνους πρεσβευτές και πρεσβευτικούς διερμηνείς της Υψηλή Πύλης, χριστιανούς που ονομάζονταν Δραγουμάνοι.
Οι χριστιανοί αυτοί διερμηνείς, σχεδόν αποκλειστικά προέρχονταν από τις Φαναριώτικες οικογένειες της Βασιλεύουσας.
Τέτοιοι Φαναριώτες λόγιοι διερμηνείς , προήλθαν από τις οικογένειες των Μαυρογένηδων, των Μαυροκορδάτων, των Καρατζάδων, των Αργυροπουλαίων, των Καλλιμαχαίων, των Συρίγων και άλλων.
Ως ο πρώτος Φαναριώτης Δραγουμάνος μάλιστα, ο οποίος διαπραγματεύτηκε από πλευράς Υψηλής Πύλης και τη παράδοση του Μεγάλου Χάνδακα, το σημερινό Ηράκλειο της Κρήτης, από τους Ενετούς κατακτητές στους νέους κατακτητές τους Οθωμανούς, ήταν ο Παναγιωτάκης Νικούσιος .
Ο 20ος αιώνας
Στις απαρχές του 20ου αιώνα στην ελεύθερη πια Ελλάδα και με αφορμή τη συμμετοχή της χώρας μας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων της Αντάντ, σε θέση κορυφαίου διπλωμάτη διαπραγματευτή, αναγορεύτηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Ήταν εκείνος που με μεγάλη επιτυχία διαπραγματεύτηκε τα Ελληνικά Εθνικά συμφέροντα τόσο κατά τη συνθήκη των Σεβρών, όσο και κατά τη συνθήκη της Λωζάνης.
Εξ ίσου βέβαια με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, σε επίσης κορυφαίο διπλωμάτη διαπραγματευτή αναδείχτηκε για τα Τουρκικά συμφέροντα και ο Τούρκος ηγέτης Κεμάλ Ατατούρκ.
Ο μεταπολεμικός μήνας του μέλιτος
Η λήξη του Παγκόσμιου Πολέμου επισφραγίζεται με την ιστορική διπλωματική διάσκεψη της Γιάλτας, τον Φεβρουάριο του 1945 και τον καθορισμό των σφαιρών επιρροής μεταξύ των νικητών. Οι τρεις ηγέτες των νικητών, ο Βρετανός Τσώρτσιλ, ο Σοβιετικός Στάλιν και ο Αμερικανός Ρούσβελτ, οι οποίοι και συμμετείχαν στη διάσκεψη, μοίρασαν τον κόσμο και καθόρισαν τις ζώνες επιρροής για τον κάθε ένα τους.
Όμως “ο μήνας του μέλιτος”για τους νικητές διήρκεσε μόλις λίγα χρόνια. Πρίν καν ολοκληρωθεί η δεκαετία του ΄40, σύννεφα ανταγωνισμού και σύγκρουσης είχαν εμφανιστεί μεταξύ τους. Χωρίς ακριβώς οι ίδιοι να το επιδιώξουν, και αναφερόμαστε στις δύο κορυφαίες δυνάμεις, τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση, μπήκαν σε ένα ανελέητο πόλεμο σκληρής και συγκρουσιακής διπλωματίας η μία εναντίον της άλλης.
Με αυτόν τον τρόπο, εγκαινιάστηκε τότε μια περίοδος που χαρακτηρίζονταν σαν μια διαρκής απειλή πολέμου μεταξύ τους.
Η περίοδος εκείνη ονομάστηκε από τους σύγχρονους ιστορικούς ως η περίοδος του ‘’Ψυχρού Πολέμου’’. Αυτή η κατάσταση, του να υπονομεύονται δηλαδή συνεχώς τα επιτεύγματα της μιας χώρας από την άλλη, διήρκεσε πάνω από τέσσερις δεκαετίες. Έληξε μόλις το 1989 με τη πτώση του τείχους του Βερολίνου. Η περίοδος αυτή σφραγίστηκε με την αναγόρευση της σκληρής διπλωματίας σε κορυφαίο κεφάλαιο χειρισμών εξωτερικής πολιτικής με στόχο, την διαρκή επινόηση σεναρίων υπονόμευσης μεταξύ τους, των οποιωνδήποτε επιτευγμάτων της μιας ή της άλλης πλευράς.
Ως κορυφαίος διπλωμάτης της περιόδου αυτής του ψυχρού πολέμου αναδείχτηκε ο Χένρυ Κίσινγκερ, υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ. Μάλιστα ήταν τόσο η ταύτισή του με τον ρόλο αυτό, ώστε εκτιμήθηκε ότι οι θεωρήσεις του και η μεθοδολογία του, αποτέλεσαν ολόκληρη σχολή εφαρμογής τεχνικών εξωτερικής πολιτικής και σκληρής διπλωματίας.
Το σημερινό στάτους των δυνάμεων
Σήμερα πια, στις απαρχές του 21ου αιώνα, η διάταξη των παγκόσμιων δυνάμεων, ακολουθεί λίγο πολύ το ίδιο μοτίβο όπως αυτό διαμορφώθηκε μετά τη λήξη του Παγκόσμιου Πολέμου όμως, με αρκετές και αξιοσημείωτες διαφοροποιήσεις. Κύριες υπερδυνάμεις συνεχίζουν να είναι οι ΗΠΑ αλλά και η Ρωσία από τότε που κατέλαβε, το 1990, τη θέση της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης.
Στον ευρύτερο διεθνή χώρο έχουν αναπτυχθεί περιφερειακές υπερδυνάμεις όπως η Μ.Βρετανία και η Γαλλία, και τα τελευταία χρόνια, η Κίνα, η Ιαπωνία και ακόμη πιο πρόσφαταη Ινδία.
Ανάμεσα σε αυτούς τους ισχυρούς πόλους είναι συντεταγμένες με τον ένα ή άλλο τρόπο,πολλές ανεξάρτητες δημοκρατίες.
Το Κίνημα των Αδέσμευτων, το ΝΑΤΟ και η Ε.Ε.
Οι περισσότερες όμως Δημοκρατίες διατηρούν εντελώς αυτόνομη στάση απέναντι στους ισχυρούς, που στο σύνολό τους είναι περίπου 120, και συμμετέχουν σε μια Ένωση, που ονομάζεται Κίνημα των Αδεσμεύτων. Πρωταγωνιστές στην Ένωση αυτ, είναι η Ινδία η Αίγυπτος, η Κύπρος, η Ινδονησία, το Ιράν και η Αλγερία, η οποία μάλιστα έως και τη δεκαετία του ΄80 είχε ισχυρό λόγο στο διεθνή χώρο. Τώρα πια όμως, το κίνημα αυτό έχει ατονήσει και η διεθνής του παρέμβαση δεν είναι ιδιαίτερα υπολογίσιμη. Εξ άλλου η “προσωποποίηση’’ των Εθνικών συμφερόντων της κάθε χώρας μέλους, που έχει συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες, δυσκολεύει το κίνημα να τηρήσει ενιαία στάση στα αναφυόμενα διεθνή ζητήματα.
Επί πλέον σε ότι αφορά την ύπαρξη άλλης ισχυρής Ένωσης χωρών αναφερόμαστε στην Ε.Ε. και στην επιτυχία της να εντάξει στους κόλπους της ήδη 27 χώρες, και παράλληλα να υπάρχουν ήδη και άλλες 8 που έχουν εκφράσει επιθυμία ένταξης. Ωστόσο η Ε.Ε, αν και έχει κάνει προσπάθειες, δεν έχει καταφέρει να δημιουργήσει τις θεσμικές δεσμεύσεις των χωρών μελών της, ώστε αυτές να στοιχίζονται με μια κοινή στάση εξωτερικής πολιτικής, στα διεθνή θέματα που εμφανίζονται.
Ακόμη σαν “Σύμφωνο στρατιωτικών και πολιτικών’’ δεσμεύσεων, υπάρχει και το ΝΑΤΟ που υποτίθεται τουλάχιστον ότι δεσμεύει τις χώρες μέλη του, σε στάση μη επίθεσης μεταξύ τους και ίσως και ενιαίας στάσης σε διεθνή αμυντικά ζητήματα που προκύπτουν.
Έως και το 1991 υπήρχε επίσης και το “Σύμφωνο της Βαρσοβίας’’ των χωρών εκείνων δηλαδή που συνέπλεαν στρατιωτικά και πολιτικά με την τέως Σοβιετική Ένωση. Στην θέση του υπάρχει σήμερα μια πολύ μικρότερη Ένωση με την επωνυμία “Ρωσική Ομοσπονδία”.
Οι διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό των “συμφώνων”’
Η χώρα μας σαν μέλος στα δύο από αυτά τα “Σύμφωνα’’, στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε., προσπαθεί πάντα να συντονίζεται με τις τουλάχιστον κεντρικές θέσεις των εταίρων της. Βέβαια στην ιστορική διαδρομή της Ελλάδας έχει αποδειχτεί ότι όποια θέση και να έχουν πάρει σε διεθνή ζητήματα οι εκάστοτε κυβερνήσεις της, φρόντιζαν η θέση τους αυτή, να μην είναι “εκτός ορίων’’.
Θεωρούμε, βέβαια εξετάζοντας και τις θέσεις άλλων χωρών, ότι πάντα υπάρχουν περιθώρια με κατάλληλες διπλωματικές κινήσεις η χώρα μας να παίρνει τέτοιες θέσεις που να γέρνουν περισσότερο προς το Εθνικό μας συμφέρον, εντός βέβαια των συμπεφωνημένων δεσμεύσεων ή και των “προφανών ορίων’’.
Για παράδειγμα αναφέρουμε ότι με διπλωματικές κινήσεις η Δανία είχε καταφέρει να επιτύχει την εξαίρεσή της από το να ακολουθεί την πολιτική της ΕΕ σε ό,τι αφορά τα στρατιωτικά θέματα. Επίσης η Βουλγαρία ήδη αυτές τις ημέρες, έχει ζητήσει να εξαιρεθεί από το εμπάργκο πετρελαίου και φυσικού αερίου στις εισαγωγές από τη Ρωσία. Ακόμη ας μην ξεχνούμε την γενναία απόφαση της οικουμενικής κυβέρνησης της χώρας μας τον Αύγουστο του ΄74 λίγες ημέρες μετά την εισβολή στη Κύπρο, να αποχωρήσει η Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Η απόφαση αυτή διήρκεσε έξι χρόνια, ως και το 1980 που επανήλθε. Βέβαια σε μια ανάλογη κίνηση αποχώρησης είχε οδηγηθεί και η Γαλλία το 1966 που όμως αυτή, διήρκεσε 43 ολόκληρα χρόνια ως το 2009
Η ουκρανική κρίση και ο “επιτήδειος ουδέτερος
Στην σημερινή κρίση της Ουκρανίας, η οποία στη πραγματικότητα αυτή προέκυψε ως μια σύγκρουση ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία, με θύμα όμως τον Ουκρανικό λαό, οι χώρες του Ευρωπαϊκού χώρου καλούνται να πάρουν θέση. Εκτιμούμε πως κάποιες από αυτές, ως μη απόλυτα δεσμευόμενες από διακρατικές σχέσεις με τους άμεσα εμπλεκόμενους όπως και η χώρα μας, διαθέτουν τη δυνατότητα να λάβουν θέσεις που να συνάδουν περισσότερο με τα εθνικά τους συμφέροντα, και να αποφεύγουν να δηλώσουν ότι συντάσσονται υπέρ του ενός ή του άλλου. Ακραίο βέβαια παράδειγμα αποτελεί η Τουρκία, η οποία ήδη τηρεί ουδέτερη στάση παρ΄ότι είναι μέλος του ΝΑΤΟ και παράλληλα διακήρυττε την στενή της σχέση και με τον Ουκρανικό λαό.
Έτσι ο χαρακτηρισμός «Επιτήδειος Ουδέτερος» που είχε αποδώσει ο Webber G. Frank με το ομότιτλο βιβλίο του στην Τουρκία αποκτά σήμερα διαχρονική αξία, καθώς στα πρόθυρα ενός πιο εκτεταμένου πολέμου, η Τουρκία φαίνεται να διατηρεί για ακόμη μια φόρα μια ψυχρή αλλά καθόλου απερίσκεπτη ουδετερότητα.
Οι αμφότερες ευθύνες
Στην τωρινή κατάσταση όπου οι ευθύνες της σύρραξης βαραίνουν και τις δύο πλευρές, η θέση της Ελληνικής κυβέρνησης θα πρέπει να στοιχειοθετηθεί αφού συνεκτιμηθεί πλήθος από παράγοντες. Την μεν Ουκρανική κυβέρνηση την βαραίνει η απερισκεψία και η μωροπιστία της σε υποσχέσεις αμφίβολης ειλικρίνειας. Όμοια την άλλη πλευρά, την κυβέρνηση της Ρωσίας, την βαραίνει η αδίστακτη στάση της και η ωμή της συμπεριφορά για την διασφάλιση των συμφερόντων της.
Ωστόσο εκτιμούμε πως η Ελληνική κυβέρνηση για την απόφασή της στο τι στάση θα κρατήσει, οφείλει να υπολογίσει περισσότερο το τι επιτάσσει το Εθνικό συμφέρον της χώρας μας. Ως τις υποχρεώσεις μας έναντι των εταίρων μας, οι εκάστοτε Ελληνικές κυβερνήσεις σ΄όλη τους την ιστορική διαδρομή της χώρας μας, έχουν αποδείξει πως πάντα τηρούσαν και με το παραπάνω μάλιστα, τις συμπεφωνημένες τους δεσμεύσεις.
Βενιζέλος και Κλεμανσό
Ας μην ξεχνούμε ακόμη, πως στη λήξη του Παγκοσμίου Πολέμου και χωρίς καμία εθνική υποχρέωση, αλλά και μόνο κατόπιν της παράκλησης του Γάλλου πρωθυπουργού Ζωρζ Κλεμανσώ προς τον Έλληνα πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, την χειρονομία καλής θέλησης στην οποία προχώρησε η Ελλάδα.
Η τότε Ελληνική κυβέρνηση παρ΄όλη την ένδεια της χώρας μας, απέστειλε ως συμμαχική συνδρομή, εκστρατευτικό σώμα 23.000 ανδρών και 10 τουλάχιστον πολεμικά πλοία στην Κριμαία της σημερινής Ουκρανίας τον Γενάρη του 1919. Ο στρατός αυτός εστάλη, για να βοηθήσει το Γαλλικό εκστρατευτικό σώμα που πολεμούσε στο πλευρό του Τσάρου Νικόλαου για να αποκρούσει τους επαναστάτες της Οχτωβριανής Επανάστασης.
Σαφέστατα με την αναφορά μας αυτή δεν κρίνουμε πολιτικά την κίνηση του Βενιζέλου που πιθανόν να ήταν και εσφαλμένη, ως ξένη ανάμειξη σε ένα αγώνα του Ρώσικου λαού για την κοινωνική του απελευθέρωση. Την θεωρούμε όμως διπλωματική κίνηση ως ένδειξη πρόθεσης καλής θέλησης απέναντι στη παράκληση του συμμάχου Γάλλου πρωθυπουργού.
Το ίδιο επαναλήφθηκε και τον Νοέμβριο του 1950 όταν μετά από αίτημα του ΟΗΕ εστάλη από την κυβέρνηση των Νικολάου Πλαστήρα και Σοφοκλή Βενιζέλου εκστρατευτικό σώμα 2.000 περίπου Ελλήνων στρατιωτών για να πολεμήσει στον πόλεμο της Κορέας στο πλευρό πολυεθνικής δύναμης του ΟΗΕ .
Η προτροπή
Συνεκτιμώντας λοιπόν τόσο τις αιτίες έναρξης των πολεμικών αυτών συγκρούσεων στην Ουκρανία ,όσο και τις σχέσεις της χώρας μας με τα εμπλεκόμενα μέρη, θεωρούμε πως η Ελληνική κυβέρνηση οφείλει να καθορίσει την στάση της χώρας μας στα πλαίσια της εφαρμογής μιας περισσότερο έξυπνης και πολυδιάστατης Εθνικής διπλωματικής τακτικής. Η στάση της βέβαια αυτή, θα πρέπει να καθοριστεί με βάση κυρίως τα εθνικά μας συμφέροντα ,αλλά και πάντα τηρώντας τα πλαίσια των ηθικών και συμπεφωνημένων δεσμεύσεων της χώρας μας!