Πρόσφατη έρευνα των Ηνωμένων Εθνών(2021) σε 50 χώρες, υποδεικνύει ότι οι πολίτες, ανεξαρτήτως εθνικότητας, ηλικίας, φύλου και εκπαίδευσης, ζητούν επείγουσα δράση από τους πολιτικούς για το κλίμα. Αυτή η ”Ψηφοφορία των πολιτών” (“Peoples’ Climate Vote”) του UNDP, ‘φωτογραφίζει’ πάνω από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Παρόμοια είναι και η ουσία της έρευνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2021), σύμφωνα με την οποία πάνω από το ένα τέταρτο των Ευρωπαίων πολιτών(29%) θεωρεί την κλιματική αλλαγή και τα παρελκόμενά της ως ”το πλέον σοβαρό πρόβλημα”. Το 93% βλέπει την κλιματική αλλαγή ως “σοβαρό πρόβλημα” και το 78% τη θεωρεί “πολύ σοβαρό πρόβλημα”.
Το σημαντικό αυτό θέμα καλούνται να καλύψουν οι δημοσιογράφοι δημιουργώντας ένα ζωτικό σύνδεσμο ανάμεσα στην επιστήμη και τους πολίτες με αναφορές στον μετριασμό των επιπτώσεων και την προσαρμογή στη νέα κατάσταση (mitigation and adaptation). «Η κλιματική αλλαγή είναι το θέμα ‘των ημερών μας’ και θα παραμείνει στην κορυφή για τους δημοσιογράφους» λέει ο Wolfgang Blau, συνιδρυτής του δικτύου “Oxford Climate Journalism Network”.
Ψευτοδιλήμματα και παγίδες για δημοσιογράφους και ΜΜΕ
Οι επιστήμονες, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, συμφωνούσαν εξαρχής στο γεγονός ότι η κλιματική αλλαγή είναι ανθρωπογενούς προέλευσης με σοβαρές μελλοντικές επιπτώσεις.
Οι δημοσιογράφοι όμως, είτε επειδή στόχευαν να είναι δίκαιοι είτε επειδή είχαν υποστεί πολιτικές πιέσεις, παρουσίαζαν κάποιες αντικρουόμενες απόψεις. Μάλλον ήταν ένα είδος ψευτοδιλήμματος λόγω του πλουραλιστικού συστήματος των ΜΜΕ.
Αυτή η λάθος ισορροπία έχει μειωθεί σημαντικά με το χρόνο, τουλάχιστον από τα μεγάλα (mainstream) δημοσιογραφικά μέσα. Εντούτοις κάποια θέματα, όπως οι μελλοντικοί κίνδυνοι και ένα εύρος πολιτικών απαντήσεων, θεωρούνται παγίδα για τους δημοσιογράφους που αποφεύγουν να τα καλύψουν.
Η συρρίκνωση των προϋπολογισμών και των επιτελείων πολλών δημοσιογραφικών οργανισμών εμφανίζει πρόσθετα εμπόδια αφού η καλή επιστημονική δημοσιογραφία κοστίζει και συχνά σπανίζει.
Περιβαλλοντικές και δημοσιογραφικές ενώσεις σε κοινές προσπάθειες. Οι πετρελαϊκές απέναντι
Πλέον οι δημοσιογράφοι αναζητούν σαφέστερες απαντήσεις από τους ειδικούς επιστήμονες, ενώ επιστήμονες του περιβάλλοντος και υποστηρικτές της κλιματικής αλλαγής, απαιτούν από τους δημοσιογράφους να μην υπεραπλουστεύουν ούτε να διογκώνουν κάποια ευρήματα, κυρίως όμως να μην υποτιμούν τους κινδύνους.
Ορισμένοι σημαντικοί οργανισμοί έχουν αναγνωρίσει την ανάγκη να ‘συνεκπαιδεύσουν’ επιστήμονες και δημοσιογράφους ώστε να είναι πιο αποτελεσματικοί στην επικοινωνία σχετικά με την πολυπλοκότητα της κλιματικής επιστήμης και να αναγνωρίζουν τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Για παράδειγμα, δίκτυα όπως “The Earth Journalism Network”, “Society of Environmental Journalists”, “Poynter Institute”, και “International Center for Journalists” έχουν εργαστεί για την οικοδόμηση της ικανότητας των μέσων ενημέρωσης παγκοσμίως να καλύψουν σχετικά θέματα και ιστορίες.
Οι δημοσιογραφικές ενώσεις καλούνται να αναζητήσουν καταρτισμένους επιστήμονες και επιστημονικούς οργανισμούς προκειμένου να αντλήσουν πληροφόρηση και να υποδείξουν σε εκδότες και συντακτικές ομάδες τις σωστές κατευθύνσεις.
Οι επιστημονικές ενώσεις, από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να αναζητήσουν τους δημοσιογράφους εκείνους που είναι σε θέση να κατανοήσουν και λεπτά σημεία του θέματος, ώστε οι ειδικοί επιστήμονες, στις αλληλεπιδράσεις τους με τον Τύπο, να αισθάνονται βέβαιοι ότι θα αποδοθούν με σαφήνεια οι απόψεις τους.
Ο ρόλος των εταιριών ορυκτών καυσίμων (big oil)
Ήδη από τη δεκαετία του 1980, οι εταιρίες ορυκτών καυσίμων, ξόδεψαν εκατομμύρια δολάρια σε πρωτοσέλιδα άρθρα και διαφημίσεις με μηνύματα άρνησης, προκαλώντας αμφιβολίες και σύγχυση σε μη ειδικούς, πολιτικούς και δημοσιογράφους. Όλα αυτά ενώ γνώριζαν ότι ‘τα ορυκτά καύσιμα προκαλούν υπερθέρμανση του πλανήτη, λιώσιμο των πάγων στους πόλους, άνοδο της στάθμης της θάλασσας σε βαθμό που θα μπορούσε να βυθίσει και τη Νέα Υόρκη’. Στην ουσία, με όχημα τα ΜΜΕ, για μεγάλο διάστημα κατάφεραν να παραπληροφορήσουν την κοινή γνώμη.
Ο βραβευμένος με Nobel Prize(1995) χημικός Mario Molina παρομοίασε αυτή τους την τακτική με “house of cards”, δηλαδή σαν μια δομή από τραπουλόχαρτα σε ασταθή ισορροπία. Αν κάποιος αφαιρέσει μια κάρτα κόβεται η συνέχεια. Όμως, «ούτε η επιστήμη ούτε η κλιματική αλλαγή λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο» λέει ο Molina. «Η επιστήμη της κλιματικής αλλαγής μοιάζει περισσότερο με παζλ», συνεχίζει, δείχνοντας την εικόνα μιας τίγρης που διαγράφεται ξεκάθαρα παρότι λείπουν μερικά κομμάτια του παζλ.
Πρωτοβουλίες από πανεπιστήμια και ερευνητικά Ινστιτούτα
Τα Πανεπιστήμια Stanford, Οξφόρδης, MΙT, Harvard και Rhode Island (Metcalf Institute), στηρίζουν την περιβαλλοντική επιστήμη και δικαιοσύνη εκπονώντας σχετικά προγράμματα. Χορηγούν επίσης υποτροφίες για την ενίσχυση της δημοσιογραφίας στους σχετικούς τομείς.
Το Yale στοχεύοντας στη συμμετοχή των πολιτών κάνει επιστημονική έρευνα πάνω σε γνώσεις, νοοτροπίες, πολιτικές προτιμήσεις, ψυχολογικούς, πολιτιστικούς και πολιτικούς παράγοντες, σε συνεργασία με κυβερνήσεις, ΜΜΕ και εταιρίες. Εκπέμπει επίσης μηνύματα μέσα από το καθημερινό, ραδιοφωνικό πρόγραμμα “Yale Climate Connections”.
Σε συνεργασία με το Facebook Data for Good, το 2021 έκανε μια έρευνα σε περισσότερες από 30 χώρες και περιοχές παγκοσμίως διαπιστώνοντας ότι οι πολίτες είναι θερμοί υποστηρικτές της Συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα (COP21, 2015). Πάνω από τους μισούς ερωτηθέντες «υποστηρίζουν σθεναρά» τόσο τη συμμετοχή της χώρας ή της περιοχής τους στη Συμφωνία, όσο και την ανάγκη «υψηλής» ή «πολύ υψηλής» προτεραιοποίησης του θέματος από την κυβέρνησή τους.
Μια πρόσφατη πρωτοβουλία του Reuters Institute σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ήταν η δημιουργία του δικτύου για την κλιματική δημοσιογραφία (The Oxford Climate Journalism Network) που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για το Κλίμα (European Climate Foundation), με στόχο να ενισχύσει τις ικανότητες των δημοσιογράφων στην κάλυψη της κλιματικής αλλαγής. Το δίκτυο παρέχει στα μέλη του μοναδική πρόσβαση σε κορυφαίους επιστήμονες, επαγγελματικά φόρουμ, δυνατότητα ανταλλαγής απόψεων με συναδέλφους και πρόσβαση σε έρευνες.
Ενημέρωση και εκπαίδευση των πολιτών
H δημοσιογραφία έχει αναγνωριστεί ως παράγοντας με ιδιαίτερη βαρύτητα και ευθύνη στην ενημέρωση και συμμετοχή των πολιτών ώστε να είναι πρόθυμοι να αναλάβουν δράση για το κλίμα. Οι δημοσιογράφοι που χρησιμοποιούν δεδομένα (data journalism) ξεχωρίζουν σε αυτή τους την επιδίωξη και υλοποιούν το όραμά τους δημιουργώντας ιστορίες και συνδέσεις που δεν είναι δυνατές με τις αναλογικές- στατικές δημοσιογραφικές μεθόδους. Εργάζονται με λογισμικό, δεδομένα σε κάνναβο (file format NetCDF), υπολογιστικά φύλλα, στατιστικά στοιχεία, διαδραστικότητα με τους χρήστες και συνεντεύξεις για να βρουν επαναλαμβανόμενα μοτίβα και νόημα. Η ανάλυση δεδομένων και η μηχανική μάθηση (machine learning) στην έρευνα οδηγούν σε πειστικές λύσεις, όπου το κοινό δημιουργεί και βρίσκει δικές του ιστορίες στα δεδομένα.
Κάποια δημοσιευμένα έργα μπορεί να μοιάζουν επιστημονικά, αλλά στην πραγματικότητα συνιστούν συμβιβασμό μεταξύ επιστημονικών και δημοσιογραφικών προτύπων με κυρίαρχες τις τεχνικές οπτικοποίησης.
Για πολλούς δημοσιογράφους δεδομένων, το δύσκολο μέρος της εργασίας με δεδομένα για το κλίμα είναι ότι πολλά από αυτά συνδυάζονται σε πολλαπλές διαστάσεις χρόνου και χώρου. Για παράδειγμα κάθε τετραγωνάκι στον κάνναβο ενός χάρτη μπορεί να περικλείει διαφορετικές πληροφορίες για μεταβολές θερμοκρασιών με το χρόνο από τα γειτονικά του. Επίσης, τα επίπεδα των ωκεανών και οι ρυθμοί μεταβολής τους διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Αυτό παραδοσιακά ξεφεύγει από τα δεδομένα που μπορούν να βρουν εύκολα οι δημοσιογράφοι όπως για παράδειγμα είναι η στάθμη της θάλασσας τοπικά και οι επιφανειακές θερμοκρασίες των ακτών.
Υπάρχει συνταγή για τους δημοσιογράφους που θέλουν να ειδικευτούν στην αναφορά κλιματικών δεδομένων;
«H συμβουλή μου για τους δημοσιογράφους που ασχολούνται με την κλιματική κρίση... γράφει ο Clayton Aldern, δημοσιογράφος δεδομένων (data journalist) και συνεργάτης στο Grist, είναι να μην ξεχάσουν από πού προέρχονται. Δηλαδή, αν προέρχονται από ένα παραδοσιακό δημοσιογραφικό περιβάλλον όπου γράφουν για ανθρώπους, καλό θα είναι να συνεχίσουν να κάνουν το ίδιο όταν αναφέρονται στην κλιματική κρίση.
Νομίζω ότι υπάρχει η τάση να φανταζόμαστε τη δημοσιογραφία δεδομένων ως ένα είδος νησιού που βρίσκεται έξω από τις ακτές της δημοσιογραφίας. Μερικοί το βλέπουν ως αυτό το ιδιαίτερο πράγμα που κάνουν οι προγραμματιστές και που στη συνέχεια καταλήγει στα ωραία και καθηλωτικά οπτικά χαρακτηριστικά.
Όλα αυτά είναι καλά όταν γίνονται παράλληλα με την παραδοσιακή εργαλειοθήκη όπως η αρχειακή έρευνα και η επικοινωνία με ανθρώπους. Άλλωστε τα δεδομένα επηρεάζουν τις τοπικές κοινωνίες και η κλιματική κρίση είναι μια ιστορία περιβαλλοντικής και κλιματικής αδικίας. Εάν λείπουν αυτές οι άκρες τότε, είτε χάνεται το προβάδισμα είτε θάβεται».