Έγκον Σίλε, Φραντσέσκο Κλεμέντε, Μαουρίτσιο Κατελάν είναι μερικά από τα ονόματα που παρελαύνουν στο «Inside» του Βασίλη Κατσούπη. Το φιλμ προβάλλεται αυτές τις μέρες στη χώρα μας και διεκδικεί με αξιώσεις τη διεθνή καταξίωση. Ένα πορτρέτο που φιλοτεχνήθηκε ειδικά για τους σκοπούς της ταινίας, εγκλωβίζει το βλέμμα του πρωταγωνιστή, Γουίλεμ Νταφόε, και έχει ειδικό βάρος στην εξέλιξη της ιστορίας. Το έργο υπογράφει ο «δικός μας» Στέφανος Ρόκος. Για τις ανάγκες του, ο ζωγράφος άφησε την ασφάλεια του εργαστηρίου κι αποκαλύπτει ένα πλούσιο παρασκήνιο που οδήγησε σε μια απρόβλεπτη κινηματογράφηση με πρωταγωνιστή αυτή τη φορά, τον ίδιο τον πίνακα.
- Πώς γεννήθηκε το πορτρέτο; Ήταν παραγγελία του σκηνοθέτη ή το κουβεντιάσατε;
Τον Απρίλιο του 2019 ο Γιώργος Καρναβάς, παραγωγός της Heretic, μου έδωσε να διαβάσω το σενάριο της πρώτης μεγάλου μήκους ταινίας του σκηνοθέτη Βασίλη Κατσούπη με τίτλο INSIDE. Από τα πρώτα πράγματα που μου ανέφερε ήταν ότι η ταινία αφορούσε την τέχνη και ότι ο πρωταγωνιστής είναι ο Willem Dafoe.
Γρήγορα ξεκινήσαμε τις συναντήσεις με τον Βασίλη και τον Γιώργο και συμφωνήσαμε να δημιουργήσω ένα πρωτότυπο ζωγραφικό έργο, το οποίο θα έπαιζε κομβικό ρόλο στην ταινία και που θα απεικόνιζε τον συλλέκτη των έργων τέχνης του σεναρίου περιτριγυρισμένο από ακραίες σκηνές ερωτικών οργίων. Η αρχική κατεύθυνση της θεματολογίας ήρθε από τον Βασίλη και τον Γιώργο, καθώς στο αρχικό σενάριο υπήρχαν πολλά στοιχεία που αναδείκνυαν τον ερωτικό προσανατολισμό του συλλέκτη. Από εκεί και πέρα, το ύφος, η σύνθεση και η ατμόσφαιρα ήταν δικές μου επιλογές. Με άφησαν απολύτως ελεύθερο να δημιουργήσω ένα έργο με την προσωπική μου εικαστική ταυτότητα, σαν να είχε αγοράσει ο συλλέκτης ένα έργο με την υπογραφή μου. Ο τίτλος του έργου είναι «Άνοιξη», καθώς από μακριά όλα τα ακραία συμπλέγματα μοιάζουν με πέταλα λουλουδιών.
- Η κεντρική μορφή του ιδιοκτήτη περιβάλλεται από κάθε λογής, όχι στενά ρεαλιστικά, αλλά και φανταστικά ερωτικά συμπλέγματα. Η ιδέα του έργου απηχεί, έστω έμμεσα, το πνεύμα του σκηνοθέτη για τους πρωταγωνιστές; Δεν αναφέρομαι μόνο στον απεικονιζόμενο, αλλά και στο τι μπορεί να βλέπει ο εισβολέας-ληστής μπροστά στο έργο.
Σκοπός του πορτρέτου ήταν να καταλάβουν οι θεατές με μια πρώτη ματιά τον χαρακτήρα του ρόλου: έναν νάρκισσο ζάπλουτο συλλέκτη έργων τέχνης αμύθητης αξίας, ιδιοκτήτη ενός ρετιρέ στη Νέα Υόρκη, σεξουαλικά αδηφάγο, κυρίαρχο του σύμπαντος, ο οποίος έχει επιλέξει να αναρτήσει τον πίνακα αυτό στο δωμάτιό του, μπροστά από το κρεβάτι του.
Αλλά αυτό βοηθάει και τον εισβολέα: Ανακαλύπτει την προσωπικότητα του ιδιοκτήτη μέσα από τα έργα τέχνης της συλλογής του, τις φωτογραφίες που βρίσκει στους τοίχους και στα συρτάρια, το μακάβριο γλυπτό, και αρχίζει σιγά σιγά να αποκτά ισχυρούς δεσμούς μαζί του. Μάλιστα ταυτίζεται τόσο πολύ με κάποια έργα, που αρχίζει να αλληλεπιδρά και να συμμετέχει με διάφορους παράδοξους τρόπους στη δημιουργία ή την καταστροφή τους. Υπάρχει και μια σκηνή με τον δικό μου πίνακα, στην οποία νιώθει έμμεσα συμμέτοχος σε αυτό που βλέπει.
- Πρέπει να είχαμε βρεθεί στη διαδικασία του μοντάζ όταν μου έλεγες για την «περιπέτεια» του πορτρέτου και το ταξίδι σου στο εξωτερικό μέσα στην πανδημία.
Ναι, έχεις δίκιο!
Δούλεψα τον πίνακα κατά την περίοδο του δεύτερου λοκντάουν εντατικά επί δυόμισι μήνες. Δεν ήταν και το πιο εύκολο πράγμα να ζωγραφίζεις τέτοια συμπλέγματα την περίοδο της απομόνωσης.
Υπάρχουν πολλά ενδιαφέροντα trivia μέσα στο ζωγραφικό έργο. Αξίζει όμως να αναφερθώ προς το παρόν σε ένα συγκεκριμένο γεγονός που συνέβη λίγες μέρες πριν από την έναρξη των γυρισμάτων στο στούντιο MMC της Κολωνίας:
Το έργο είχε ολοκληρωθεί, το είχε εγκρίνει η παραγωγή και το είχα ήδη στείλει στη Γερμανία για το γύρισμα, όταν ο ηθοποιός που θα ενσάρκωνε τον ρόλο του συλλέκτη εγκατέλειψε αιφνιδίως τα γυρίσματα. Με κάλεσαν έτσι από την παραγωγή να ταξιδέψω επειγόντως στην Κολωνία προκειμένου να αντικαταστήσω μέσα σε λίγες μέρες το πρόσωπο του ηθοποιού που αποχώρησε με το πρόσωπο ενός άλλου ηθοποιού, ο οποίος και τελικά υποδύθηκε τον ρόλο του συλλέκτη.
Πίσω λοιπόν από το πορτρέτο που εμφανίζεται στην ταινία υπάρχει κρυμμένο το πρόσωπο του πρώτου ηθοποιού που είχε αρχικά αναλάβει τον ρόλο. Ο πρώτος ηθοποιός ήταν ο εξαιρετικός Βέλγος θεατρικός ηθοποιός Dirk Roofthooft. Εξίσου σημαντικός στον χώρο του θέατρου είναι ο επίσης Βέλγος Gene Bervoets που τον αντικατέστησε.
Όλη την περιπέτεια της δημιουργίας του πορτρέτου στο εργαστήριό μου στην Αθήνα και στο κινηματογραφικό στούντιο στην Κολωνία την έχει καταγράψει η σκηνοθέτρια Ισιδώρα Χαρμπίλα.
Επίσης θυμάμαι ότι σου είχα υποσχεθεί δύο πράγματα: Ότι όταν έβγαινε η ταινία στους κινηματογράφους θα κάναμε μαζί μια παρουσίαση του έργου και ότι κάποια στιγμή θα ζωγράφιζα με μια αφορμή τη Χύτρα από τα Κύθηρα! (την οποία ενσωμάτωσα στο εξώφυλλο του δίσκου «Πέρα από τη θάλασσα» με διασκευές του Παύλου Παυλίδη σε τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου). Κρατάω τον λόγο μου!
- Ο ήρωας δημιουργεί στον τοίχο μια ενδιαφέρουσα σύνθεση. Αναρωτιέμαι αν είχες λόγο σε αυτήν ή στην επιλογή των έργων που παρουσιάζονται.
Όχι, καμία. Η σύνθεση που δημιουργεί ο Nemo στον τοίχο είναι σχεδόν αυτοσχέδια σύλληψη του Νταφόε, υπό την καλλιτεχνική καθοδήγηση του street artist Wake (Γιώργος Μπελεβεσλής), ο οποίος δούλεψε κι αυτός στην ταινία. Η επιμέλεια της συλλογής των έργων που υπάρχουν στο ρετιρέ είναι του Ιταλού curator Leonardo Bigazzi. Ο πυρήνας της συλλογής αποτελείται από τρία έργα του Egon Schiele, σύγχρονα έργα από καλλιτέχνες όπως οι Maurizio Cattelan, John Armleader, Maxwell Alexandre, Francesco Clemente, Adrian Paci, Breda Beban, Janis Rafa και πολλοί άλλοι.
- Στη διάρκεια της ταινίας, σκεφτόμουν ότι τα βάσανα του ήρωα, ακόμη και οι παραληρηματικές στιγμές, θα μπορούσαν να είναι συμβολική μεταφορά της καλλιτεχνικής διαδικασίας. Υπάρχουν προϋποθέσεις για τη δημιουργία ενός καλού, ενός αληθινού έργου;
Αυτή ακριβώς η προσέγγιση με κάνει να εκτιμώ ακόμα περισσότερο την ταινία και να παραδέχομαι τον Βασίλη Κατσούπη για τις ιδέες και το όραμά του. Αν τη δει κανείς από αυτήν την οπτική γωνία, θα καταλάβει διαφορετικά την ευφάνταστη τελική σκηνή, όπου όλα πλέον έχουν γίνει τέχνη. Δεν μπορώ να πω ακριβώς με σιγουριά ότι για τη δημιουργία ενός καλού έργου υπάρχουν προϋποθέσεις, ωστόσο ένα βασικό συστατικό πιστεύω ότι είναι η απόλυτη, ανεπιτήδευτη και αγνή ειλικρίνεια χωρίς την ελπίδα απολαβών και με το ρίσκο της αποτυχίας. Όπως ακούγεται και στην ταινία, για να δημιουργήσεις κάτι, πρέπει πρώτα να καταστρέψεις.
- Στη διάρκεια ενός έργου βρέθηκες ποτέ σε «ακραία» συνθήκη; Να χάσεις τον ύπνο σου, να μη βγαίνεις από το εργαστήριο κι όταν είσαι έξω να σκέφτεσαι μόνο πώς θα το προχωρήσεις;
Ναι, μου έχει συμβεί κάποιες φορές στο παρελθόν και δεν μου άρεσε, είναι μια μορφή εμμονής και άγχους, χωρίς να κρύβεται σ’ αυτήν την κατάσταση κάτι το ουσιαστικά δημιουργικό. Εκείνη την περίοδο ο οργανισμός μου κράσαρε. Μετά συνειδητοποίησα ότι και η καλλιτεχνική δημιουργία θέλει ψυχραιμία, πρόγραμμα και οπωσδήποτε παύσεις με ξεκούραση και αποσυμφόρηση.
- Στην ταινία, νομίζω, εντυπωσιάζει και η επινοητικότητα του ήρωα. Σε σκηνές ένιωθα πως είναι ένας Ροβινσώνας Κρούσος που αντιμάχεται τις συνθήκες της τεχνολογίας. Στο σπίτι υπάρχει το έργο του Σίλε, υπάρχει και το βίντεο. Πώς βλέπεις την τεχνητή νοημοσύνη στην παραγωγή της τέχνης; Μπορεί να κατευθύνει το βλέμμα του κοινού;
Δεν με έχει απασχολήσει καθόλου, να σου πω την αλήθεια. Μου άρεσε πολύ η άποψη του Nick Cave σε σχέση με την A.I. όσον αφορά τη μουσική: «Τα τραγούδια προκύπτουν από τα βάσανα, βασίζονται στην περίπλοκη, εσωτερική μάχη της δημιουργίας και –από όσο ξέρω– οι αλγόριθμοι δεν έχουν συναισθήματα. Τα δεδομένα δεν υποφέρουν. Το ChatGPT δεν έχει εσωτερική ύπαρξη, δεν έχει πάει πουθενά, δεν έχει υπομείνει τίποτα, δεν έχει το θράσος να ξεπεράσει τα όριά του και γι’ αυτό δεν έχει την ικανότητα να ζήσει μια κοινή, υπερβατική εμπειρία, αφού δεν έχει περιορισμούς να υπερβεί. Ο μελαγχολικός ρόλος του ChatGPT είναι ότι είναι προορισμένος να μιμείται και δεν μπορεί ποτέ να έχει μια αυθεντική ανθρώπινη εμπειρία, ακόμα και μια εμπειρία που θα καταλήξει να είναι υποβιβασμένη και επουσιώδης». Το ίδιο φαντάζομαι ότι ισχύει για τα visual arts. Πάντως ομολογώ πως έχει πλάκα.
- Ανήκεις στη γενιά των νέων Ελλήνων καλλιτεχνών που δοκιμάζονται στο εξωτερικό με εκθέσεις και δείχνουν δουλειά τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ως τώρα τι αποκομίζεις από τη συμμετοχή σου στο “Inside”;
Είναι η δεύτερη φορά που συμμετέχω τόσο ενεργά ως συντελεστής σε μια κινηματογραφική ταινία, μετά την συνεργασία μου με τη Ρηνιώ Δραγασάκη για το Cosmic Candy. Αλλά είναι η πρώτη που δημιούργησα ένα έργο κατά παραγγελία το οποίο εμφανίζεται με ρόλο στο σενάριο και ξεχειλίζει από τη μεγάλη οθόνη σε σημαντικές στιγμές της πλοκής. Δεν σου κρύβω ότι στη μεγάλη οθόνη το βλέπω με έκπληξη, δίπλα στην ερμηνεία του Νταφόε που μου προκαλεί δέος. Και χαίρομαι πάρα πολύ που το ξεχώρισαν ορισμένοι θεατές και άνθρωποι του χώρου και μου μίλησαν με υπέροχα λόγια για τον πίνακα. Εννοείται πως θα το ξανάκανα, ειδικά για τον Βασίλη, μακάρι να μου το ζητούσε για κάθε του ταινία. Μόνο στον Χάρη Λαγκούση θα αρνιόμουν! (γέλια)
- Για να δανειστώ κάτι από το σενάριο, το εργαστήριό σου καίγεται και μπορείς να πάρεις μόνο τρία πράγματα: ποια θα ήταν αυτά;
Τον χαρτονένιο Darth Vader σε φυσικό μέγεθος, το κεραμικό φωτιστικό της Κλεοπάτρας Τσαλή και το μηχανικό μου μολύβι.
