Ο θρύλος της Χριστουγεννιάτικης αράχνης είναι ένα ευρωπαϊκό παραμύθι που συναντάμε κυρίως στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Στην Ουκρανία είναι ένας πολύ δημοφιλής μύθος και μάλιστα είναι παράδοση μικρά στολίδια με τη μορφή αράχνης να αποτελούν μέρος των διακοσμήσεων των Χριστουγεννιάτικων Δέντρων.
Σύμφωνα με το παραμύθι, μια φτωχή αλλά εργατική χήρα ζούσε σε μια μικρή καλύβα με τα παιδιά της. Μια μέρα του καλοκαιριού, ένας κώνος από πεύκο έπεσε στη καλύβα και ριζώθηκε στο χωματένιο πάτωμα. Τα παιδιά της χήρας φρόντισαν το δέντρο, ενθουσιασμένα από την προοπτική να έχουν ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο το χειμώνα. Το δέντρο μεγάλωσε, αλλά όταν έφτασε η παραμονή των Χριστουγέννων, δεν είχαν την πολυτέλεια να το διακοσμήσουν. Τότε τα παιδιά στεναχωρημένα πήγαν στο κρεβάτι τους και κοιμήθηκαν. Νωρίς το επόμενο πρωί ξύπνησαν και είδαν το δέντρο να καλύπτεται με ιστούς αράχνης. Όταν άνοιξαν τα παράθυρα, οι πρώτες ακτίνες του ηλιακού φωτός άγγιξαν τους ιστούς και τους μετέτρεψαν σε χρυσό και ασήμι. Η χήρα και τα παιδιά της ήταν χαρούμενα. Από τότε, χάρη στους χρυσούς και ασημένιους ιστούς δεν έζησαν ποτέ ξανά στη φτώχεια.
Άλλες εκδοχές αντικαθιστούν το ηλιακό φως με ένα θαύμα από τον Άγιο Βασίλη ή το νεογέννητο Χριστό και παρουσιάζουν την ιστορία από την οπτική γωνία των αράχνων που ήθελαν να δουν το χριστουγεννιάτικο δέντρο στολισμένο.
Η προέλευση της ιστορίας είναι άγνωστη, αλλά πιστεύεται ότι προέρχεται είτε από τη Γερμανία είτε από την Ουκρανία.
Στη Γερμανία, την Πολωνία και την Ουκρανία, η εύρεση αράχνης ή ιστού αράχνης σε χριστουγεννιάτικο δέντρο θεωρείται καλή τύχη. Οι Ουκρανοί δημιουργούν επίσης μικρά στολίδια χριστουγεννιάτικων δέντρων σε σχήμα αράχνης (γνωστά ως pavuchky, που κυριολεκτικά σημαίνει μικρές αράχνες), συνήθως από χαρτί και σύρμα. Επίσης, διακοσμούν τα χριστουγεννιάτικα δέντρα με τεχνητούς ιστούς αράχνης Η παράδοση της χρήσης πούλιας στα χριστουγέννιατικα δένδρα λέγεται ότι αποτελεί κατάλοιπο της συγκεκριμένης ιστορίας.
Σύμφωνα με τον Lubow Wolynetz, καλλιτέχνη λαϊκής τέχνης στο Ουκρανικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, η παράδοση είναι ουκρανική και χρονολογείται από τα τέλη του 1800 ή στις αρχές του 1900. Πιθανότατα βασίζεται σε μια παλαιότερη ευρωπαϊκή δεισιδαιμονία σχετικά με τις αράχνες, οι οποίες φέρνουν τύχη ή ότι είναι κακή τύχη να καταστρέψουμε τον ιστό της αράχνης προτού η αράχνη περάσει με ασφάλεια.
Η αράχνη στην ελληνική μυθολογία
Οι αράχνες αποτέλεσαν το επίκεντρο φόβων, ιστοριών και μυθολογιών διαφόρων πολιτισμών και λαών για αιώνες. Έχουν απεικονιστεί με ποικίλους τρόπους στη λαϊκή κουλτούρα, τη μυθολογία και τον συμβολισμό. Από την ελληνική μυθολογία μέχρι την αφρικανική λαογραφία, η αράχνη έχει χρησιμοποιηθεί για να αντιπροσωπεύσει μια ποικιλία από πρότυπα. Ιδιαίτερα δημοφιλής είναι η αράχνη Shelob από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών αλλά και ο Spider-Man από την επώνυμη κωμική σειρά. Η αράχνη μπορεί να είναι σύμβολο κακομεταχείρισης και κακίας για το τοξικό της δηλητήριο και τον αργό θάνατο που προκαλεί, ο οποίος συχνά θεωρείται ως κατάρα.
Η αράχνη επίσης συμβολίζει την υπομονή και την επιμονή λόγω της τεχνικής της κυνηγιού, τον τρόπο που θέτει ιστούς και περιμένει το θήραμά της.
Ως πρόσωπο της ελληνικής μυθολογίας αναφέρεται στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου. Η Αράχνη, κόρη του Ίδμονα από τη Λυδία, ήταν υφάντρα ξακουστή σ′ όλο τον κόσμο για την απαράμιλλη τέχνη της. Ακόμα και οι Νύμφες και οι Θεοί την επισκέπτονταν για να θαυμάσουν τα λεπτοδουλεμένα έργα της, που απεικόνιζαν τα μεγαλεία και τα κατορθώματα ηρώων. Όλη αυτή η φήμη και η προσοχή οδήγησαν την Αράχνη σε δηλώσεις υπερηφάνειας και υπεροψίας, λέγοντας ότι τα υφαντά της ήταν καλύτερα από εκείνα της θεάς Αθηνάς. Η αλαζονεία της δε σταμάτησε στις δηλώσεις αλλά προκάλεσε τη θεά σε αγώνα υφαντικής για να αποδείξει την ανωτερότητά της.
Η Αθηνά, η οποία σύμφωνα με το μύθο δίδαξε στους ανθρώπους τις τέχνες (Αθηνά Εργάνη) και την τέχνη της υφαντικής, έμαθε για την αλαζονεία της Αράχνης και αποφάσισε να εμφανιστεί σ’ εκείνη με τη μορφή γριάς γυναίκας, ώστε να προσπαθήσει να την συνετίσει. Η Αράχνη, επαναστατώντας στις συμβουλές της γριάς/Αθηνάς, επανέλαβε με θυμό το προκλητικό κάλεσμα για διαγωνισμό. Τότε, η Αθηνά πήρε την πραγματική, θεϊκή της μορφή και δέχτηκε να διαγωνιστεί με την Αράχνη.
Η Αθηνά ύφανε δύο θέματα στο έργο της: το κεντρικό θέμα ήταν ο αγώνας της με τον Ποσειδώνα για την προστασία της πόλης Αθήνας, ενώ στην περιφέρεια απεικόνισε τις ιστορίες τεσσάρων θνητών (μία σε κάθε γωνία του υφαντού) που τιμωρούνται επειδή είχαν διαπράξει ύβρη και είχαν τολμήσει να προκαλέσουν τους θεούς. Η Αράχνη, στο δικό της υφαντό, διάλεξε να απεικονίσει τους έρωτες των θεών, με μεγάλη ακρίβεια και λεπτομέρειες που έκαναν το υφαντό να φαίνεται μια ροή ζωντανών εικόνων και σκηνών.
Μόλις η Αθηνά είδε ότι το υφαντό της Αράχνης ήταν πολύ καλύτερο από το δικό της, σε μια έκρηξη θεϊκής οργής, έσκισε το έργο της Αράχνης και τη χτύπησε στο κεφάλι. Η Αράχνη, με φρίκη συνειδητοποίησε που την είχε οδηγήσει η ύβρις της και από την ντροπή της κρεμάστηκε. Η θεά Αθηνά τότε, νιώθοντας ότι η θνητή είχε διδαχτεί από το λάθος της, την μεταμόρφωσε στο γνωστό έντομο και το σχοινί από το οποίο είχε κρεμαστεί σε ιστό, έτσι ώστε η Αράχνη να συνεχίσει να υφαίνει τα μεγαλοπρεπή έργα της στους αιώνες.
Ο σκωτσέζικος μύθος του βασιλιά Μπρους
Ένας σκωτσέζικος θρύλος θέλει την αράχνη να αποτελεί σύμβολο έμπνευσης για τον βασιλιά Ρόμπερτ Μπρους της Σκωτίας. Ο Ροβέρτος Α΄ της Σκωτίας ή Ροβέρτος Μπρους βασιλιάς της Σκωτίας ήταν ένας από τους θρυλικότερους οπλαρχηγούς του Μεσαίωνα και διακρίθηκε στους πολέμους της Σκωτσέζικης Ανεξαρτησίας.
Ο θρύλος λέει ότι κατά τη διάρκεια μιας σειράς στρατιωτικών αποτυχιών ο Ρόμπερτ καταφεύγει σε μια σπηλιά στο νησί Rathlin . Εκεί βλέπει μια αράχνη που συνεχώς προσπαθεί να αναρριχηθεί στο μεταξωτό νήμα του ιστού της. Στην αρχή δεν τα καταφέρνει, αλλά χάρη στην επιμονή, τελικά επιτυγχάνει. Λαμβάνοντας το ως σημάδι ελπίδας και μάθημα επιμονής, ο Ρόμπερτ Μπρους βγήκε από την σπηλιά και τελικά κέρδισε την ανεξαρτησία της Σκωτίας.