Δύο χρόνια μετά την «Ψευδαίσθηση» ο Τζουλιάνο Καγκλής επιστρέφει στην γκαλερί «Εκφραση» (Βαλαωρίτου 9), ευαγγελιζόμενος μια «Νέα Εδέμ». Κι αν στην προηγούμενη δουλειά του στεκόσουν σε ό,τι υπαινικτικά έδειχνε γνώριμο ή πραγματικό, το βλέμμα τώρα κατευθύνεται σε φόρμες ανοιχτές σε οποιαδήποτε ερμηνεία. Τα τοπία του Καγκλή μοιάζουν περισσότερο κρυπτικά, αφημένα σε ό,τι υπαγορεύουν οι αισθήσεις, παρά σε αντιληπτές εικόνες και καθαρούς συμβολισμούς. Έτσι, «ο κήπος της Εδέμ» δεν παραπέμπει σε κάτι ειδυλλιακό, με τη βιβλική έννοια του όρου. Για τον ζωγράφο, η Εδέμ προβάλλει ως χώρος πληρότητας όπου βρίσκει κανείς ασφάλεια, το ίχνος μιας ανάμνησης από την παιδική ηλικία, όπως λέει ο ίδιος στη HuffPost. Καταφύγιο του Καγκλή και «πάθος» από τα παιδικά χρόνια στάθηκαν οι μάγοι, θέμα που επανέρχεται συχνά στη ζωγραφική του.
«Στη δεκαετία του ’80 η κρατική τηλεόραση έδειχνε συχνά μάγους κι αυτό το πράγμα με γοήτευε τρομερά! Οτιδήποτε είχε την επίφαση του εξωπραγματικού, της μαγείας, προφανώς, έλειπε στην καθημερινότητά μου και αναζητούσα κάτι πέρα από αυτήν. Εξακολουθεί ακόμη να με συγκινεί κι ως ερασιτέχνης ταχυδακτυλουργός δίνω παραστάσεις, όχι βέβαια σε ανοιχτό κοινό, αλλά στους φίλους μου. Αφιερώνω χρόνο σε αυτό, διαβάζω, μαζεύω μάλιστα σχετικά βιβλία και μπορώ να πω ότι με τα χρόνια, απέκτησα μια καλή συλλογή».
Ο ζωγράφος μπορεί να μην έχει σκηνική παρουσία, δε διαθέτει, όμως, το στοιχείο της μαγείας;
Βέβαια, κι αυτό είναι το είδος του ζωγράφου που με γοητεύει. Δεν εννοώ αυτόν που κάνει «εφέ» για να σε κερδίσει, αλλά τον ζωγράφο που μιλά για τη ζωή με τρόπο μαγικό: να βρεθείς δηλαδή μπροστά από μια εικόνα, που δε θα την αναλύσεις, αλλά, χωρίς να το καταλάβεις, θα σε αρπάξει.
Ο μάγος χρησιμοποιεί το στοιχείο της έκπληξης, το αναπάντεχο στο καινούργιο. Τι βρίσκει ο θεατής στην «Εδέμ»;
Κάθε φορά που ετοιμάζεις έργα, ελπίζεις να βρεις το καινούργιο, αυτό που θα σου κεντρίσει το ενδιαφέρον, την έκπληξη στο ίδιο σου το έργο. Αν υπάρχει, θα το δει ο κόσμος, αλλά το καινούργιο που εγώ αναζητώ δεν είναι κάτι κραυγαλέο, μια ανατροπή σε όσα έχω κάνει. Αφορά περισσότερο τη σχέση μου με τον κόσμο. Συνιστά μια συνέχεια επάνω στις εμμονές μου, με τη διαφορά ότι αφήνομαι πιο ανοιχτός σε πράγματα που δε θα έβαζα ποτέ παλιά στα έργα μου. Και αυτά είναι αναμνήσεις, φοβίες, όνειρα και φαντασιώσεις που παλιότερα ήταν απλώς σκέψεις. Τώρα, λοιπόν, νιώθω ότι έρχεται πιο κοντά η ζωγραφική μου με τη ζωή μου.
Πώς προέκυψε; Είναι δείγμα εμπειρίας ή ωριμότητας;
Νομίζω ότι είναι ένα προχώρημα σε σχέση με τον «εαυτό». Και για να γίνω σαφής, οφείλω να πω ότι πηγαίνω στο έργο ψαχουλευτά. Πάντα ξεκινώ με μία ιδέα, αλλά δεν είναι κάτι που με δεσμεύει. Προκειμένου να βρω τις πλαστικές αξίες που θέλω, πολλές φορές το έργο εκπλήσσει κι εμένα τον ίδιο. Φυσικά θέλω να βρίσκει «νόημα» το έργο μου, αλλά δεν είναι μια συνθήκη απαράβατη. Μπορεί δηλαδή να αλλάξει το νόημα μέσα στη διαδικασία. Κι αυτό γιατί ενδέχεται να βρω κάτι πιο ενδιαφέρον απ’ αυτό που αρχικά είχα σκεφτεί. Αυτό, λοιπόν, εκλαμβάνω ως προχώρημα και νίκη απέναντι στον εαυτό: όταν το έργο σε υπερβαίνει με τρόπο που έχει τη δική του εξέλιξη.
Ο Τέτσης μου είχε μιλήσει στο εργαστήρι του για σας, για μια ωριμότητα που δε συμβάδιζε με το νεαρό της ηλικίας σας.
Με έναν τρόπο ήταν δάσκαλός μου. Όταν τον ανακάλυψα σαν ζωγράφο, άρχισα με μανία να τον παρακολουθώ. Θυμάμαι πως όταν τέλειωσα το πρώτο έτος, με θράσος πήγα να του δείξω μικρές σπουδές που είχα κάνει. Έκτοτε, με τιμούσε πάντοτε στις εκθέσεις μου. Με γοήτευε η ευθύτητά του, η απλότητα – δε λέω απλοϊκότητα – αλλά το γεγονός ότι ήταν ουσιαστικός. Δεν του άρεσε να μιλά με περίτεχνους όρους, δεν ήταν «κουλτουριάρης».
Λέτε ότι έχει πέσει πολλή «φιλολογία» στη ζωγραφική;
Ο Μυταράς έλεγε κάτι πολύ ωραίο: «όταν ακούς τους ζωγράφους να μιλάνε για το έργο τους, μιλάνε για όλα αυτά που δεν έχουν καταφέρει να δείξουν». Η ζωγραφική έχει όλα τα μέσα, με το σχήμα και το χρώμα, να μεταφέρει έννοιες, σύμβολα, οτιδήποτε μπορεί να λεχθεί κι ακόμη, οτιδήποτε δεν μπορεί να εκφραστεί μέσα από το λόγο. Όλη αυτή η μόδα με τους επιμελητές-τεχνοκράτες, που δεν έχουν προσωπική εμπλοκή με την τέχνη, κανένα πάθος, αλλά αναλύουν με όρους πολιτικού επιστήμονα, εμένα τουλάχιστον με απωθεί. Άλλωστε, τα σπουδαία έργα μέσα στην ιστορία της τέχνης, δεν χρειάστηκαν υποστηρικτές και κείμενα. Στάθηκαν με την αξία τους, επειδή μιλάνε για την ανθρώπινη συνθήκη χωρίς επεξηγήσεις. Υπ’ αυτήν την έννοια, λοιπόν, τα μεγάλα έργα έχουν και μια διάσταση πολιτική. Ο Ματίς για παράδειγμα, δεν ακολούθησε την επικαιρότητα, δεν έκανε έργα – καταγγελίες, αλλά και σήμερα συγκινεί, μας «μιλάει». Η καλή τέχνη είναι πέρα από την επικαιρότητα. Το έργο, ακόμη κι όταν εμπεριέχει στοιχεία της καθημερινότητας, μπορεί να εκφράζει κάτι μεταφυσικό, να αποτελεί πέρασμα σε κάτι «υψηλό».
Περνάμε, όμως, μία φορτισμένη πολιτικά περίοδο. Πώς πρέπει να σταθεί ο καλλιτέχνης;
Με ενοχλούν τα πολιτικά έργα. Προσωπικά, δεν με ενδιαφέρουν οι πολιτικές απόψεις των καλλιτεχνών και δε νομίζω ότι θα έπρεπε να ενδιαφέρουν και τον κόσμο. Την ώρα που ο άλλος πνίγεται, μπορείς εσύ να το κάνεις έργο; Δεν πρέπει να πάρεις μια σχετική απόσταση από τα πράγματα, ακόμη κι από τον εαυτό σου; Γενικότερα, είμαι επιφυλακτικός απέναντι σε όσους «κηρύττουν» στην τέχνη.
Σύμφωνοι, αλλά ο καλλιτέχνης δεν είναι o “παλμογράφος” της εποχής του;
Οι μεγάλοι δημιουργοί – και δεν αναφέρομαι μόνο στους ζωγράφους – ξεπερνούν την εποχή τους, γι’ αυτό και παραμένουν διαχρονικά σημαντικοί. Έπειτα, θα ήθελα να πω και τούτο: ας μη δίνουμε στον καλλιτέχνη κάτι παραπάνω απ’ αυτό που είναι.
Τι εννοείτε;
Ο καλλιτέχνης κάνει μια δουλειά, όπως οι υπόλοιποι. Όταν τον εξιδανικεύουμε και αποζητούμε απ’ αυτόν μία «σοφία», συχνά του προσδίδουμε χαρακτηριστικά που ίσως δεν του αναλογούν. Προσοχή εδώ: δε λέω ότι πρέπει να μένει αμέτοχος ή ανενεργός στα κοινά. Αντιθέτως, όπως όλοι, είναι κι αυτός πολίτης. Αλλά γιατί πρέπει να έχει παραπάνω αξία από τους άλλους; Οι καλλιτέχνες είναι άνθρωποι που ψάχνουν και κάποια στιγμή, αν είναι τυχεροί, βρίσκουν ένα πετράδι και το δείχνουν. Προτιμώ, λοιπόν, τον καλλιτέχνη στο εργαστήρι του, που ό,τι έχει να πει, το λέει με το έργο του.
Η δική σας φιλοδοξία ποια είναι;
Ήρθα σε επαφή με την τέχνη, όταν είδα έργα που με μάγεψαν μικρό. Αυτό το συναίσθημα νιώθω ότι πρέπει να έχει και o θεατής – δε θα ήθελα να νιώσει κάτι λιγότερο! Βεβαίως, είναι άλλη υπόθεση αν το καταφέρω ή όχι. Κι αυτό που θέλω να μεταφέρω είναι ό,τι ένιωσα κι εγώ μπροστά σε έναν Μπουζιάνη ή σε ένα Γύζη. Πραγματικά, ήταν ένα δέος και μια υπέρβαση των ορίων, πέρα από την αισθητή εμπειρία. Αυτό, άλλωστε, δεν επιτυγχάνει κι ο μάγος;
Τζουλιάνο Καγκλής, Νέα Εδέμ
«έ κ φ ρ α σ η – γιαννα γραμματοπουλου», Βαλαωρίτου 9
Διάρκεια: ως 13 Ιανουαρίου 2018