Η ζωτικότητα της οδικής ασφάλειας είναι ένα διαχρονικό ζήτημα που πρέπει να απασχολεί την κοινωνία, ιδιαιτέρως λαμβανομένων υπόψη των συνεχώς αυξανόμενων ποσοστών ατυχημάτων. Ενδεικτικά μιλώντας, το 2010, διαπιστώθηκε ότι στην Ευρώπη, 30.926 άνθρωποι άφησαν την τελευταία τους πνοή στο οδόστρωμα. Ναι μεν παρατηρήθηκε μια πτώση των ποσοστών θανατηφόρων ατυχημάτων της τάξης του 43% σε σχέση με το 2000, εξακολουθώντας, ωστόσο, το ποσοστό αυτό να συνεχίζει να υπολείπεται σημαντικά του στόχου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Πρέπει, μάλιστα, να επισημανθεί ότι τα θανατηφόρα ατυχήματα ποικίλλουν σημαντικά από χώρα σε χώρα, π.χ. στην Κύπρο το 29% των τροχαίων αφορούν σε μηχανοκίνητα δίκυκλα, στην Ολλανδία το 26% αφορά ποδηλάτες έναντι 2% στην Ελλάδα και στην Ισπανία, στην Εσθονία το 50% αφορά σε πεζούς έναντι 13% στη Σουηδία.
Παρόλα αυτά, έχουμε ποτέ αναρωτηθεί ποιοι είναι οι παράγοντες εκείνοι που επηρεάζουν αρνητικά την οδηγική μας συμπεριφορά; Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, τα τροχαία ατυχήματα αποτελούν την τρίτη αιτία θανάτου για το σύνολο του πληθυσμού, σύμφωνα με το Εθνικό Τμήμα Στατιστικής, ενώ κατέχουμε την πρώτη θέση όσον αφορά στο θάνατο νέων ανθρώπων, ηλικίας 18–24 έτη, βάσει στατιστικών στοιχείων της Ερευνητικής Επιτροπής του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Επομένως, θα πρέπει να αναζητήσουμε τα αίτια γένεσης των τροχαίων ατυχημάτων.
Ας εκκινήσουμε από το εξής απλό. Υπάρχουν δύο κατηγορίες παραγόντων που συμβάλλουν στην τέλεση τροχαίων ατυχημάτων. Η πρώτη, αναφέρεται σε παράγοντες που σχετίζονται με το περιβάλλον κυκλοφορίας και το ίδιο το όχημα, ενώ η δεύτερη, αφορά όλους εκείνους τους παράγοντες που σχετίζονται με το ανθρώπινο στοιχείο, δηλαδή τη συμπεριφορά και τις πράξεις του οδηγού. Στο δεύτερο αυτόν παράγοντα αποδίδεται, ως εμφαίνεται από τα διάφορα στατιστικά στοιχεία, η πλειοψηφία των δυστυχημάτων. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος λόγω της συναισθηματικής του φύσης, των ψυχολογικών μεταπτώσεων, αλλά και εξωγενών παραγόντων που ασκούν επιρροή στον ψυχικό του κόσμο, αναπόφευκτα επηρεάζουν και την αλληλεπίδρασή του με τους λοιπούς χρήστες της οδού.
Σε αυτό, λοιπόν, το σημείο εύλογα γεννάται το εξής ερώτημα «πώς η ψυχοσωματική μας κατάσταση επηρεάζει την οδηγική μας συμπεριφορά»; Ως είναι γνωστό η οδήγηση είναι ένα πολυπαραγοντικό σύνολο δραστηριοτήτων, οπότε και απαιτεί την απαραίτητη προσοχή και συγκέντρωση. Απαιτείται αμυντική οδηγική συμπεριφορά και όχι επιθετική, δεδομένου και του γεγονότος ότι ο τρόπος οδήγησης είναι αποτέλεσμα των συναισθημάτων που έχει ο οδηγός πριν καν προλάβει να πιάσει το τιμόνι στα χέρια του. Ναι μεν η προσωπικότητα, ο χαρακτήρας του οδηγού και οι ικανότητές του σχετίζονται άμεσα µε τον τρόπο οδήγησής του, αλλά και ο τρόπος διαχείρισης του άγχους και του στρες της καθημερινότητας επηρεάζει τις οδηγικές του ικανότητες και αντιδράσεις. Η λέξη «στρες» ή «ψυχοκοινωνική πίεση» ορίζεται ως το ακριβές συναίσθημα που νιώθουμε όταν δεχόμαστε πιέσεις, είτε από το εξωτερικό περιβάλλον, είτε εκ των έσω, δηλαδή από τον ψυχικό μας κόσμο. Οι πιέσεις που προκύπτουν από τον εσωτερικό μας κόσμο μπορούν να πυροδοτηθούν από καίριες αλλαγές στη ζωή μας, αφορώσες είτε τον επαγγελματικό τομέα, είτε την οικονομική κατάστασή μας, είτε ακόμα και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.
Συνεπώς, όταν εκκινούμε τη μηχανή του οχήματός μας θα πρέπει να λησμονούμε τα πάντα, αν επιθυμούμε να είμαστε ασφαλείς. Και αυτό γιατί η οδήγηση είναι μία εκ των πιο σύνθετων καθημερινών μας δραστηριοτήτων, εφόσον κατά τη διάρκεια της μετακίνησής μας πολλά περιστατικά, τα οποία τις περισσότερες φορές είναι απρόβλεπτα, είναι δυνατό να ανακύψουν. Σαφώς και δε θα καταστροφολογήσω. Ανάλογα με το συμβαίνον γεγονός και την κατάσταση του οδηγού, το περιστατικό αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κάποιο αναίμακτο ατύχημα, με κάποιον μικροτραυματισμό ή μη, αλλά δύναται να αποβεί και μοιραίο.
Τα γεγονότα και τα περιστατικά που λαμβάνουν χώρα κατά τη διάρκεια της οδήγησης ασκούν ψυχολογικές πιέσεις και σε συνδυασμό με την ευερέθιστη φύση ορισμένων ανθρώπων επιρρωνύουν την υιοθέτηση από μέρους τους επικίνδυνων οδηγικών συμπεριφορών. Ανάρμοστες χειρονομίες και προσβλητικές φρασεολογίες μεταξύ των οδηγών καταδεικνύουν την επικρατούσα τάση για επιθετική οδήγηση, η οποία είτε μπορεί να είναι έμφυτη σε ένα άτομο, δηλαδή χαρακτηριστικό γνώρισμα της προσωπικότητάς του, είτε μπορεί να είναι μια πρόσκαιρη συμπεριφορά, εξαρτώμενη από τη διάθεση και τα συμβάντα απλώς και μόνο μιας ημέρας. Για παράδειγμα, ένας τυπικός επιθετικός οδηγός είναι γενικά ένα ερειστικό άτομο που έχει αρνητική στάση απέναντι στους άλλους συνανθρώπους του και βρίσκεται σε μια διαρκή ένταση. Παρά ταύτα, επιθετικός οδηγός μπορεί να καταστεί και ένας άνθρωπος, ο οποίος είναι πολυάσχολος και βιάζεται να διεκπεραιώσει τις υποχρεώσεις του. Αυτό το άτομο ίσως συμπεριφερθεί επιθετικά έπειτα από ένα ερέθισμα που θα τον αναστατώσει ή που θα τον αποσυντονίσει και θα του απαγορεύσει ενδεχομένως να επιτύχει τις επιδιώξεις του στο χρόνο ή με τον τρόπο που εκείνος έχει προγραμματίσει. Συμπεραίνουμε, δηλαδή, ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας κάποιου ίσως να επηρεάζουν την οδηγική του συμπεριφορά ανάλογα µε τον τρόπο ζωής του.
Περαιτέρω, έρευνες που εξέτασαν τη σχέση του οδηγικού στρες με την επιθετική οδήγηση ενίσχυσαν προηγούμενα ευρήματα που αποδείκνυαν ότι οι καταστάσεις που οι άνθρωποι βιώνουν στη καθημερινή τους ζωή σε συνδυασμό µε τους παράγοντες του περιβάλλοντος στο οποίο ζουν, επηρεάζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό το οδηγικό στρες. Συγκεκριμένα, βρέθηκε ότι ο ρόλος της συμπεριφοράς των άλλων οδηγών και η προσπάθεια πρόβλεψης των αντιδράσεών τους, είτε είναι επιθετικοί ή μη, είναι ο κυρίαρχος λόγος παραγωγής στρες. Βέβαια, το πιο σημαντικό όλων είναι πως σύμφωνα µε τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής, το 75% αυτών που βιώνουν καταστάσεις στρες κατά τη διάρκεια της οδήγησης εμφανίζουν, εν τέλει, ακραία επιθετική συμπεριφορά.
Κατ’ επέκταση, αντιλαμβανόμαστε τα εξής, πρώτον, ότι το στρες μπορεί να δημιουργήσει πληθώρα αρνητικών συναισθημάτων, τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα την πρόκληση ατυχημάτων, αφού υπό την επήρεια αυτών το άτομο αδυνατεί να αξιολογήσει ορθά την οιαδήποτε κατάσταση και άρα να προβεί στις αντίστοιχες αποφασιστικές ενέργειες. Δευτερευόντως, το στρες εισβάλλει και διακόπτει τη συνεχή διαδικασία λήψης πληροφοριών, οπότε το άτομο δεν είναι σε θέση να ακολουθήσει µια λογική σειρά σκέψεων για να πράξει αναλόγως, έτσι ώστε να παραμείνει ασφαλές. Επιπροσθέτως, έχει κριθεί ότι διαφορετικά είναι τα χαρακτηριστικά εκείνα που επηρεάζουν τη γνωστική αξιολόγηση περιστατικών, τα επίπεδα αφύπνισης και τον τρόπο αντιμετώπισης αιφνίδιων και απρόβλεπτων γεγονότων.
Καθώς, λοιπόν η κυκλοφοριακή συμφόρηση αυξάνεται και η καθημερινότητα όλων επιδεινώνεται, είναι λογικό να διογκώνονται και οι αντιπαραθέσεις των οδηγών μεταξύ τους ή και με τους λοιπούς χρήστες της οδού. Δίδοντας προτεραιότητα, λοιπόν, σε μια σωρεία από αρνητικά συναισθήματα, ο εγκέφαλος θολώνει και «κατεβάζει ταχύτητες», οπότε και ο τελευταίος αποσπάται με μεγαλύτερη ευκολία. Επομένως, ο οδηγός υιοθετώντας αυτή την οδηγική συνήθεια και στάση ζωής θέτει τόσο τη δική του ζωή, όσο και των λοιπών χρηστών της οδού σε κίνδυνο. Ας επιχειρήσουμε, λοιπόν, να αλλάξουμε τις οδηγικές μας συνήθειες όσο είναι καιρός γιατί η ζωή μας είναι το πολυτιμότερο αγαθό που μας χάρισαν.
Άλλωστε, η ασφάλεια δεν μπορεί να περιμένει !!!