Οι γιορτινές ημέρες του Δωδεκαημέρου τελειώνουν. Η ρουτίνα επιστρέφει. Όλα πίσω στη θέση τους. Αργίες τέλος. Όπως και οι δικαιολογίες για να καταπατήσουμε κάθε διατροφικό περιορισμό. Τα χριστουγεννιάτικα στολίδια πάνε στο πατάρι και στις αποθήκες για του χρόνου. Τα παιδιά πίσω στα σχολεία. Μέχρι και οι καλικάντζαροι μας αποχαιρετούν. Όχι αυτοί που εσύ τους “αποκαλείς” έτσι. Δηλαδή, τα συμπεθέρια που δεν χώνεψες ποτέ, τη θεία με τη τσιριχτή φωνή που σε κάνει να νιώθεις πως το τέλος του κόσμου έφτασε, και τα μακρινά ξαδέλφια που έρχονται μόνο τις χρονιάρες ημέρες για να σου ανακατεύουν το σπίτι και να σου αδειάζουν ό,τι έχεις στο ψυγείο. Χωρίς να σε ρωτήσουν. Έτσι απλά για να κάνουν “ζημιά στο μαγαζί”. Ούτε καν η κουτσομπόλα γειτόνισσα στον τρίτο.
Για τους άλλους καλικάντζαρους μιλάω. Αυτούς του παραμυθιού και της παράδοσής μας.
Ο μύθος των καλικάντζαρων είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές παραδόσεις της ελληνικής λαογραφίας, γεμάτος χιούμορ, τρόμο, αλλά και μια βαθιά συμβολική διάσταση που μπορεί να μας κάνει να σκεφτούμε περισσότερα για τη ζωή και την ανθρώπινη ψυχολογία.
Σύμφωνα με τις δοξασίες, είναι μικρά, άσχημα και κακόβουλα πλάσματα που ζουν μέσα στα έγκατα του πλανήτη. Σκοπός της ύπαρξής τους είναι να κόψουν το Δέντρο της Γης, τον άξονα που κρατά τον κόσμο ενωμένο και ζωντανό στο Φως. Και εκεί που είναι σχεδόν έτοιμα να πετύχουν τον σκοπό τους, κάνουν ένα διάλειμμα. Αυτό διαρκεί από τα Χριστούγεννα έως τα Θεοφάνια. Τότε ανακατεύονται με τους ανθρώπους για να σπείρουν το χάος με σκανταλιές, πειράγματα και μικροκαταστροφές. Με τον Αγιασμό των υδάτων, τρομάζουν και εξαφανίζονται, επιστρέφοντας στα σκοτεινά τους βάθη έτοιμα να ολοκληρώσουν τη δουλειά τους και να πανηγυρίσουν για την επιτυχία τους. Μάταια όμως. Το Δέντρο της Γης, που είχε αρχίσει να κόβεται, έχει αναγεννηθεί από μόνο του. Και ξεκινούν την προσπάθεια από την αρχή.
Αυτοί, λοιπόν, οι σκοτεινοί και πονηροί δαίμονες δεν ανήκουν μόνο στη λαογραφία. Δεν είναι απλές φιγούρες ενός φανταστικού παραμυθιού που συντηρείται για να δίνει στην εορταστική περίοδο μια αίσθηση μυστηρίου και παιγνιώδους φόβου. Όχι. Όπως κάθε μύθος, οι καλικάντζαροι ενσαρκώνουν κάτι βαθύτερο: μια αλήθεια υπαρξιακή, που αφορά την ίδια την ανθρώπινη φύση και το πώς βιώνουμε τον χρόνο, το εγώ μας, τη φθορά και την ελπίδα.
Σύμφωνα με τις δοξασίες, ανεβαίνουν στη γη τις μέρες του Δωδεκαημέρου, όταν ο κόσμος μοιάζει να ακροβατεί ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι. Τους μήνες που το φως της ημέρας είναι λιγοστό και το σκοτάδι κάνει το κρύο πιο έντονο. Από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα, μοιάζει να μας θυμίζουν ότι η τάξη του κόσμου μπορεί εύκολα να διαταραχθεί. Ξέρεις, όμως, δεν είναι απλώς εκείνα τα ζιζάνια της παράδοσης. Είναι κάτι περισσότερο. Είναι οι μικροί, ενοχλητικοί λογισμοί που τρυπώνουν στο μυαλό σου τη νύχτα. Είναι οι ανασφάλειες που χορεύουν γύρω από τον καναπέ σου κάθε φορά που προσπαθείς να ανασάνεις λίγο ”εγώ”.
Αν το καλοσκεφτείς, αυτά τα τερατάκια είναι οι φόβοι μας. Οι μικροί, οι παράξενοι, οι γελοίοι, αλλά και οι ύπουλοι. Αναδύονται όταν η ζωή σου μοιάζει να ισορροπεί. Σκάβουν, γκρεμίζουν, φέρνουν τα πάνω κάτω. Δεν ξέρεις από πού σου έρχονται, αλλά ξέρεις ότι είναι εκεί. Κι όσο κι αν τους διώχνεις, αυτοί επιστρέφουν. Με συνέπεια και επιμονή. Σαν τους καλικάντζαρους του μύθου. Κάθε χρόνο.
Η παράδοση αναφέρει πως τους διώχνουμε με αγιασμό, λιβάνια, φωτιές και αλάτι. Στη ζωή, όμως, πώς διώχνεις τους δικούς σου πειρασμούς και φόβους; Πώς σβήνεις τις φωνές που σου ψιθυρίζουν ότι δεν είσαι αρκετός; Ότι το όνειρό σου είναι αστείο; Ότι δεν θα τα καταφέρεις ποτέ; Ή στον αντίποδα, όταν ο εγωισμός σου χτυπάει κόκκινο και σε αυτοκαταστρέφει; Όταν νομίζεις πως επειδή έχεις κάποια εξουσία και δύναμη μπορείς να μην σέβεσαι τους άλλους;
Συνήθως οι άνθρωποι δεν είναι τόσο δυνατοί όσο πιστεύουν… Τους πειρασμούς δεν τους διώχνουν. Δεν τους πολεμούν. Απλά, υποκύπτουν. Τους αποδέχονται. Τους βάζουν στο τραπέζι τους, τους κερνάνε ένα ποτήρι κρασί και τους λένε: ”Εδώ είστε; Ωραία. Καθίστε”. Εκεί είναι το μυστικό. Η δύναμη της ψυχής σου. Αυτό που φοβούνται περισσότερο οι καλικάντζαροι είναι να τους κοιτάξεις κατάματα με θάρρος. Τα πλάσματα αυτά τρομάζουν περισσότερο από όσο νομίζεις.
Άλλωστε, υπάρχει και κάτι λυτρωτικό σε αυτόν τον μύθο. Οι καλικάντζαροι δεν μένουν για πάντα. Με τα Φώτα, με τον Αγιασμό, με την παρουσία του Θεού στη ζωή μας, το σκοτάδι διαλύεται. Αυτό δεν είναι ένα απλό λαογραφικό μοτίβο, αλλά μια αλήθεια που αφορά την ίδια τη φύση του ανθρώπου. Το κακό, το χάος, οι «καλικάντζαροι» της ζωής μας δεν έχουν τελική εξουσία. Είναι προσωρινά. Από εμάς εξαρτάται.
Ο μύθος, λοιπόν, μας καλεί να δούμε πέρα από την επιφάνεια της ζωής. Να αναγνωρίσουμε το χάος που πάντα μας απειλεί, αλλά και τη δυνατότητα να το ξεπεράσουμε. Είναι η υπενθύμιση ότι ο άνθρωπος δεν είναι απόλυτα αυτάρκης. Χρειάζεται να βγει από τα “έγκατα” και τα σκοτάδια της ψυχής και του μυαλού του στο Φως. Να πετύχει την “κάθαρση” και τον “φωτισμό”. Μια ανάγκη που συναντούμε σε όλους τους πολιτισμούς, θρησκείες και εποχές.
Ίσως, τελικά, οι καλικάντζαροι να είναι μια “ευλογία”. Γιατί, μας θυμίζουν ότι η ζωή δεν είναι δεδομένη, ότι το Φως είναι κάτι που πρέπει να αναζητούμε συνεχώς. Να το διεκδικούμε καθημερινά. Και ότι, στο τέλος, το Φως πάντα κερδίζει. Αρκεί να το επιλέγουμε.
Ίσως και μια υπενθύμιση. Ότι η ζωή είναι γεμάτη από ανατροπές, γελωτοποιούς και σκανταλιάρικα “χέρια” που σε σπρώχνουν να χάσεις την ισορροπία σου. Όμως, ξέρεις, η πραγματική “μαγεία” είναι να “χορεύεις” μαζί τους. Να γελάς πιο δυνατά από τα πειράγματά τους. Να ζεις, παρά τις προσπάθειες τους να σε γκρεμίσουν.
Ώστε στο τέλος της ημέρας οι καλικάντζαροι να φεύγουν. Όπως και οι φόβοι σου. Και να μένεις εσύ, πιο δυνατός. Πιο αληθινός. Πιο φωτεινός. Και, ίσως, πιο έτοιμος για τον επόμενο “χορό”.
Και μην ξεχνάς: οι καλικάντζαροι είναι απλώς οι σκιές. Αυτοί που ζουν στα έγκατα της γης και στο σκοτάδι. Εσύ είσαι στην επιφάνεια. Και βλέπεις ουρανό…